Początki obwarowań miejskich na Dolnym Śląsku w świetle najnowszych badań

Kastek, Tomasz A.

doi:10.5277/arc190108

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Początki obwarowań miejskich na Dolnym Śląsku w świetle najnowszych badań

Autorzy

Kastek Tomasz A.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc190108

Warianty tytułu

The beginnings of city fortifications in Lower Silesia in the light of the latest research

Języki publikacji

PL EN

Abstrakty

W artykule ujęto problematykę najstarszych, XIII-wiecznych, obwarowań ziemnych odkrywanych we Wrocławiu, Głogowie czy Namysłowie w postaci wału ziemno-piaszczysto-faszynowego wraz z fosą. Przedstawiono temat obwarowań ziemnych słabo identyfikowanych w terenie, których istnienie wiązać można (lub nawet należy) z najstarszymi lokacjami miejskimi. Wieloletnie badania archeologiczne i studyjne autora artykułu, podczas których odkrywane były pozostałości wałów ziemnych lewobrzeżnego Wrocławia, ukazują istnienie analogicznych konstrukcji w innych miastach. Konstrukcja odkrywanych nasypów ziemnych i fos oraz ich stratygrafia w stosunku do późniejszych murowanych obwodów obronnych wskazują, że były to konstrukcje, które w pierwszym etapie funkcjonowania stanowiły granicę nowo lokowanego miasta. W kolejnym etapie ich zagospodarowywania pojawiała się drewniana palisada, częstokół, które pełniły funkcję pierwszych obwarowań miejskich. Zdarzały się miasta, w których nigdy nie powstał murowany obwód obronny poza samymi miejskimi bramami, jak np. w Świerzawie czy Kijowie.

The article presents the problems of the oldest, 13th-century, earth fortifications discovered in Wrocław, Głogów and Namysłów, the form of an earth-sand-fascine rampart with a moat. The article introduces the subject of earth fortifications, poorly identified in the area, and the existence of which one can or should associate with the oldest municipal locations. The author of the article’s years of archaeological and study researches of, during which remains of earth ramparts of left-bank Wrocław were discovered, show the existence of analogous structures in other cities. The construction of the discovered earth ramparts and moats, as well as their stratigraphy in relation to the later brick defensive circumferences indicate that they were structures which constituted the boundary of the newly located town in the first stage of operation. In the next stage of their development, there was a wooden palisade, a fence, which served as the first town fortifications. There were cities in which there was never a brick defense circuit besides the city gates, such as in Świerzawa or Kiev.

Słowa kluczowe

Wrocław wał fosa lokacja średniowiecze

Wrocław rampart moat location Middle Ages

Wydawca

Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej

Czasopismo

Architectus

Rocznik

2019

Tom

Nr 1 (57)

Strony

113--127

Opis fizyczny

Bibliogr. 36 poz., il.

Twórcy

autor

Kastek Tomasz A.

Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

Bibliografia

[1] Przyłęcki M., Budowle i zespoły obronne na Śląsku. Geneza, modernizacja i ewolucja do XVII wieku, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa 1998.
[2] Kozaczewski T., Głogów średniowieczny do końca XIII w. Osadnictwo i architektura, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie, Głogów 2006.
[3] Gawlas S., Przełom lokacyjny w dziejach miast środkowoeuropejskich, [w:] Z. Kurnatowska, T. Jurek (red.), Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Historycznej, t. 62, Poznań 2005, 133–162.
[4] Młynarska-Kaletynowa M., Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze, Prace Komisji Archeologicznej PAN 4, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986.
[5] Młynarska-Kaletynowa M., O procesach lokacyjnych miast w Europie ŚrodkowoWschodniej, [w:] C. Buśko, M. Goliński, B. Krukiewicz (red.), Procesy lokacyjne miast w Europie ŚrodkowoWschodniej, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2006, 9–17.
[6] Rocznik Krakowski, Rocznik Traski, wyd. August Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, 2, Lwów 1872, 829–861 http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=17159&from=publication [accessed: 12.05.2016].
[7] Polak Z., Płock średniowieczny – kontynuacja czy nowa jakość, [w:] A. Gołembnik (red.), Płock wczesnośredniowieczny, Trio, Warszawa 2011, 311–378.
[8] Breslauer Urkundenbuch, G. Korn (Hrsg.), Breslau 1870, t. 1.
[9] Goliński M., Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia (przestrzeń – podatnicy – rzemiosło), Acta Universitatis Wratislaviensis, No 2010 Historia, 134, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1997.
[10] Goliński M., Fortyfikacje miejskie Wrocławia XIII–XIV w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1986, T. 39, 23–41.
[11] Młynarska-Kaletynowa M., Przemiany przestrzenne Wrocławia w wiekach XII–XIII, [w:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 2: Urbanistyka, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1995, 9–27.
[12] Kozaczewska-Golasz H., Wrocław w latach 1204–1263, [w:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 2: Urbanistyka, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1995, 53–64.
[13] Rozpędowski J., Wrocław pierwszej lokacji, [w:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, t. 2: Urbanistyka, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 1995, 41–52.
[14] Codex Diplomaticus nec non epistolaris Silesiae. Kodeks Dyplomatyczny Śląska, t. 2, wyd. Karol Maleczyński, Wrocław 1951.
[15] Schlesisches Urkundenbuch, Bd. 1, Lfg. 1: 971–1216, 1963, H. Appelt (Hrsg..), Wien–Köln–Graz 1963.
[16] Schlesisches Urkundenbuch, Bd. 1, Lfg. 2: 1217–1230, 1968, H. Appelt (Hrsg.), Wien–Köln–Graz 1968.
[17] Kastek T.A., Obwarowania Wrocławia pierwszej lokacji? Badania na placu Teatralnym, ulicy Świdnickiej i Heleny Modrzejewskiej, [w:] J. Kościuk (red.), Non solum villae. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Medekszy, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2010, 361–378.
[18] Atlas historyczny miast polskich, R. Czaja (red.), t. 4, Śląsk, M. Młynarska-Kaletynowa (red.), z. 13, cz. 1 i 2, Wrocław, R. Eysymontt, M. Goliński (red.), Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław 2017.
[19] Badura J., Kastek T., Mruczek R., Stefanowicz M., Z nowszych badań obwarowań i fortyfikacji Wrocławia. Cz. 1. Pas południowy w rejonie obecnego Pl. Wolności, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2010, t. 52, 365–425.
[20] Kastek T.A., Mruczek R., Średniowieczne obwarowania i fortyfikacje Wrocławia w świetle odkryć w rejonie Narodowego Forum Muzyki, [w:] J. Głowiński, H. Okólska (red.), Centrum Staromiejskie we Wrocławiu, Muzeum Miejskie Wrocławia, Wrocław 2016, 10–36.
[21] Kaźmierczyk J., Sprawozdanie z badań archeologicznych Wrocławia za rok 1957, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Seria A, Nr 18, Wrocław 1959, 109–128.
[22] Kaźmierczyk J., Z badań nad kształtowaniem się wczesnośredniowiecznego ośrodka miejskiego na lewym brzegu Odry we Wrocławiu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1965, R. 20, nr 2, 137–169.
[23] Kaźmierczyk J., Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, cz. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1970.
[24] Kastek T.A., Brama Świdnicka II w zewnętrznym pasie średniowiecznych umocnień Wrocławia, [w:] J.L. Dobesz, A. Gryglewska i M.M. Rudnicka-Bogusz (red.), Nie tylko trony. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Ernestowi Niemczykowi, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2012, 177–193.
[25] Bimler K., Die schlesischen massiven Wehrbauten, Bd. 4, Fürstentum – Liegnitz – Kreise Liegnitz – Goldberg – Lüben, Kommission Heydebrand-Verlag, Breslau 1943.
[26] https://www.atlasobscura.com/places/golden-gate-of-kiev [accessed: 12.11.2017 ].
[27] Vysockij S.A, Zolotyje vorota v Kieve, Izdatelstvo „Naukova Dumka”, Kiev 1982.
[28] Minsberg F., Geschichte der Stadt und Festung GrossGlogau, Druck. Julius Gottschalk, Glogau 1853.
[29] Niemiec D., Trzynastowieczne fortyfikacje Krakowa, [w:] T. Sawicki (red.), Studia nad dawną polską, t. 5, Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno 2017, 87–124.
[30] Zeiller M., Merian M., Topographia Bohemiæ, Moraviæ et Silesiæ: das ist, Beschreibung vnd eigentliche abbildung der vornehmsten vnd bekandtisten stätte, vnd plätze, in dem königreich Boheim vnd einverleibten landern, Mähren, vnd Schlesien, Frankfurter Kunstverein, Frankfurt 1925.
[31] Atlas historyczny miast polskich, R. Czaja (red.), t. 4, Śląsk, M. Młynarska-Kaletynowa (red.), z. 11, Namysłów, R. Eysymontt, M. Goliński (red.), Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław 2015.
[32] Goliński M., Kościk E., Kęsik J., Namysłów. Z dziejów miasta i okolic, Namislavia, Namysłów 2006.
[33] Wodejko E., Badania archeologicznoarchitektoniczne na Starym Mieście w Namysłowie, „Opolski Informator Konserwatorski”, Opole 2012, 155–170.
[34] Rozpędowski J., Breslau zur Zeit der ersten Lokation, [w:] E. Mühle (red.), Rechtsstadtgründungen im mittelalterlichen Polen, Städt efor schungen, Münster 2011, 127–138.
[35] Mruczek R., Stefanowicz M., Południowy pas obwarowań i fortyfikacji Wrocławia w rejonie obecnego pl. Wolności na tle przemian przestrzennych i prawnych miasta średniowiecznego i nowożytnego, [w:] J. Kościuk (red.), Non solum villae. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Medekszy, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2010, 401–454.
[36] Kasprzak M., Wezbrania i powodzie na rzekach Dolnego Śląska, [w:] P. Migoń (red.), Wyjątkowe wydarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego UWr, Wrocław 2010, 81–140.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-ee901503-fbe9-40f5-b1da-12613f75a163