Aleksander Gruchalski – lubelski architekt okresu międzywojennego

• Autorzy: Żywicki J.

Warianty tytułu

EN

Aleksander Gruchalski — an interwar architect from Lublin

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Aleksander Gruchalski (1894–1943) pracował jako architekt w latach 1925–1939. Pochodził z Urzędowa i tam został zastrzelony w czasie II wojny światowej. Wykształcenie architektoniczne uzyskał na Politechnice Warszawskiej, gdzie studiował w latach 1916–1923. Po ukończeniu studiów zamieszkał w Lublinie i pracował jako inspektor budowlany w magistracie tego miasta, prowadząc jednocześnie prywatną praktykę architektoniczną. Był autorem ponad trzydziestu obiektów architektonicznych, świątyń, willi, kamienic, a także wielu budynków publicznych. W jego twórczości można dostrzec dwie tendencje związane z fazami modernizmu. Pierwszą – łączącą cechy tego stylu z eksponowaniem pierwiastków „rodzimych”, która dotyczyła takich obiektów, jak kościoły w Ostrówku i Polichnie, kaplica na cmentarzu przy ul. Unickiej w Lublinie oraz Dom Związku Strzeleckiego w Parczewie. Drugą – reprezentowaną przez większą liczbę obiektów, wiążącą się z modernizmem zrywającym z tradycją historyczną. Tu wymienić można przede wszystkim lubelskie kamienice dochodowe i wille, urzędowski Dom Ludowy, a także szkołę handlową, projektowaną dla Parczewa. Wojna i tragiczna śmierć Gruchalskiego zaprzepaściła prawdopodobnie szansę rozwinięcia innego jeszcze nurtu jego twórczości – nurtu awangardowego, którego zapowiedź można dostrzec w projekcie konstruktywistycznego kiosku do sprzedaży gazet. Chociaż, jak się wydaje, nigdy go nie zrealizowano, to na pewno świadczy o tym, że Gruchalski znał i akceptował najbardziej nowatorskie zjawiska w architekturze.

EN

Aleksander Gruchalski (1894–1943) worked as an architect in the years 1925–1939. He came from Urzędów, where he was shot during the World War II. He obtained the Architectural Education at the Warsaw Polytechnic, where he studied from 1916 to 1923. After graduation, he moved to Lublin. He worked as a construction inspector in the Magistrate of the Lublin city. His professional career has been linked with architectural design. He was the author of more than thirty buildings for various purposes. These included religious buildings, villas, townhouses, multi-family tenement houses and buildings for public purpose. In Gruchalski’s architectural creativity we can see two trends, both associated with modernism. The first of them - combining the features of this style with the display of the “native” elements - refers to the objects such as churches in Polichna and Ostrówek, the chapel in the cemetery at Unicka Street in Lublin and the Rifle Association House in Parczew. The second - represented by far the greater number of the buildings - already combined with modernism at break with historical tradition. Here an example is primarily the townhouses and villas in Lublin, Urzędów’s People’s House, and the school, which was to stand in Parczew. If not for the war and the tragic death of Gruchalski, maybe we could judge another trend in his work – the avant-garde. Its announcement is a constructivist design of a kiosk, designed to sell newspapers. Although never implemented, it is a great certify that Gruchalski knew and accepted the most innovative developments in architecture.

Słowa kluczowe

PL

Gruchalski Aleksander; biografie architektów; historia architektury; historia Lublina; ewidencja zabytków; modernizm

EN

Aleksander Gruchalski; biographies of architects; history of architecture; history of Lublin; historical records; modernism

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 60, z. 2
• Strony: 51--76
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Żywicki J.

• Zakład Historii Sztuki Uniwersystet Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS) w Lublinie

Bibliografia

• Archidiecezja Lubelska 2006. pr. zb.. Lublin 2006.
• Architektura modernizmu. Kraków. Lublin. Otwock, red. E. Przesmycka, Lublin 2008.
• M. Barwa-Grotkowska. Publiczna 7-klasowa Szkolą Powszechna „Jagiellońska” w Urzędowie lata 1923-1939, artykuł zamieszczony w Internecie.
• K. Bunsch-Gruchalska. Rozmowa. Kraków 2013.
• J. Czerepińska. G. Michalska. J. Studziński. Katalog architektury przemysłowej w Lublinie. T. I, cz. II, Lublin 1995, mps w Bibliotece Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie.
• „Dziennik Zarządu M. Lublina”, 1928, nr 45; 1932, nr 3-4.
• H. Gawarecki, O dawnym Lublinie. Lublin 1974.
• H. Gawarecki, Rozwój urbanistyczny i architektoniczny miasta w latach 1918-1938, [w:] Dzieje Lublina, red. S. Krzykała. Lublin 1975.
• P. Gontarczyk, Z genealogii elit PZPR. Przypadek Stefana Kilianowicza vel Grzegorza Korczyńskiego, „Glaukopis”, 2003, nr 1.
• A. Gruchalski, Na marginesie sprawy budownictwa mieszkaniowego w m. Lublinie. „Technik Lubelski”, R. III, styczeń 1931, nr l, s. 12-14.
• Katalog dokumentów życia społecznego 1918-1939, oprać. J. Kus, Lublin 2012.
• K. Kołodziejczyk, Jan Gruchalski „Sokół” - komunista czy zdrajca?”, „Głos Ziemi Urzędowskiej”. 2007.
• E. Kuśmiderska. Urzędowscy budowlańcy, „Głos Ziemi Urzędowskiej”, 2003.
• S. Łoza. Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
• H. Mącik. Kaplica na cmentarzu przy ulicy Unickiej w Lublinie, teatrnn.pl/leksykon/node/1974/kaplica_na_cmentarzu_przy_unickiej_w_lublinie [dostęp: 29.07.2013].
• Nowa kaplica cmentarna. „Głos Lubelski”, 1935, nr 297.
• Nowy cmentarz i kaplica-kościół przy ul. Unickiej w Lublinie, „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 1937. nr 10.
• J. Optołowicz, Janusz Świeży. Życie i działalność, „Prace i Materiały Etnograficzne. Lubelskie”, t. XVIII, 1961, cz. 1.
• R. Reinfuss, Zmarł Janusz Świeży. „Polska Sztuka Ludowa”, 17, 1963, nr 1.
• Sonderaktion Lublin, listopad 1939, red. Z. Mańkowski. Lublin 1989.
• M. Surmacz, Janusz Świeży (1884-1962). Etnograf z zamiłowania, Katalog wystawy w Muzeum Lubelskim, wrzesień-listopad 2013, Lublin 2013.
• W. Szymanek, Przebieg pierwszej wojny światowej 1914-1915 na Ziemi Urzędowskiej. „Głos Ziemi Urzędowskiej”, 2000.
• W. Szymanek, W latach okupacji niemieckiej 1939-1944, [w:] Dzieje Urzędowa, red. R. Szczygieł, M. Surdacki, Lublin-Urzędów 2011.
• Urzędów w latach okupacji niemieckiej 1939-1944. Materiały konferencji naukowej, Urzędów 10 V 1986, red. Z. Mańkowski, Urzędów 1988.
• Urzędów w latach okupacji niemieckiej 1939-1944. Aneks. red. T. Moch et. al., Urzędów 1992.
• Warszawska Szkoła Architektury 1915-1965, 50-lecie Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, pr. zb., Warszawa 1967.
• Wspomnienie Dominika Wośki [wybrał i przygotował do druku T. Surdacki], „Głos Ziemi Urzędowskiej” 2011.
• T. Wyka, Garncarstwo urzędowskie. Lublin-Urzędów 1996.
• M. T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985.
• J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.