Pomnik na wzgórzu Kaim. O potrzebie ochrony miejsc wypieranych z pamięci

• Autorzy: Marcinek Roman

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK59KAIM

Warianty tytułu

EN

Monument on Kaim Hill. The need to protect places erased from memory

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości warto przypomnieć, że historia mogła też potoczyć się innym torem. Zimą 1914 na północ i wschód od Krakowa doszło do zaciętych walk armii carskiej i austro-węgierskiej. Kluczowe znaczenie miało starcie na wzgórzu Kaim (dziś w granicach miasta). Rosjan zatrzymano, a kontruderzenie odepchnęło ich w kolejnych tygodniach na wschód. Gdyby jednak Twierdza Kraków wtedy padła, do odrodzenia wolnej Polski mogłoby nie dojść. W 1915 na polu bitwy, w której zginęły trzy tysiące żołnierzy, postawiono pomnik. Prezydent Krakowa Juliusz Leo obiecał wówczas „zapisanie obrońców Krakowa przed nawałą nieprzyjacielską w historii naszego miasta złotymi głoskami”. Pamięć okazała się nietrwała i po roku 1918 została zmarginalizowana. Przez dziesiątki lat pomnik i pole bitwy były dewastowane. Miejsce, które powinno być symbolem odwagi, stało się przykładem braku troski o historyczną przestrzeń, identyfikację jej elementów, lekceważenia tożsamości miejsca. Zagrożeniami dla pomnika i jego otoczenia były: brak opieki konserwatorskiej, spontaniczny rozrost zieleni, zatarcie powiązań widokowych, wkraczająca na wzgórze chaotyczna zabudowa mieszkaniowa. Remont przeprowadzony w 2001 okazał się prowizorką. Władze miasta zainteresowały się obeliskiem na wzgórzu Kaim dopiero pod naciskiem opinii publicznej, kiedy obiekt został bezpośrednio zagrożony wielką inwestycją mieszkaniową. W kwietniu 2018 pomnik na wzgórzu Kaim wpisano do rejestru zabytków. Artykuł wskazuje potrzebę identyfikacji miejsc historycznych, które nie istnieją w powszechnej świadomości. Podkreśla znaczenie tożsamości. Upomina się o ochronę obiektów, które rozmaite „polityki historyczne” skazały na marginalizację, a z czasem na zapomnienie. Wzgórze Kaim to przykład na to, że brak troski konserwatorskiej i administracyjny klincz doprowadziły niemal do unicestwienia historycznej przestrzeni i materialnego śladu bitwy.

EN

On the one hundredth anniversary of Poland regaining independence, it is worth remembering that history might also have run a different course. In the winter of 1914 fierce fights between the tsarist and the Austro- Hungarian armies took place to the north and east of Krakow. The battle on Kaim Hill (nowadays within the city limits) was of key importance. The Russians were stopped, and the counterattack pushed them off further east in the following weeks. However, had the Krakow Fortress fallen then, Poland might never have regained its freedom. In 1915, a monument was erected on the battlefield where three thousand soldiers died. President of Krakow, Juliusz Leo, promised then that “the defenders of Krakow against the enemy onslaught will be recorded with golden letters in the history of our city”. The memory turned out to be fleeting and after 1918 the event was marginalised. For decades the monument and the battlefield were vandalised. The site which should be a symbol of bravery became an example of neglect and insufficient care of historic space, identification of its elements and ignoring the identity of the place. The monument and its surroundings were threatened by: lack of conservation protection, uncontrolled growth of greenery, obliteration of viewing relations, and chaotic building development encroaching on the hill. In 2001 a makeshift renovation was carried out. The city authorities showed some interest in the obelisk on Kaim Hill only under the pressure of public opinion, whet the object was directly threatened by a huge building development investment. In April 2018, the monument on Kaim Hill was inscribed in the monument register. The article shows the need to identify historic sites which do not exist in popular awareness. It emphasises the significance of identity, and demands protection for objects which various “historical policies” doomed to marginalisation and gradual oblivion. Kaim Hill is proof that lack of conservation care and an administrative stalemate almost led to annihilating a historic site and material traces of the battle.

Słowa kluczowe

PL

pomniki; pola bitew; ochrona pamięci; I wojna światowa, wandalizm

EN

monuments; battlefields; protecting the memory; World War I; vandalism

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 59
• Strony: 115--123
• Opis fizyczny: Bibliogr. 10 poz.

Twórcy

autor

Marcinek Roman

• NID OT w Krakowie

Bibliografia

• 1. www.slownik.ihpan.edu.pl.
• 2. P. Sadowski, H. Łukasik, K. Wielgus, „Podstawy ochrony reliktów polowej pozycji wysuniętej ‘Kaim’ Twierdzy Kraków”, Kraków 2008, mps w archiwum PK.
• 3. J. Środulska-Wielgus, K. Wielgus, http://www.twierdza.art.pl/kaim.htm.
• 4. Polski Słownik Biograficzny, t. 23, Wrocław 1978, s. 145
• 5. J. Golec, S. Bojda, Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, t. 2., Cieszyn, 1995, s. 156–157.
• 6. „Nowa Reforma”, R. 1915, nr 618.
• 7. „Głos Narodu”, R. 1915, nr 648, s. 1.
• 8. K. Wielgus, J. Środulska-Wielgus, M. Mikulski, D. Pstuś, Obronność Krakowa XIX i XX wieku jako elementów rozwoju miasta, [w:] Nowe studia nad rozwojem przestrzennym Krakowa, Kraków 2007.
• 9. J. Środulska-Wielgus, Zieleń Twierdzy Kraków, t. 4, seria 2 „Atlasu Twierdzy Kraków”, 2006.
• 10. J. Bukowski, http://www.krakowniezalezny.pl/tag/wzgorze-kaim/.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).