Monuments in the structure of the city, as exemplified by the works of Marian Konieczny

• Autorzy: Bielański Tomasz

Identyfikatory

DOI

10.21005/pif.2025.63.C-01

Warianty tytułu

PL

Pomniki w strukturze miasta, na przykładzie twórczości Mariana Koniecznego

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

Propaganda sculpture located in public space is a multi-level social problem. Due to its connotations with communist ideology, it is subject to the decommunization act, and on the other hand, it often has extraordinary artistic values, representative of a bygone era. Such an example of interesting monumental solutions is the work of Marian Konieczny. The work of this artist eludes unambiguous assessment. The greatest controversy is aroused by his propaganda monuments located in the space of cities. However, increasingly often one can also observe tendencies to reinterpret these objects and the need to preserve them as cultural heritage.

PL

Rzeźba propagandowa usytuowana w przestrzeni publicznej, stanowi wielopłaszczyznowy problem społeczny. Ze względu na swoje konotacje z komunistyczną ideologią podlega ustawie dekomunizacyjnej, a z drugiej strony niejednokrotnie posiada niezwykłe walory artystyczne, reprezentatywne dla minionej epoki. Takim przykładem ciekawych rozwiązań pomnikowych jest twórczość Mariana Koniecznego. Dorobek tego artysty wymyka się jednoznacznej ocenie. Największe kontrowersje wzbudzają jego pomniki propagandowe usytuowane w przestrzeni miast. Jednak coraz częściej zaobserwować można także tendencje do reinterpretacji tych obiektów i potrzebę zachowania ich jako dziedzictwa kultury.

Słowa kluczowe

EN

city space; cultural heritage; monument; socialist realism

PL

dziedzictwo kultury; pomnik; przestrzeń miasta; socrealizm

• Wydawca: Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie
• Czasopismo: Przestrzeń i Forma
• Rocznik: 2025
• Tom: nr 63
• Strony: 111--132
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Bielański Tomasz

• doktorant, Ignatianum University in Cracow

• https://orcid.org/0009-0001-0735-7577

Bibliografia

• [1] Aleja Róż (2024) Aleja Róż w Nowej Hucie – dawniej i dziś, https://krakowznieba.pl/dawniej_i_dzis/aleja-roz-w-nowej-hucie-dawniej-i-dzis/ (Accessed: 09.09.2024).
• [2] Archiwum Narodowe w Krakowie 2025. Available at: https://ank.gov.pl/nowahutamiasto/pomniklenina.html (Accessed: 20.04.2025).
• [3] Cudny W., Pomnik jako element przestrzeni miejskiej – zmienność formy w Czasie – przykład Torunia, w: Przestrzeń publiczna miast - https://dspace.uni.lodz.pl:8443/xmlui/handle/11089/42898.
• [4] Gazeta Krakowska, To był największy Lenin w Polsce, w: ttps://gazetakrakowska.pl/to-byl-najwiekszy-lenin-w-polsce-w-sercu-nowej-huty-stanal-28-kwietnia-1973-roku-na-odsloniecie-pomnika-przywieziono-50-tysiecy/gh/c1-17120621/2; fot. Janusz Podlecki – Cyfrowy Thesaurus Muzeum Krakowa.
• [5] https://wuozprzemysl.pl/aktualnosci/wpis-do-rejestru-rzezby-monumentalnej-pomnika-walk-rewolucyjnych-w-rzeszowie.html (Accessed: 20.04.2025).
• [6] IPN Rzeszów (2024) [online]. Available at: https://rzeszow.ipn.gov.pl/pl8/aktualnosci/210156, Akcja-informacyjna-dotyczaca-Pomnika-Czynu-Rewolucyjnego-w-Rzeszowie.html (Accessed: 20.04.2025).
• [7] ISAP 2016, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20160000744 (2016)
• [8] Kotarski H. et al. (2015) Rzeszowska Diagnoza Społeczna 2015, Rzeszów: Instytut Socjologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• [9] Kraków. Tak może wyglądać nowa Aleja Róż w Nowej Hucie, w: https://dziennikpolski24.pl/krakow-tak-moze-wygladac-nowa-aleja-roz-w-nowej-hucie-wizualizacje/gh/c3-13579236.
• [10] Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny, (1984). wyd.1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress.
• [11] Loranc W. (1967). Marian Konieczny. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• [12] Luty A. (2005). Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Neriton, p. 202.
• [13] Madeja J. (2018) Trybuna Górnicza (24.02.2018) [online]. Available at: https://nettg.pl/gornictwo/148414/zabrze-pstrowski-stoi-juz-40-lat (Accessed: 20.04.2025).
• [14] Malik A. (2020) Krótki żywot pomnika Lenina w Nowej Hucie. [online]. Available at:
• https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/transformacja-ustrojowa/76981,Krotki-zywot-pomnika-Lenina-w-Nowej-Hucie.html (Accessed: 20.04.2025).
• [15] Moskal T. (2020) Problematyka kształtowania śródmieścia miasta. Studia nad rozwojem przestrzennym Rzeszowa, [in] Przestrzeń/Urbanistyka/Architektura (2), 2020, p. 125–147.
• [16] Mytych J. (2018) Pionki na biało-czerwonej szachownicy: polityczny i medialny dyskurs o pomnikach na przykładzie „Czterech śpiących”, „Organów” Hasiora oraz rzeszowskiego Pomnika Walk Rewolucyjnych, [in] Naukowy Przegląd Dziennikarski (2) 2018, p. 80.
• [17] Pomnik Bohaterów Warszawy [online]. Available at: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Bohater%C3%B3w_Warszawy (Accessed: 20.04.2025).
• [18] Pomnik W. Lenina w Nowej Hucie [online]. Available at: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_W%C5%82odzimierza_Lenina_w_Nowej_Hucie (Accessed: 20.04.2025).
• [19] Portal Historyczny DZIEJE.PL (19.04.2022) [online]. Available at: https://dzieje.pl/wiadomosci/prezes-ipn-w-polsce-istnieje-okolo-60-pomnikow-ktore-nalezy-zburzyc (Accessed: 20.04.2025).
• [20] PWN [online]. Available at: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Konieczny-Marian; 3925020.html (Accessed: 20.03.2025).
• [21] Semik Z. (2020). Nowohucki pomnik Lenina, [in] M. Banaszkiewicz, Z. Semik, Wańka-wstańka. Nowohucki pomnik Lenina, Kraków: Muzeum Krakowa, p. 42.
• [22] Semik Z. (2023) Pomnik Włodzimierza I. Lenina w Nowej Hucie (1973–1989). Studium przypadku. (Praca doktorska), Kraków: UKEN, p.76.
• [23] Skrobot J. (2015). Kształty pamięci. Rzecz o Marianie Koniecznym. Wyd. II. Promotor, Kraków, p. 105.
• [24] Tymczak P. (2018), Kraków, Aleja Róż może zyskać nowy wygląd (wizualizacje), 2018, w: https://krakow.naszemiasto.pl/krakow-aleja-roz-moze-zyskac-nowy-wyglad-wizualizacje/ar/c3-4842322 (Accessed: 20.04.2025).
• [25] Wojtkowski R. (red.) (2021). Kronika Warszawy 1 (163) 2021. Warszawa: Archiwum Państwowe w Warszawie, p. 168.
• [26] Wójcik R. (1980). Konieczny – Jego żywiołem jest brąz, [in] red. Z. Marcińczak, Nasi współcześni. Warszawa: MAW, ISBN 83-203-1266-3, pp. 100–111.
• [27] WUOZ w Przemyślu. Wpis do Rejestru rzeźby monumentalnej (8.08.2024) [online]. Available at: https://wuozprzemysl.pl/aktualnosci/wpis-do-rejestru-rzezby-monumentalnej-pomnika-walkrewolucyjnych-w-rzeszowie.html (Accessed: 20.04.2025).
• [28] Zachariasz A., Ogród na osi, O fragmencie alei Róż w Nowej Hucie, w: Architektura – Miasto – Piękno – tom 2, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2021.