Meteoryty, kratery uderzeniowe i inne ślady kosmicznej katastrofy w rejonie Moraska pod Poznaniem

Szczuciński, Witold; Muszyński, Andrzej

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Meteoryty, kratery uderzeniowe i inne ślady kosmicznej katastrofy w rejonie Moraska pod Poznaniem

Autorzy

Szczuciński Witold , Muszyński Andrzej

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Szczucinski_W_Meteoryty_PG_Vol.68_Nr 8_2020.pdf

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Meteorites, impact craters, and other traces of a cosmic disaster at Morasko near Poznań

Języki publikacji

Abstrakty

About 5,000 years ago near Morasko (the district of the present-day city of Poznań, western Poland) the largest known iron meteorite shower in Central Europe took place. The evidence of that impact, documented so far, comprises numerous iron meteorite fragments distributed over an area of approximately 3 km2 and at least six meteorite impact craters with a maximum diameter of about 100 m. The present paper reviews the most recent findings related to the meteorite, craters, processes of their formation, as well as the environmental effects of the impact in the Morasko area. The most important findings, reported in this review cover: 1) the recognition of two new minerals in the meteorite: moraskoite and czochralskiite; 2) the identification and detailed analysis of the ejecta layer around the craters and underlying paleosoil providing evidence for the mid-Holocene age of the impact; 3) the numerical modelling constraining the range of likely physical properties of the impactor, e.g. the diameter of the projectile forming the largest crater and its landing velocity (c. 1.5 m and 10km/s, respectively);4) the studies of the nearby lake and peat deposits revealing restricted environmental effects of the impact. The Morasko craters field is currently one of the best-studied examples of small/moderate-sized meteorite impact in unconsolidated sediments.

Słowa kluczowe

krater uderzeniowy meteoryt depozyty wyrzucane Holocen Polska

impact crater meteorite ejecta deposits Holocene Poland

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2020

Tom

Vol. 68, Nr 8

Strony

637--644

Opis fizyczny

Bibliogr. 53 poz., fot., rys., wykr.

Twórcy

autor

Szczuciński Witold

witek@amu.edu.p

Instytut Geologii, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, ul. B. Krygowskiego 12, 60-680 Poznań

autor

Muszyński Andrzej

anmu@amu.edu.pl

Instytut Geologii, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, ul. B. Krygowskiego 12, 60-680 Poznań

Bibliografia

1. BLAND P.A., ARTEMIEVA N.A. 2006 - The rate of small impacts on Earth. Meteoritics & Planetary Sci., 41: 607-631.
2. BŁASZKIEWICZ M., DANEL W. 2019 - Formy pierścieniowe w rejonie Wejherowa jako prawdopodobne pozostałości po-pingo i ich znaczenie dla paleogeografii późnego glacjału w północnej Polsce. Prz. Geogr., 91: 405-419.
3. BRONIKOWSKA M. 2018a - Jak powstały Kratery Morasko? Rewizja istniejących poglądów dotyczących genezy zagłębień w rezerwacie pod Poznaniem. Acta Soc. Metheorit. Polon., Rocz. Pol. Tow. Meteorytowego, 9: 30-41.
4. BRONIKOWSKA M. 2018b - Kierunek przylotu oraz parametry fizyczne meteoroidu Morasko wraz z ich implikacjami dla elipsy rozrzutu - wnioski z badań numerycznych. Acta Soc. Metheorit. Polon., Rocz. Pol. Tow. Meteorytowego, 9: 17-29.
5. BRONIKOWSKA M., ARTEMIEVA N.A., WUNNEMANN K. 2017 - Reconstruction of the Morasko meteoroid impact - Insight from numerical modeling. Meteoritics & Planetary Sci., 52 (8): 1704-1721.
6. BUCHWALD V.F. 1977 - The mineralogy of iron meteorites. Philosoph. Trans. Royal Soc. London, A286: 453-491.
7. CHMALR. 1990-Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Poznań z objaśnieniami. Państw. Inst. Geol. -PIB.
8. CHOIŃSKI A., MUSZYŃSKI A., PTAK M., SŁOWIK M. 2019 - Reconstruction of the primary bottom of a unique crater lake in the “Meteoryt Morasko Reserve” (Poland). Bull. Geogr. Phys. Geogr. Series, 17: 5-16.
9. COLLINS G.S., WUENNEMANN K., ARTEMIEVA N., PIERAZZO E. 2013 - Numerical modelling of impact processes. [W:] Osinski G.R., Pierazzo E. (red.), Impact Cratering: Proc. Prod. Wiley-Blackwell: 254-270.
10. CZAJKA W. 2015 - Mechanizm tworzenia się zagłębień bezodpływowych na morenie moraskiej, tak zwanych „kraterów meteorytowych”. Meteoryt, 93 (1): 20-25.
11. DOMINIK B. 1976 - Mineralogical and chemical study of coarse octahedrite Morasko. Pr. Min. PAN, 47: 7-53.
12. DUCZMAL-CZERNIKIEWICZ A., MICHALSKA D. 2018 - Mineralogy and microstructure of the Morasko meteorite crust. Planetary and Space Sci., 164: 44-53.
13. DUCZMAL-CZERNIKIEWICZ A., MUSZYŃSKI A. 2015 - Mineralogia drobnoziarnistych utworów z krateru Meteoryt Morasko. Biul. Państw. Inst. Geol., 464: 17-24.
14. DWORZYŃSKA M., MUSZYŃSKI A. 2012 - Co mówią wyniki badań mikrometeorytów z rezerwatu Meteoryt „Morasko”? Acta Soc. Metheorit. Polon., 3: 155-156.
15. FRENCH B.M., KOEBERL C. 2010 - The convincing identification of terrestrial meteorite impact structures: What works, what doesn’t, and why. Earth-Science Rev., 98: 123-170.
16. HEAD J.W., FASSETT C.I., KADISH S.J., SMITH D.E., ZUBER M.T., NEUMANN G.A., MAZARICO E. 2010 - Global distribution of large lunar craters: Implications for resurfacing and impactor populations. Science, 329: 1504-1507.
17. HERD C.D.K., FROESE D.G., WALTON E.L., KOFMAN R.S., HERD E.P.K., DUKE M.J.M. 2008 - Anatomy of a young impact event in central Alberta, Canada: Prospects for the missing Holocene impact record. Geology, 36: 955-958.
18. HERGARTEN S., KENKMANN T. 2015 - The number of impact craters on Earth: Any room for further discoveries? Earth and Planet. Sci. Lett., 425: 187-192.
19. http://wiki.meteoritica.pl/index.php5/Morasko
20. HURNIK H. (red.) 1976 - Meteorite Morasko and the region of its fall. Ser. Astronomia, vol. 2. Wyd. Nauk. Uniw. im. A. Mickiewicza, Poznań.
21. IMPACT CRATER DATABASE 2020 - https://impact.uwo.ca/
22. KARCZEWSKI A. 1976 - Morphology and lithology of closed depression area located on the northern slope of Morasko Hill near Poznań. [W:] Hurnik H. (red.), Meteorite Morasko and the Region of Its Fall. Seria Astronomia, vol. 2. Adam Mickiewicz University Press, Poznań: 7-20.
23. KARWOWSKI Ł., KRYZA R., MUSZYŃSKI A., KUSZ J., HELIOS K., DROŻDŻEWSKI P., GALUSKIN E.V. 2016 - Czochralskiite, Na4Ca3Mg(PO4)4, a second new mineral from the Morasko IAB-MG iron meteorite (Poland). European J. Miner., 28: 969-977.
24. KARWOWSKI Ł., KUSZ J., MUSZYŃSKI A., KRYZA R., SITARZ M., GALUSKIN E.V. 2015 - Moraskoite, Na2Mg(PO4)F, a new mineral from the Morasko IAB-MG iron meteorite (Poland). Miner. Mag., 79: 387-398.
25. KENKMANN T., ARTMIEVA N.A., WÜNNEMANN K., POELCHAU M.H., ELBENHAUSEN D., NÚÑEZ DEL PRADO H. 2009 - The Carancas meteorite impact crater, Peru: Geologic surveying and modeling of crater formation and atmospheric passage. Meteoritics & Planetary Sci., 44: 985-1000.
26. KENKMANN T., DEUTSCH A., THOMAK., EBERT M., POELCHAU M.H., BUHL E., CARL E.R., DANILEWSKY A.N., DRESEN G., DUFRESNE A., DURR N., EHM L., GROSSE C., GULDE M., GÜLDEMEISTER N., HAMANN C., HECHT L., HIERMAIER S., HOERTH T., KOWITZ A., LANGENHORST F., LEXOW B., LIERMANN H.P., LUTHER R., MANSFELD U., MOSER D., RAITH M., REIMOLD W.U., SAUER M., SCHÄFER F., SCHMITT R.T., SOMMER F., WILK J., WINKLER R., WÜNNEMANN K. 2018 - Experimental impact cratering: A summary of the major results of the MEMIN research unit. Meteoritics & Planetary Sci., 53: 1543-1568.
27. KOZARSKI S. 1995 –Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (ok. 20 KA-10 KA BP). Dokumentacja Geograficzna 1. Continuo, Wrocław.
28. LOSIAK A., BELCHER C.M., PLADO J., HERD C., KOFMAN R., SZOKALUK M., SZCZUCIŃSKI W., MUSZYŃSKI A. 2020a - Using charcoal formed during an asteroid collision to recognize small impact craters on Earth and to learn about energy distribution around such features. 51st Lunar and Planetary Science Conference, held 16-20 March, 2020 at The Woodlands, Texas. LPI Contribution No. 2326, 2020, id.1934.
29. LOSIAK A., JÕELEHT A., PLADO J., SZYSZKA M., KIRSIMÄE K., WILD E.M., STEIER P., BELCHER C.M., JAZWA A.M., HELDE R. 2020b - Determining the age and possibility for an extraterrestrial impact formation mechanism of the Ilumetsa structures (Estonia). Meteoritics & Planetary Sci., 55: 274-293.
30. LOSIAK A., WILD E.M., GEPPERT W.D., HUBER M.S., JOELEHT A., KRIISKA A., KULKOV A., PAAVEL K., PIRKOVIC I., PLADO J., STEIER P., VALJAR., WILK J., WISNIOWSKI T., ZANETTI M. 2016 - Dating a small impact crater: An age of Kaali crater (Estonia) based on charcoal emplaced within proximal ejecta. Meteoritics & Planetary Sci., 51: 681-695.
31. MELOSH H.J. 1989 - Impact Cratering: A Geologic Process. Oxford University Press, New York.
32. MUSZYŃSKI A., KRYZA R., KARWOWSKI Ł., PILSKI A.S., MUSZYŃSKA J. (red.) 2012 - Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej. Stud. Pr. Geogr. Geol., 28, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
33. OSINSKI G.R., PIERAZZO E. (red.) 2013 - Impact cratering: processes and products. Wiley-Blackwell.
34. PACANOWSKI G., SOKOŁOWSKA M., MIESZKOWSKI R. 2016 - Rola obrazowania elektrooporowego w uszczegółowieniu skomplikowanej budowy geologicznej wzgórza Morasko w Poznaniu. Prz. Geol., 64 (4): 238-244.
35. PILSKI A.S., WASSON J.T., MUSZYŃSKI A., KRYZA R., KARWOWSKI Ł., NOWAK M. 2013 - Low-Ir IAB irons from Morasko and other locations in central Europe: One fall, possibly distinct from IAB-MG. Meteoritics & Planetary Sci., 48: 2531-2541.
36. PLESKOT K. 2019 - Holoceńskie zmiany środowiska okolic Poznania (środkowa Wielkopolska) w świetle badań paleolimnologicznych jezior: Strzeszyńskiego, Kierskiego i Glinnowieckiego. Rozpr. dokt., Uniw. im. A. Mickiewicza, Poznań.
37. PLESKOT K., TJALLINGII R., MAKOHONIENKO M., NOWACZYK N., SZCZUCIŃSKI W. 2018 - Holocene paleohydrological reconstruction of Lake Strzeszyńskie (western Poland) and its implications for the central European climatic transition zone. J. Paleolim., 59 (4): 443-459.
38. POKRZYWNICKI J. 1955 - O niektórych mało znanych polskich meteorytach. Acta Geol. Pol., 5: 427-438.
39. POKRZYWNICKI J. 1964 - 1. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Stud. Geol. Polon., 15: 9-140.
40. POPOVA O.P., JENNISKENS P., EMEL’YANENKO V., KARTASHOVA A., BIRYUKOV E., KHAIBRAKHMANOV S., SHUVALOV V., RYBNOV Y., DUDOROV A., GROKHOVSKY V.I., BADYUKOV D.D., YIN Q.Z., GURAL P.S., ALBERS J., GRANVIK M., EVERS L.G., KUIPER J., KHARLAMOV V., SOLOVYOV A., RUSAKOV Y.S., KOROTKIY S., SERDYUK I., KOROCHANTSEV A.V., LARIONOV M.Y., GLAZACHEV D., MAYER A.E., GISLER G., GLADKOVSKY S.V., WIMPENNY J., SANBORN M.E., YAMAKAWA A., VEROSUB K.L., ROWLAND D.J., ROESKE S., BOTTO N.W., FRIEDRICH J.M., ZOLENSKY M.E., LE L., ROSS D., ZIEGLER K., NAKAMURA T., AHN I., LEE J.I., ZHOU Q., LI X.H., LI Q.L., LIU Y., TANG G.Q., HIROI T., SEARS D., WEINSTEIN I.A., VOKHMINTSEV A.S., ISHCHENKO A.V., SCHMITT-KOPPLIN P., HERTKORN N., NAGAO K., HABA M.K., KOMATSU M., MIKOUCHI T. 2013 - Chelyabinsk airburst, damage assessment, meteorite recovery, and characterization. Science, 342: 1069-1073.
41. SCHMIEDER M., KRING D.A. 2020 - Earth’s impact events through geologic time: a list of recommended ages for terrestrial impact structures and deposits. Astrobiology, 20: 91-141.
42. SMAGA A., RADASZEWSKI R., WIERZBICKI J. 2016 - On the Possible Influence of Small Impact on Geoengineering Properties of Subsoil. 79th Annual Meeting of the Meteoritical Society, held 7-12 August, 2016 in Berlin, Germany. LPI Contribution No. 1921, id.6142
43. STANKOWSKI W.T.J. 2001 -The geology and morphology of the natural reserve “Meteoryt Morasko”. Planetary and Space Sci., 49: 749-753.
44. STANKOWSKI W. 2008 - Meteoryt Morasko osobliwość obszaru Poznania. Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
45. STANKOWSKI W., RAUKAS A., BLUSZCZ A., FEDOROWICZ S. 2007 - Luminescence dating of the Morasko (Poland), Kaali, Ilumetsa and Tsõõrikmäe (Estonia) meteorite craters. Geochronometria, 28: 25-29.
46. SZCZUCIŃSKI W., PLESKOT K., MAKOHONIENKO M., TJALLINGII R., APOLINARSKA K., CERBIN S., GOSLAR T., NOWACZYK N., RZODKIEWICZ M., SŁOWIŃSKI M., WOSZCZYK M., BRAUER A. 2016 - Environmental Effects of Small Meteorite Impact in Unconsolidated Sediments - Case of Iron Meteorite Shower in Morasko, Poland. 79th Annual Meeting of the Meteoritical Society, held 7-12 August, 2016 in Berlin, Germany. LPI Contribution No. 1921, id.6433.
47. SZCZUCIŃSKI W., SZOKALUK M., BRONIKOWSKA M., JAGODZIŃSKI R., MUSZYŃSKI A., WÜNNEMANN K. 2016 - Identification and dating of small impact crater ejecta deposits, case of Morasko craters, Poland. 32nd IAS International Meeting of Sedimentology, 2016, Marrakech, Morocco: 296.
48. SZOKALUK M., JAGODZIŃSKI R., MUSZYŃSKI A., SZCZUCIŃSKI W. 2019 - Geology of the Morasko craters, Poznań, Poland - Small impact craters in unconsolidated sediments. Meteoritics & Planetary Sci., 54 (7): 1478-1494.
49. TOBOLSKI K. 1976 - Palynological investigations of bottom sediments in closed depressions. [W:] Hurnik H. (red.), Meteorite Morasko and the Region of Its Fall. Seria Astronomia, vol. 2. Adam Mickiewicz Univ. Press, Poznań: 21-26.
50. VASILYEV N.V. 1998 - The Tunguska Meteorite problem today. Planetary and Space Sci., 46: 129-150.
51. WALESIAK T. 2017 - Kratery Morasko w świetle wiedzy na temat ukośnych impaktów. Acta Soc. Metheorit. Polon., 8: 149-168.
52. WIERZBICKI J. 2013 - Wielka kolonizacja. Społeczności kultury pucharów lejkowatych w dorzeczu środkowej Warty: koniec V poł. III tys. BC. Biblioteka Wielkopolskich Sprawozdań Archeologicznych, t. VI. Stow. Nauk. Archeologów Polskich, Oddz. w Poznaniu.
53. WŁODARSKI W., PAPIS J., SZCZUCIŃSKI W. 2017 - Morphology of the Morasko crater field (western Poland): Influences of pre-impact topography, meteoroid impact processes, and post-impact alterations. Geomorphology, 295: 586-597.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-ecd0c20a-ba91-41c1-a042-df894fb409df