Atlas Krieges-Carte von Schlesien Christiana Friedricha von Wrede jako źródło do rekonstrukcji krajobrazu kulturowego Dolnego Śląska w połowie XVIII w.

• Autorzy: Bosy G.

Warianty tytułu

EN

Atlas Krieges-Carte von Schlesien Christian Friedrich von Wredes as a source of knowledge for cultural landscape reconstruction of Lower Silesia in the middle of 18th century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule omówiono XVIII-wieczny atlas pt. Krieges-Carte von Schlesien autorstwa Christiana Friedricha von Wrede, który jest pierwszym szczegółowym opracowaniem kartograficznym dotyczącym terenu Dolnego Śląska. Na jego podstawie można zrekonstruować analizowany obszar pod kątem szeroko rozumianego krajobrazu kulturowego, a więc czynników naturalnych, gospodarczych oraz politycznych. Dzięki bogatej legendzie wprowadzonej przez autora kartografików, ukazującej wiele obiektów użyteczności publicznej, można odtworzyć sfery aktywności życiowej śląskiej ludności. Charakterystyce poddano również zagadnienie śląskiego osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem ich rozplanowania przestrzennego. Na podstawie map przeanalizowano specyficzny układ przestrzenny wsi z trójkątnym nawsiem, nazwany owalnicą głogowską, która wykształciła się przede wszystkim w okolicach dolnośląskiego miasta Głogów.

EN

The following article describes 18th century map atlas entitled Krieges-Carte von Schlesien made by Christian Friedrich von Wrede, which is the first detailed cartographic research for the region of the Lower Silesia. The atlas can be a basis for analyzing the areas` cultural background including natural, economical and political aspects. Thanks to the rich footnotes showing many buildings of public utility, we are able to reconstruct everyday life activities of the Silesian people. The atlas also describes examples of Silesian rural settlements including their dimensional arrangement. Based on the maps the particular arrangement of settlements called “owalnica Głogowska” has been analyzed. Such type of settlements of triangular “nawies” was popular especially in the vicinity of the town of Głogów.

Słowa kluczowe

PL

kartografia fryderycjańska; rekonstrukcja krajobrazu kulturowego; Dolny Śląsk; elementy krajobrazu; rozplanowanie przestrzenne wsi

EN

Frederic cartography; reconstruction of the cultural landscape; Lower Silesia; landscape elements; village arrangement

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 29
• Strony: 39--52
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Bosy G.

• Uniwersytet Zielonogórski Instytut Historii – Zakład Historii XVI - XVIII w. Zielona Góra, Polska

Bibliografia

• Brygier W., Skała C., Potocka-Brygier K. 2005: Dolny Śląsk na weekend, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała.
• Buczek K., 1935: Prace kartografów pruskich w Polsce za czasów króla Stanisława Augusta na tle współczesnej kartografii polskiej, Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski, 3, Kraków: 115–321.
• Buczek K., 1937; Ślązacy w kartografii polskiej XVI w., Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, Katowice.
• Buczek K., 1963: Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII w., Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Czechowicz B., 2004: Historia kartografii Śląska XIII-XIX w., Wrocławska fundacja studentów historii sztuki, Wrocław.
• Czechowicz B., 2008: Visus Silesiae. Treści i funkcje ideowe kartografii Śląska XVI-XVIII w., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Dworsatschek M., 2002: Imago Silesiae. Z kolekcji Tomasza Niewodniczańskiego, Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, Wrocław.
• Dӧrr F., Kerl W., 1990: Ostdeutschland und die deutschen Siedlungsgebiete in Ost- und Südeuropa in Karte, Bild und Wort, Südwest Verlag, München.
• Goliński M., Harc L., Maroń J., Wiszewski P., 2009: Dolny Śląsk w latach 1526-1805 [w:] Dolny Śląsk. Monografia historyczna (red.): W. Wrzesiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego: 189-351.
• Greiner P., 1994: Krieges-Carte von Schlesien 1747-1753, Christian Friedrich von Wrede, München 1992: [recenzja/Piotr Greiner], Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 39, 1: 142-145.
• Hanke M., bearbeitet von H. Degner, 1935: Geschichte der Amtlichen Kartographie Brandenburg-Preussens bis zum Ausgang der Friderizianischen Zeit, J.Engelhorns Nachf., Stuttgart.
• Harasimowicz J., 2007: Dolny Śląsk, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
• Horodyski B., 2002: Dzieje Atlasu Śląska 1720-1752, Biblioteka Narodowa, Warszawa.
• Janczak J., 1976: Zarys dziejów kartografii śląskiej do końca XVIII w., Instytut Śląski w Opolu, Opole.
• Janczak J., 1982: Mapy Fryderyka Chrystiana von Wredego, jako źródło do dziejów Śląska, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, XXXVII, 3-4, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: 535-540.
• Knothe H., 1938: Beispiele schlesischer Dorfformen, Priebatsch's Buchh, Breslau.
• Kondracki J. A., 2011: Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Konias A., 2000: Kartografia topograficzna Śląska Cieszyńskiego i zaboru austriackiego od II połowy XVIII w. do początku XX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Konias A., 2010: Kartografia topograficzna państwa i zaboru pruskiego od II połowy XVIII w. do połowy XX w., Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku, Słupsk.
• Kot H., 1970: Historia nowożytnej kartografii Śląska 1800-1939, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
• Lindner K. (Hrsg.), 1992: Christian Friedrich von Wrede: Krieges Carte von Schlesien: 1747-1753, Ed. Lengenfelder Verlag, München.
• Lindner K., 1985; Wredes "Krieges Carte von Schlesien" – die erste preussische Landesaufnahme Schlesiens [w:] Kartographiehistorisches Colloąuium Luneburg '84, 15.-17. Marz 1984 (eds.): W. Scharfe, E. Jager, Dietrich Reimer Verlag, Berlin: 39-53.
• Lindner K., 1987 : Zwischen Oder und Riesengebirge. Schlesische Karten aus fünf Jahrhunderten. Ausstellung der Staatsbibliothek Preuβischer Kulturbesitz Berlin, Anton H. Konrad Verlag, Berlin.
• Olszewicz B., 1936: Stan i potrzeby nauki polskiej na Śląsku w zakresie kartografii [w:] Stan i potrzeby nauki polskiej o Śląsku (red.): R. Lutman, Wydawnictwo Insytutu Śląskiego, Katowice: 91-125.
• Orzechowski K., 2005: Historia ustroju Śląska 1202-1740, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Plit J., 2012: Mapa Henneberga i mapa Lubinusa jako źródło informacji o stanie środowiska geograficznego na przełomie XVI i XVII w. Studium Metodyczne, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 16: 33-47.
• Przybytek D., 2002: Kartografia historyczna Śląska XVIII-XX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Pysiewicz-Jędrusik R., Pustelnik A., Konopska B., 1998: Granice Śląska. Zmiany granic Śląska w czasie i przestrzeni. Śląsk na dawnej mapie. Obraz Sudetów w danej kartografii, Wydawnictwo „Rzeka”, Wrocław.
• Salmonowicz S., 2004: Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Toruń.
• Schlenger H., 1930: Formen ländlicher Siedlungen in Schlesien: Beiträge zur Morphologie der schlesischen Kulturlandschaft, Verlag von M. & H. Marcus, Breslau, Tafel II.
• Szymański J., 2001: Nauki pomocnicze historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Tyszkiewicz J., 2014: Geografia historyczna. Zarys problematyki, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
• Wesołowska H., 1989: Podłoże historyczne współczesnej kultury wsi dolnośląskich. Próba charakterystyki [w:] Wieś Dolnośląska. Studia etnograficzne (red.) E. Pietraszka, Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław: 27-98.
• Wojterska M., Szrama K. 2012: Zmiany powierzchni leśnej wybranych terenów osadniczych Ziemi Lubuskiej w latach 1822-2003, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 16: 33-47.
• Wytyczak R., 1998: Śląsk w dawnej kartografii. Obraz Śląska na mapach XVI-XVIII w. w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, Wrocław.
• Wytyczak R., 2008: Śląsk na mapach z lat 1800-1945 w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Zembaty J., 1957: Najstarsze mapy Śląska i ich autorzy, Kwartalnik Opolski, 2: 115-147.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).