Analiza geologicznych uwarunkowań kształtowania się różnorodności siedliskowej dolin rzecznych na Niżu Polskim

• Autorzy: Falkowski T.

Warianty tytułu

EN

Analysis of the geological conditions of habitats diversity formation in the river valleys of Polish Lowland area

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Doliny rzeczne na obszarze Niżu Polskiego charakteryzują się stosunkowo dużą jak na doliny rzek nizinnych morfologiczną i geologiczną różnorodnością. Główną przyczyną tego faktu jest powszechność poligenezy tych form. Rzeki zaadaptowały na odcinki swoich dolin różnego rodzaju obniżenia polodowcowe (głównie ułożone w ciągi misy wytopiskowe, lub strefy skoncentrowanego przepływu wód roztopowych lodowca), erozyjnie modelując odcinki pomiędzy nimi. Ślady pierwotnej genezy odcinków są nadal czytelne w morfologii form (np. współwystępowanie w sąsiedztwie kotlinowatych rozszerzeń dna doliny wąskich odcinków przełomowych). Świadectwem poligenezy jest także nie w pełni wykształcony cokół erozyjny dolin. Jego powierzchnia zbudowana z osadów trudno rozmywalnych tworzy często w podłożu współczesnych aluwiów morfologiczne kulminacje. Zróżnicowanie litologiczne dna doliny oraz morfologia jej podłoża wpływały na procesy ewolucji form, który przebiega od schyłku plejstocenu. Obecnie elementy te warunkują także współczesną morfodynamikę równi zalewowej, przyczyniając się do dalszego różnicowania jej powierzchni. Mają one także wpływ na powstawanie i funkcjonowanie siedlisk przyrodniczych.

EN

River valleys in the area of Polish Lowland are characterized by a relatively high (as for lowland river valleys) morphological and geological diversity. The main reason for this fact is the polygenesis. Rivers have adopted for their valleys different postglacial depressions (melt-out, as well as zone of concentrated melt water flow, etc.), erosionally modelling sections between them. Remains of their origin are still discernible in the valleys morphology (e.g. co-existence of the basin sections with the narrow, gorge sections and the presence of non-alluvial sediment in the valley bottom). The testimony of the complicated genesis is also poor developed erosional base of river valleys. Their surface built up with deposits more resistant to erosion forms morphological protrusions in alluvia substratum. Both the system of different soils outcrops in the bottom of the valley, as well as morphology and lithology of the valley substrate affect the process of evolution valleys, which takes place from the late Pleistocene. Nowadays, these elements also determine the floodplain morphodynamics, contributing the further differentiation of their surface. They influence on creation and operation of natural habitats as well.

Słowa kluczowe

PL

dolina rzeczna; poligeneza; budowa geologiczna; odcinki morfogenetyczne

EN

river valley; polygenesis; geological structure; morphogenetic reaches

• Wydawca: Wydawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
• Czasopismo: Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska
• Rocznik: 2015
• Tom: Vol. 24, No. 4
• Strony: 342--349
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., rys.

Twórcy

autor

Falkowski T.

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Katedra Geoinżynierii, ul. Nowoursynowska 159, 02-787 Warszawa, Poland

Bibliografia

• Babiński, Z. (1997). Procesy erozyjno-akumulacyjne poniżej stopnia wodnego Włocławek, ich konsekwencje i wpływ na morfodynamikę planowanego zbiornika Nieszawa. Toruń: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
• Błaszkiewicz, M. i Krzymińska, J. (1992). Późnoglacjalna faza jeziorna w dolinie Wierzycy. Przegląd Geograficzny, 64 (3-4), 369-380.
• Falkowska, E. (2009). Geomorfologiczne uwarunkowania występowania naturalnych geologicznych barier izolacyjnych na wybranych obszarach Polski Środkowej. Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Falkowska, E. i Falkowski, T. (1994). Zróżnicowanie litologii i właściwości sorpcyjnych utworów powierzchniowych oraz ich znaczenie w ochronie przed rozprzestrzenianiem się zanieczyszczeń na obszarach o rzeźbie glacjalnej na przykładzie fragmentu doliny Supraśli. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, 246, 47-55.
• Falkowska, E. i Falkowski, T. (2015). Trace metals distribution pattern in floodplain sediments of a lowland river in relation to contemporary valley bottom morphodynamics. Earth Surface Processes and Landforms, 40, (7), 876-887.
• Falkowski, E. (1971). Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biuletyn Geologiczny, 12, 5-121.
• Falkowski, T. (1988). Wpływ jednostek morfogenetycznych na warunki hydrogeologiczne w dolinie rzeki Nurzec. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 347, 135-148.
• Falkowski, T. (1995). Poligeneza, jako czynnik warunkujący kształtowanie się modeli dolin w aspekcie oceny wodonośnych struktur aluwialnych i stabilizacji erozji wgłębnej. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, 270, (2), 29-35.
• Falkowski, T. (1999). Wyciśnięcia utworów spoistych w strefach krawędziowych dolin rzecznych na Niżu Polskim jako elementy ograniczające kontakt wód podziemnych doliny i wysoczyzny. Współczesne Problemy Hydrogeologii, 9, 403-405.
• Falkowski, T. (2003). Influence of the morphogenetic diversity of the Nida-Wkra river valley stretches on the conditions of underground flow. Annals of Warsaw Agricultural University, Land Reclamation, 34, 51-64.
• Falkowski, T. (2006). Naturalne czynniki stabilizujące wybrane odcinki strefy korytowej Wisły środkowej. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
• Falkowski, T. (2007). Alluvial bottom geology inferred as a factor controlling channel flow along the Middle Vistula River, Poland. Geological Quarterly, 51 (1), 91-102.
• Falkowski, T. i Złotoszewska-Niedziałek, H. (2008). Rozpoznanie budowy geologicznej dla hydrogeologicznego modelu zasilania torfowiska rezerwatu Czerwone Bagno. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 431, 35-40.
• Falkowski, T. i Ostrowski, P. (2015). Wykorzystanie metod geoinformacyjnych w badaniach morfodynamiki koryta Wisły w Warszawie. Przegląd Geologiczny, 63 (3),186-193.
• Jabłońska, E., Falkowski, T., Chormański, J., Jarzombkowski, F., Kłosowski, S., Okruszko, T., … Kotowski, W. (2014). Understanding the Long Term Ecosystem Stability of a Fen Mire by Analyzing Subsurface Geology, Eco-Hydrology and Nutrient Stoichiometry – Case Study of the Rospuda Valley (NE Poland). Wetlands, 34, 815-828.
• Kajak, Z. (1992). The river Vistula and its floodplain valley (Poland) – its ecology and importance for conservation. W P. Boon, G.E. Petts, P. Calow (red.), River conservation and management (strony 35-49). Chichester, UK: J. Wiley & Sons.
• Kalicki, T. (1996). Over bank deposits as indicator of the changes in discharges and supply of sediments in the upper Vistula valley – the role of climate and human impact. W L. Starkel, T. Kalicki (red.), Evolution of the Vistula River Valley during the last 15.000 years. Geographical Studies, 9, 43-69.
• Kozarski, S. i Rotnicki, K. (1977). Valley floors and changes of river channel patterns in the North Polish Plain during the Late Wurm and Holocene. Quaestiones Geographicae, 4, 51-93.
• Kraużlis, K., Laskowski, K. i Wójcik, E. (2003). Variability of Engineering geological parameters in flood facies sediments. Geological Quarterly, 47, 63-68.
• Laskowski, K. (1981). Wpływ wydm i procesów eolicznych na kształtowanie się dolin rzek nizinnych z schyłku plejstocenu i w holocenie. Kwartalnik Geologiczny, 25 (2), 399-412.
• Lindner, L. (1988). Zarys stratygrafii plejstocenu rejonu Białej Podlaskiej, wraz z próbą korelacji z przyległymi obszarami Związku Radzieckiego. Przegląd Geologiczny, 11, 637-647.
• Łajczak, A. (2005). Negatywne skutki regulacji meandrującej rzeki o piaszczystym korycie I propozycje zmierzające do zmniejszenia ryzyka powodzi. Na przykładzie Nidy, rzeki z południowej Polski. W S. Ignar (red.), Nietechniczne metody ochrony przed powodzią (strony 129–134), Warszawa: Wydawnictwa SGGW.
• Mojski, J.E. (2005). Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
• Musiał, A. (1992). Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Mycielska-Dowgiałło, E. (1978). Rozwój rzeźby fluwialnej północno – zachodniej części Kotliny Sandomierskiej w świetle badań sedymentologicznych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Myślińska, E. (1984). Kryteria oceny inżynierskogeologicznych właściwości mad. Kwartalnik Geologiczny, 28, 143-162.
• Ostrowski, P. (2011). Wykorzystanie wysokorozdzielczych zdjęć satelitarnych do identyfikacji form rzeźby wybranego fragment doliny Bugu. (Rozprawa doktorska). Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska SGGW w Warszawie.
• Ouchi, S. (1985). Response of alluvial rivers to slow active tectonic movements. Geological Society of America Bulletin, 96, 504-515.
• Ozga-Zielińska, M. (1997). O konieczności określania dla rzek polskich maksymalnych wiarygodnych wezbrań wywołanych maksymalnymi wiarygodnymi opadami. Forum naukowo-techniczne – POWÓDŹ 1997. (strony 1-10). Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
• Starkel, L. (1983). The reflection of hydrologic changes in fluvial environment of the temperate zone during the last 15 000 years. W J. Gregory (red.) Background to Paleohydrology. (strony 213-234). Chichester, UK: John Wiley.
• Tomiałojć, J. (1993). Uwagi wstępne i podsumowujące. W L. Tomiałojć (red.), Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski (strony 1-7). Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN.
• Wierzbicki, G., Ostrowski, P., Mazgajski, M. i Bujakowski, F. (2013). Using VHR multispectral remote sensing and LIDAR data to determine the geomorphological effects of overbank flow on a floodplain (the Vistula River, Poland). Geomorphology, 183, 73-81.