Turris latericia destructa – the court of Duchess Anna in Wrocław and the latest research

• Autorzy: Biel Radosław

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc240106

Warianty tytułu

PL

Turris latericia destructa – kuria księżnej Anny we Wrocławiu w świetle najnowszych badań

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In 2020, architectural relics were identified in the crypts of St Matthias Church in Wrocław, located in the centre of the riverside area of the left bank of the river, known in historiography as the princely grounds, some of which had so far escaped the attention of researchers. However, a synthetic study of the entire hospital and monastery complex of the Knights of the Cross with the Red Star, carried out as part of the author’s doctoral thesis, has shown that the discovered foundations may be the remains of a completely different, older building. On the basis of an analysis of historical records, the specifics of the building, the stratigraphy of the layers, the discovered movable historical material, palaeoenvironmental data and comparisons with other buildings of this type, it was hypothesised that the discovered building may be part of the “court of Princess Anne”, or even identical to the “destroyed tower” (turrem latericam destructa) mentioned in a document from 1253. In addition, it has been hypothesised that the tower may have been destroyed in the 1240s or 1350s, possibly as a result of the Tartar invasion of 1241. It was only after this event that St Matthias Church and other accompanying buildings were erected on the site in question, which were then given to the hospital and the order. This article presents the status of the research to date, the methods used, the interpretation of the discoveries made and the conclusions, shedding new light on the less explored history of the development of this part of medieval Wrocław.

PL

W 2020 roku w kryptach wrocławskiego kościoła św. Macieja, zlokalizowanego w centrum nadodrzańskich terenów lewobrzeżnego Wrocławia, określanych w historiografii terenami książęcymi, zidentyfikowano relikty architektoniczne, z których część dotąd umykała uwadze badaczy. Inne fragmenty z kolei błędnie interpretowano jako fundamenty tej świątyni, jednak syntetyczne studia całego zespołu szpitalno-klasztornego Rycerskiego Zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą prowadzone w ramach pracy doktorskiej autora wykazały, że odkryte fundamenty mogą stanowić pozostałość po całkiem innej, starszej budowli. Na podstawie analizy przekazów historycznych, specyfiki budowli, stratygrafii nawarstwień, odkrytego zabytkowego materiału ruchomego, danych paleośrodowiskowych oraz porównań z innymi obiektami tego typu, wysunięto hipotezę, że odkryta budowla może stanowić element „dworu księżnej Anny”, a nawet być tożsama ze „zniszczoną wieżą” (turrem latericam destructa), wzmiankowaną w dokumencie z 1253 roku. Dodatkowo postawiono tezę, że wieża mogła być zniszczona w latach 40. lub 50. XIII wieku, być może w wyniku najazdu tatarskiego w 1241 roku. Dopiero po tym wydarzeniu na omawianym terenie wzniesiono kościół św. Macieja i inne towarzyszące mu budynki, które następnie przekazano na potrzeby szpitala i zakonu. W artykule przedstawiono dotychczasowy stan badań, zastosowane metody, interpretację dokonanych odkryć oraz wnioski, rzucając nowe światło na mniej zbadaną historię zagospodarowania tej części średniowiecznego Wrocławia.

Słowa kluczowe

EN

Silesia; Wrocław; Middle Ages; princely grounds; Knights of the Cross with the Red Star; tower

PL

Śląsk; Wrocław; średniowiecze; tereny książęce; Rycerski Zakon Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą; wieża

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 1 (77)
• Strony: 49--57
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., il.

Twórcy

autor

Biel Radosław

• Institute of Environmental Biology, Wrocław University of Environmental and Life Sciences, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-1505-1279

Bibliografia

• [1] Schultz A., Topographie Breslaus im 14. und 15. Jahrhundert, “Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1870, t. 10, 158–163.
• [2] Burgemeister L., Grundmann G., Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, cz. 1, t. 3, Wilhelm Gottlieb Korn Verlag, Breslau 1934.
• [3] Małachowicz E., Książęce rezydencje, fundacje i mauzolea w lewobrzeżnym Wrocławiu, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1994.
• [4] Młynarska-Kaletynowa M., Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986.
• [5] Grünhagen C., Breslau unter den Piasten als deutsches Gemeinwesen, Josef Max und Komp. Breslau 1861.
• [6] Stein R., Die Siedlungsgeschichte Breslaus bis 1263 vom Stadtplan aus beurteilt, “Beiträge zur Geschichte der Stadt Breslau” 1935, z. 1, 51–83.
• [7] Maleczyński K., Dzieje Wrocławia, Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, Katowice 1948.
• [8] Goliński M., Pas nadodrzański Starego Miasta we Wrocławiu – dzieje i podstawy pewnej koncepcji (do połowy XX w.), [in:] C. Buśko, J. Piekalski (eds.), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście (= “Wratislavia Antiqua”, t. 1), Katedra Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999, 15–20.
• [9] Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Wydawnictwo DiG, Warszawa 1999.
• [10] Słoń M., Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, Wrocław 2000.
• [11] Kaczmarek R., Rzeźba architektoniczna XIV wieku we Wrocławiu, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
• [12] Wrabec J., Barokowy klasztor św. Macieja we Wrocławiu: architektura i jej kontekst, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000.
• [13] Adamski J., Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420. Główne kierunki rozwoju, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2017.
• [14] Biernat D., Ciszek E., Pietrzyk J., Prokopska K., Rachtan K., Sobczak A., Sworszt A., Szubiński W., Zalewski P., Żyniewicz A., Mruczek R., Stefanowicz M., Badania archeologiczno-architektoniczne w kościele pw. św. Macieja na Starym Mieście we Wrocławiu, Wrocław 2003 [mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu].
• [15] Berduła L., Buśko C., Niegoda J., Badania archeologiczno-architektoniczne przy pl. Nankiera 17 we Wrocławiu, Wrocław 2006 [mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu].
• [16] Eysymontt R., Średniowieczny szpital pw. św. Macieja we Wrocławiu, “Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego” 2008, nr 4(10), 3–26.
• [17] Mruczek R., Wczesne zamki śląskie, [in:] J. Dobesz, A. Gryglewska, M. Rudnicka-Bogusz (eds.), Nie tylko trony. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Ernestowi Niemczykowi, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2012, 125–150.
• [18] Biel R., Zespół szpitalno-klasztorny Rycerskiego Zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą na terenach książęcych we Wrocławiu w okresie średniowiecza, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2021 [mps pracy doktorskiej na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej].
• [19] Kozaczewski T., Kozaczewska-Golasz H., Portale trzynastowiecznej architektury na Śląsku, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2009.
• [20] Pankiewicz A., Ceramika naczyniowa z wykopu IIIF na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, [in:] A. Limisiewicz, A. Pankiewicz (eds.), Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim badania przy ul. św. Idziego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015, 187–219.
• [21] Marcinkiewicz K., Piekalski J., Przemiany zagospodarowania terenu w fazach protomiejskich, [in:] J. Piekalski, K. Wachowski (eds.), Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy planu Nowy Targ we Wrocławiu (= “Wratislavia Antiqua”, t. 23), Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2018, 21–140.
• [22] Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku: zamki, pałace, wieże mieszkalne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2003.
• [23] Lasota C., Rozpędowski J., Wczesnogotycki dwór książęcy w Jelczu koło Oławy, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 15, Studia i Materiały, nr, 6 1981, 65–71.
• [24] Irgang W., Schlesisches Urkundenbuch, t. 3: 1251–1266, W. Irgang, Köln–Wien 1984.
• [25] Goliński M., Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia. Przestrzeń – podatnicy – rzemiosło, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997.
• [26] Badura J., Kastek T.A., Topograficzne uwarunkowania lokalizacji zamków wrocławskich, “Archaeologia Historica Polona” 2019, t. 26, 135–161.
• [27] Konczewski P., Piekalski J., Stratygrafia nawarstwień i konstrukcje ulic, [in:] J. Piekalski, K. Wachowski (eds.), Ulice średniowiecznego Wrocławia (= “Wratislavia Antiqua”, t. 11), Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010, 91–157.
• [28] Mruczek R., Nowakowski D., Stefanowicz M., Zamek lewobrzeżny we Wrocławiu w świetle nowszych badań, “Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2005, t. 47, 175–191.
• [29] Piekalski J., Uwagi o strukturze przestrzennej Wrocławia w XI–XIII wieku, “Archaeologia Historica Polona” 2015, t. 23, 215–227.
• [30] Kwiatkowska B., Ludzkie szczątki kostne z piwnic budynku przy pl. Nankiera 17 we Wrocławiu, [in:] L. Berduła, C. Buśko, C. Lasota (eds.), Badania archeologiczno-architektoniczne przy pl. Nankiera 17 we Wrocławiu, Wrocław 2006, 38–55 [mps w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu].