Neolityczne narzędzia z metabazytów typu Jizerské hory (Masyw Czeski) na obszarze Polski

• Autorzy: Krystek M. , Młodecka H. , Polański K. , Szydłowski M.

Warianty tytułu

EN

Neolithic tools made of the Jizerské hory-type metabasites (Bohemian Massif) from the area of Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań surowców skalnych neolitycznych narzędzi kamiennych, pochodzących z sześciu stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze Polski, należących do kultury ceramiki wstęgowej rytej. Przeprowadzono analizy petrograficzne surowców na mikroskopie polaryzacyjnym oraz badania mineralogiczne na mikroskopie elektronowym (SEM) z mikrosondą energetyczną (EDS) oraz na dyfraktometrze (XRD). Na podstawie porównania uzyskanych wyników z danymi literaturowymi, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że badane surowce narzędzi wykazują największą zbieżność cech z metabazytami typu Jizerské hory, których neolityczne kopalnie odkryto na początku XXI w. w okolicach Tanvaldu (Masyw Czeski). Na tę proweniencję wskazuje również podobieństwo form narzędzi ze stanowisk archeologicznych do form występujących na obszarze neolitycznych kopalń, a także ich wiek. Przeprowadzone badania po raz pierwszy potwierdzają import narzędzi z metabazytów typu Jizerské hory na obszar Kujaw, Małopolski i Pomorza.

EN

The paper presents the results of rock material analysis of Neolithic stone tools from six archaeological sites located in the territory of Poland, which belong to the Linear Band Pottery Culture. The materials underwent a petrographic analysis on the polarising microscope and a mineralogical analysis on the electron microscope (SEM) with energetic microprobe (EDS). A diffractometer (XRD) was also used. As a result of comparative analysis of the results with literature data, it can be concluded with a high probability that the materials show the greatest similarity to the Jizerské hory-type metabasites mined in Neolithic mines discovered at the beginning of the 21st century near Tanvald (Bohemian Massif). This provenance is also indicated by both the similarity of the tools from archaeological sites to those found in the Neolithic mines, and their age. The research confirms for the first time that tools made of Jizerské hory-type metabasites were imported to the territory of Kujawy, Małopolska and Pomerania.

Słowa kluczowe

PL

narzędzia kamienne; łupki aktynolitowo-hornblendowe; metabazyty; neolit; Jizerské hory

EN

rock tools; actinolite-hornblende slates; metabasites; Neolithic Age; Jizerské hory

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2011
• Tom: nr 444
• Strony: 113--123
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., 1 tabl., rys., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Krystek M.

• Muzeum Geologiczne, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź

autor

Młodecka H.

• Pracownia Badań nad Technologią Zabytków, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Plac Wolności 14, 90-150 Łódź

autor

Polański K.

• Pracownia Badań Materiałowych, Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej, Uniwersytet Łódzki, ul. Pomorska 149/153, 90-236 Łódź

autor

Szydłowski M.

• Zakład Archeologii, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Szczeciński, ul. Krakowska 71–79, 17-017 Szczecin

Bibliografia

• [1] AWDANKIEWICZ H., 2008 — Petrologia i geochemia meta-bazytów masywu Niedżwiedzia na bloku przedsudeckim. Pr. Państw. Inst. Geol., 189.
• [2] BAKELS C.C.,1987 — On the adzes of the northwestern Linear-bandkeramik. Analecta Praehistorica Leidensia, 20: 53-85.
• [3] BORKOWSKA M., 1966 —Petrografia granitu Karkonoszy. Geol. Sudet., 2: 7-107.
• [4] CZUBLA P., 2001 — Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polski środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geogr. Lodz., 80.
• [5] GROCHOLSKI W. (red.), 1969 — Przewodnik geologiczny po Sudetach. Wyd. Geol., Warszawa.
• [6] KEGLER-GRAIEWSKI N., 2007 — Beile-Axte-Mahlsteine, Zur Rohmaterialversorgung im Jung- und Spatneolithikum Nordhessens. Dysertacja, Fach Ur- und Fruhgeschichte der Philosophischen Fakultat der Universitat zu Koln.
• [7] KLOMINSKI J., FEDIUK F., SCHOVANEK PP., GABASOVA A., 2004 — The hornblende-plagioclase hornfels from the contact aureole of the Tanvald granite, northern Bohemia - the raw material for Neolithic tools. Bull. Geosc., 79, 1: 63-70.
• [8] LEAKE B.E., WOOLLEY A.R., ARPS C.E.S., BIRCH W.D., GILBERT M.C., GRICE J.D., HAWTHORNE F.C., KATO A., KISCH H.J., KRIVOVICHEV V.G., LINTHOUT K., LAIRD J., MANDARINO J.A., MARESCH W.V., NICKEL E.H., ROCK N.M.S., SCHUMACHER J.C., SMITH D.C., STEPHENSON N.C.N., UNGARETTI L., WHITTAKER E.J.W., YOUSHI G., 1997 — Nomenclature of amphiboles: Report of the subcommittee on amphiboles of the International Mineralogical Association. Commission on new minerals and mineral names. Amer. Miner., 82: 1019-1037.
• [9] LIS J., SYLWESTRZAK H., 1986 — Minerały Dolnego Śląska. Wyd. Geol., Warszawa.
• [10] PRICHISTAL A., 2009 — Kamenne suroviny v praveku vychodnl casti strednl Europy. Masarykova univerzita, Brno.
• [11] PRINKE A., SKOCZYLAS J., 1978 — Z metodyki badań nad użytkowaniem surowców kamiennych w neolicie. Prz. Archeol., 26: 43-66.
• [12] PROSTREDNIK J., SIDA P., SREIN V., SREINOVA B., STASTNY M., 2005 —Neolithic quarrying in the foothils of the Jizera Mountains and the dating thereof. Archeologicke rozhledy, 57: 477-492.
• [13] SHACKLEY M.S., 2008 — Archeological petrology and the archaeometry of lithic materiale. Archaeometry, 50, 2: 194-215.
• [14] SIDA P., 2006 — Distribucni arealy surovin v neolitu na uzeml Ceske republiky. Archeologicke rozhledy, 58: 407-422.
• [15] SIDA P., KACHLIK V., 2009 — Geological setting, petrology and mineralogy of metabasites in a thermal aureole of Tanvald granite (northern Bohemia) used for the manufacture of Neolithic tools. J. Geosc., 54: 269-287.
• [16] SKOCZYLAS J., 1999 — Użytkowanie surowców skalnych we wczesnośredniowiecznym Wolinie. Prz. Geol., 47: 238-240.
• [17] SKOCZYLAS J., PRINKE A., 1979 — Z historii zastosowania petrografii w archeologii Polskiej. Acta Univ. Wratis., 521, Pr. Miner.-Petrogr., 8: 139-155.
• [18] SMED P., 2002 — Stein aus dem Narden. Gebruder Borntraeger, Stuttgart.
• [19] SZAKMANY G., 2009 — Magyarorszagi csiszolt koeszkozok nyersanyagtlpusai az eddigi archeometriai kutatasok eredmonyei alapjan. Archeometriai Muhely, 1: 11-29.
• [20] TELFORD W.M., 1990 — Applied Geophysics. Second Edition, Cambridge Univ. Press, Cambridge.
• [21] WÓJCIK A., SADOWSKI K., 2006 — Sprawozdanie z analizy petrograficznej zabytków ze stanowiska archeologicznego w Kostomłotach. Arch. Inst. Archeol. UWr., Wrocław.
• [22] ŻAK J., 1988 — Problem „importów" skandynawskich w dorzeczu Odry i Wisły w IX, X i XI w. W: Studia nad etnogenezą Słowian i kultury Europy wczesnośredniowiecznej, 2: 179-187. Zakł. Narod. im. Ossolińskich Wyd. PAN, Wrocław