Formy spoiste - przyszłość zakorzeniona w przeszłości

• Autorzy: Kozaczko Mieczysław

Identyfikatory

DOI

10.21008/j.2658-2619.2022.10.8

Warianty tytułu

EN

Cohesive forms - future rooted in the past

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł omawia badania realizowane od 2019 roku przez Koło Naukowe Historii Architektury i Urbanistyki. Dotyczyły one analizy formy, dokonywanej z tzw. krytycznego dystansu percepcji. Założenia metody wynikają z ewolucjonizmu estetycznego. Oto one, w hasłowym skrócie: Egzystencjalne wyzwania dnia codziennego, powtarzające się przez tysiące pokoleń homo sapiens doskonaliły ludzkie oko. Nasi odlegli w czasie przodkowie, napotykając nieznaną formę-postać, zwłaszcza żywą, musieli natychmiast odgadnąć potencjalny skutek spotkania z nią, wykryć bezpośrednie zagrożenia. W tych częstych, krytycznych dla przetrwania sytuacjach kluczowe było odczytanie zarówno potencji, jak i intencji napotkanego osobnika: oszacowanie tak cech anatomicznych i siły, jak i jego „nastroju” - gotowości do podjęcia działań wrogich lub przyjaznych. Ta odruchowa ocena musi być dokonywana w porę, z takiego dystansu, który pozwalałby jeszcze na ucieczkę, gdyby zamiary osobnika okazały się nieprzyjazne, a on sam dysponował przy tym niezbędną do ich realizacji siłą. Etologia określa ten krytyczny dystans mianem szczątkowej odległości ucieczki. To do niego dopasowała się w toku ewolucji anatomia ludzkiego oka, formując nasze pole widzenia jako system stref. Każda z nich jednocześnie wyodrębnia odpowiednie fragmenty obserwowanej formy, automatycznie łączone przez interpretujący mózg w znaczącą całość. Ten atawistyczny mechanizm rozkładu formy na siatkówce oka jest fundamentem percepcji, podstawą estetyki uniwersalnej. Teza badawcza: Wielka Teoria Estetyczna starożytnej Grecji usankcjonowała powyższy mechanizm implicite w formach harmonijnych. Składają się one z takich części, które - analizowane z dystansu krytycznego - czytelnie zapełniają poszczególne strefy pola widzenia, nie wywołując niepokoju. Są to formy „dobre”: bezpieczne, wzmacniające poczucie harmonii bytu: potwierdzające przeczucie piękna, które już „tkwi w oku patrzącego”. To nakładanie się obrazu właśnie widzianego na obraz oczekiwany (w przygotowanych nań strefach oka) wywołuje rezonans estetyczny - odczucie piękna, scalenia, jedni. Dowód na prawdziwość stawianej tezy nie został tu wyprowadzony ze sposobu, w jaki obraz z zewnątrz powstaje w oku, rzutowany i skupiany na jego siatkówce. Dowód wynika z analizy procesu odwrotnego: procesu „rzutowania od oka na zewnątrz”, więc sposobu, w jaki piękno formy, tkwiące pod powiekami artysty podlega projekcji - uzewnętrznieniu, materializując się w inkarnacjach plastycznych, czy architektonicznych. Prezentowany materiał znajduje się w archiwum Sekcji.

EN

The article discusses research carried out since 2019 by the Scientific Club [PHI], WAPP. It concernes the analysis of form, made from the so-called critical perception distance. The assumptions of the method result from aesthetic evolutionism. Here they are, in short: The existential challenges of everyday life, repeated for thousands of generations of homo sapiens, perfected the human eye. Our ancestors distant in time, faced with an unknown form, especially a living form, had to immediately detect threats resulting from the meeting. In these frequent, critical for the survival situations, it was crucial to read both the potency and the intentions of the form met: assess both anatomical features and strength, and his "mood" - readiness to take hostile or friendly actions. This assessment must be made in time, from such a distance that would still allow escape if the intentions of the individual turn out to be hostile, and he himself has the necessary strength to implement them. Ethology refers to this critical distance as the residual distance of escape. In the course of evolution anatomy of the human eye has adapted to this distance, forming our field of view as a system of zones. Each of them simultaneously extracts appropriate fragments of the observed form, automatically combined by the interpreting brain into a meaningful whole. This atavistic mechanism of the decomposition of the form on the retina of the eye is the foundation of perception, the basis of universal aesthetics. Thesis of the research: The Great Aesthetic Theory sanctioned the above mechanism implicitly in harmonious forms. They consist of parts which - when analyzed from a critical distance - clearly fill individual zones of the field of view without causing anxiety. These are "good" forms: safe, strengthening the sense of harmony of being: confirming the sense of beauty that is already "in the eye of the beholder". This overlapping of the image just seen with the expected image (in the eye zones prepared for it) causes an aesthetic resonance - a feeling of beauty. The evidence for the truth of the thesis put forward here has not been derived from the way in which the external image is created in the eye, projected and focused on its retina. The proof results from the analysis of the reverse process: the process of "projection from the eye outwards", thus the way in which the beauty of the form hidden under the artist's eyelids is projected - externalized, materializing in artistic or architectural incarnations. The presented material is in the archives of the Club [PHI].

Słowa kluczowe

PL

strefy pola widzenia; etologia; narząd wzroku; harmonia architektury; harmonijna architektura

EN

zones of field of view; structural zones of form; ethology; eye; harmonious architecture

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz
• Rocznik: 2022
• Tom: Z. 10
• Strony: 103--118
• Opis fizyczny: Bibliogr. 42 poz., rys.

Twórcy

autor

Kozaczko Mieczysław

• Politechnika Poznańska, Wydział Architektury, Instytut Architektury, Urbanistyki i Ochrony Dziedzictwa

• https://orcid.org/0000-0003-1252-8796

Bibliografia

• 1. Arnheim R. 1966, The Gestalt Theory of Expression, [w: Towards a Psychology of Art.], Berkeley & Los Angeles.
• 2. Ballenstedt J. 2017, Teoria minimum w architekturze, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN TOM XLV (2017), Kraków.
• 3. Ballenstedt J. 2018, Szkoła Żórawskiego, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN TOM XLVI, Kraków.
• 4. Blaszczyk D. 2010, Juliusz Zórawski. Przerwane dzieło modernizmu. Warszawa: Salix Alba.
• 5. Borowik A. 2020, Teoria formy architektonicznej Juliusza Żórawskiego i jego uczniów na tle koncepcji psychologii postaci wypracowanych w Bauhausie, Sztuka i Dokumentacja Nr 23/2020.
• 6. Buszko H. 1979, Badania zasad formowania architektonicznego w oparciu o analizę architektury historycznej, praca doktorska pod kierunkiem J. Żórawskiego - maszynopis, w: Buszko H. Pismo do Rady Wydziału Architektury w Krakowie. Instytut Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej, sygn. I/79.
• 7. Fechner G. T. 1860, 1966, Elements of psychophysics, Howes, D H; Boring, E G (eds.).
• 8. Hall E.T. 1984, Poza kulturą, PWN, Warszawa.
• 9. Hall E.T. 2001, Ukryty wymiar, MUZA SA, Warszawa.
• 10. Ingarden R. 1987, Spór o istnienie świata, t. 1 - 3, PWN, Warszawa.
• 11. Jaspers K. 1995, Szyfry transcendencji, przeł. Piecuch Cz., Toruń.
• 12. Juruś D. 2017, O formie w architekturze, Studia z historii filozofii, 4(8)/2017.
• 13. Kozaczko M. 2005, Inner Basis of Proportion Systems, DUT, Dresden.
• 14. Kozaczko M. 2012, Detail - A Compositional Imperative, „Technical Transactions”, 15/109, WPK, Kraków.
• 15. Lorenz K. 1986, Regres człowieczeństwa, PIW, Warszawa.
• 16. Łaciak P. 2003, Struktura i rodzaje poznania a priori w rozumieniu Kanta i Husserla, Katowice.
• 17. Maciejczak M., Świat według ciała w fenomenologii percepcji M. Merleau-Ponty’ego, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2001.
• 18. Malmo R.B., 1959, Activation: A neuro - Psychological Dimension, „Psychological Review”, no. 66.
• 19. Overy P. 1969, Kandinsky: The Language of the Eye. NewYork: Praeger.
• 20. Pytlak A. 1979, Wartości i kryteria oceny dzieła muzycznego, PWM, Kraków.
• 21. Raczyński . 2008, W poszukiwaniu ciągłości idei prostopadłościennej formy. Zarys historyczny. Część pierwsza, WAPŚ Katowice.
• 22. Rowlett R. 2005, Dictionary of Units of Measurement, UNC.
• 23. Sołtysik A. 2012, Język form Teodora Talowskiego a współczesna kompozycja architektoniczna, Kraków.
• 24. Tatarkiewicz W. 1982, Dzieje sześciu pojęć, PWN, Warszawa.
• 25. Wertheimer M. 1923/2012, On perceived motion and Figural Organization, MIT Press (MA).
• 26. Wölfflin H, 1916/2015, Principles of Art History. The Problem of the Development of Style in Early Modern Art, E. Levy & T. Weddigen, Los Angeles.
• 27. Wykowska M. 1994, Ergonomia, Wydawnictwo AGH, Kraków.
• 28. Żórawski J. 1943, O budowie formy architektonicznej maszynopis, WAPW, Warszawa.
• 29. Żórawski J. 1962, O budowie formy architektonicznej, Arkady, Warszawa.
• Źródła internetowe
• 30. http://poznanskiprestiz.pl/2020/09/jubileusz-110-lecia-teatru-wielkiego-w-poznaniu/ (dostęp: 27.06.2022).
• 31. https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Uniwersytet_Ekonomiczny_w_Poznaniu_-_Collegium_Altum_01.jpg (dostęp 27.06.2022).
• 32. https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html?gpmap=gp0 (dostęp 27.06.2022).
• 33. https://www.google.com/maps/@41.889597,12.491035,147m/data=!3m1!1e3 (dostęp: 28.06.2022).
• 34. https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81uk_Konstantyna_Wielkiego#/media/Plik:Rome_Arch_of_Constantine_2020_P01.jpg (dostęp: 28.06.2022).
• 35. https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Lviv_Opera_House (dostęp 06.07.2022).
• 36. https://pl.pinterest.com/pin/400116748121178850/ (dostęp 06.07.2022).
• 37. https://duomo.firenze.it/en/discover/cathedral (dostęp: 12.07.2022).
• 38. http://www. italianrenaissance.org/florence-cathedral-plan/ (dostęp: 12.07.2022).
• 39. https://jedenraz.wordpress.com/2014/03/18/centrum-pompidou-paryskie-muzeum-sztuki-nowoczesnej/?fbclid=IwAR1SDTxJdWdpZppgSGffrX6ZsVr7ncYvg--aoynbn5_yeeu-Vbx2A9YL578 (dostęp: 12.07.2022).
• 40. https://www.dreamstime.com/st-mark-s-basilica-venice-italy-landmark-icon-linear-style-image166854071 (dostęp: 13.07.2022).
• 41. https://img.redro.pl/plakaty/city-hall-in-poznan-poland-landmark-icon-400-158580075.jpg (dostęp: 13.07.2022).
• 42. https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-SAAv-a26p-p77N_teatr-wielki-w-poznaniu-1920x1080-nocrop.jpg (dostęp: 14.07.2022).