Organiczne związki cyny : zagrożenia na stanowiskach pracy

• Autorzy: Surgiewicz J.

Warianty tytułu

EN

Organotin compouds : health hazard at the workplace

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Organiczne związki cyny znajdują zastosowanie w różnych gałęziach gospodarki i przemysłu, a także w rolnictwie. Niektóre związki z tej grupy są szczególnie toksyczne. Ponadto, związki te wykazują duże różnice toksyczności w zależności od rodzaju i liczby grup organicznych połączonych z atomem cyny. W związkach organicznych (o praktycznym wykorzystaniu) R jest zazwyczaj grupą: butylową, oktylową bądź fenolową, a podstawnikami X, przeważnie: chlor, fluor, tlen, grupa hydroksylowa, karboksylowa bądź tiolowa. Znane są również związki, w których X jest metalem alkalicznym. Szczególnie ważne są dwa typy organicznych połączeń cyny: związki typu R:Sn i R3SnX. Związki typu R2SnX2 są to związki o dużej aktywności chemicznej, co zapewnia im zastosowanie w wielu procesach przemysłowych, np. jako stabilizatory i katalizatory. Związki typu RsSnX charakteryzują się dużą aktywnością biologiczną, której efektywność i zastosowanie w znacznym stopniu zależą od podstawnika R. Anion X decyduje natomiast o ich lotności i rozpuszczalności. W tej grupie do najważniejszych należą połączenia tributylo-, trifenylo-, tricykloheksylocyny, które są wykorzystywane jako środki grzybobójcze w rolnictwie i innych gałęziach gospodarki. Organiczne związki cyny są dobrze rozpuszczalne w takich powszechnie stosowanych rozpuszczalnikach organicznych, jak: alkohole, estry i węglowodory chlorowane. Rozpuszczalność w wodzie waha się od 5 do 50 mg w litrze. Trwałość organicznych połączeń cyny jest różna i zależna od typu związku i środowiska. W wodzie i kwasach związki cyny często hydrolizują. Woda ma największy wpływ na symetrycznie podstawione związki organiczne. Niektóre związki w kontakcie z powietrzem tworzą uwodnione tlenki. Organiczne związki cyny podlegają również reakcjom fotochemicznym. Na przykład pod wpływem promieni nadfioletowych roztwór chlorku trifenylocyny rozkłada się na mieszaninę chlorków trifenylocyny, difenylocyny i fenylocyny, jak i nieorganiczne związki cyny. Związki z trzema podstawnikami organicznymi typu tlenek tributylocyny (TBTO) i fluorek tributylocyny (TBTF) podlegają wielostopniowej degradacji prowadzącej do produktu ostatecznego, jakim jest tlenek cynowy. W przemyśle spośród organicznych związków cyny największe znaczenie mają dwu-i trójpodstawione pochodne. Dialkilowe pochodne są stosowane jako stabilizatory przy wytwarzaniu PVC; zapobiegają degradacji polimeru w procesach topienia i formowania końcowych produktów. Chronią także - zapobiegając działaniu temperatury i światła - takie wytworzone produkty, jak: folie, butelki, płyty i rury przed utratą właściwości podczas ich użytkowania . W grupie trójpodstawionych pochodnych do najważniejszych związków należą tribu-tylo-, trifenylo-, tricyklohcksylopochodnc, które są wykorzystywane jako środki grzybobójcze, owadobójcze, chwastobójcze w rolnictwie i innych gałęziach gospodarki, l tak, na przykład są dodawane do farb i lakierów stosowanych przy produkcji włókien naturalnych i papieru oraz do powłok stosowanych do malowania zewnętrznych powierzchni statków. W szpitalach są stosowane jako biostatyki, W rolnictwie są najczęściej wykorzystywane do oprysków w sadach. Procesy technologiczne związane z przemysłowym stosowaniem cyny i jej związków stwarzają dla ludzi niebezpieczeństwo narażenia zawodowego na ich szkodliwe działanie. Z toksykologicznego punktu widzenia szczególnie wyróżnia się grupa trójpodstawionych organicznych związków cyny, której związki wykazują silne toksyczne działanie na ośrodkowy układ nerwowy, objawiające się obrzękiem mózgu. Dwupodstawione związki cyny nie wykazują tak silnego działania, lecz powodują podrażnienia i stany zapalne w drogach żółciowych. Pod względem działania toksycznego czteropodstawione związki cyny są zbliżone do trójpodstawionych, a te ostatnie są znacznie bardziej toksyczne od jedno- i dwupodstawionych pochodnych. Skutkiem działania inhalacyjnego w przypadku organicznych związków cyny może być ostre zatrucie, ogólna niedyspozycja, bóle głowy, aż do utraty świadomości oraz duszności, ataki kaszlu i mdłości.

EN

Organotin compouds have been used for many years in different branches of husbandry and industry as: polymer stabilizers, pesticides, reagents for organic synthesis ect. There were described some of kinds their properties and application. Toxicity organotin compouds depends on their construction. Many of them are very toxic. Examples of toxicological effect on human -vemployees of different branches of industry it was given. Usage of some contemporary analysis methods these compounds have been described.

Słowa kluczowe

PL

organiczne związki cyny; zagrożenie na stanowiskach pracy; działanie toksyczne

EN

organotion compounds; health hazard at the workplace; toxic effects

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2000
• Tom: Nr 3 (25)
• Strony: 15--19
• Opis fizyczny: Bibliogr. 6 poz.

Twórcy

autor

Surgiewicz J.

• Centralny Instytut Ochrony Pracy 00-701 Warszawa ul. Czerniakowska 16

Bibliografia

• 1. ACGIH(1980) Documentation of the treshold limit values and biological exposure indices. 6 ed. V. 1. Tin and organotin compounds.
• 2. Freitag K. D., Blok R. (1974) Pesticide Sci., 5, 731-739.
• 3. Occupational exposure limits for airborne toxic substances (1991) International Labour Office, Geneva.
• 4. Snoeij N. J.(1986) Dep. of Pharmacology, Pharmacy and Toxicology. University of Utrecht, The Netherlands,10/11.
• 5. Surgiewicz J. (1995) Optymalizacja metod absorpcyjnej spektrometrii atomowej oznaczania cyny i jej związków w powietrzu na stanowiskach pracy. CIOP, Warszawa (praca nie opublikowana).
• 6. Trimetyltin neurotoxicity (1994) M.L. Woodduff & A. J. Nonneman. Toxin - induced models. Plenum Press, New York.