Państwowe Muzeum Zoologiczne wobec powstania Polskiej Akademii Nauk: droga do powołania Instytutu Zoologicznego PAN

• Autorzy: Zabłocki Wojciech

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.20.029.12862

Warianty tytułu

EN

The State Zoological Museum and the establishment of the Polish Academy of Sciences: the beginnings of the Institute of Zoology of the Polish Academy of Sciences

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The State Zoological Museum, established in 1928, inherited and developed the legacy of the Zoological Cabinet of the University of Warsaw (existing since 1818). The Cabinet’s collection had been gathered for decades and belonged to eminent personages not only in Poland but also in Europe. The Museum and its collections were threatened many times: first by a great fire in 1935, then by the German attack on Warsaw in 1939 and subsequent occupation, as well as by the outbreak of the Warsaw Uprising and the destruction of the city. After the post-war reconstruction of the Museum, it was time to function in a new political reality, in which the most significant change for this institution was the establishment of the Polish Academy of Sciences. A planned inclusion of the State Zoological Museum in the structures of the newly-founded Polish Academy of Sciences meant that the scientists had to face a dilemma: in exchange for research funds and career development opportunities, they were expected to show favour to the communists and readiness to implement the idea of socialism. In the background of this process, numerous scientific conferences took place, where controversial visions of the future of biological sciences clashed. This process resulted in the transformation of the State Zoological Museum into the Institute of Zoology of the Polish Academy of Sciences.

Słowa kluczowe

PL

Państwowe Muzeum Zoologiczne; Gabinet Zoologiczny; Polska Akademia Nauk; Instytut Zoologiczny; Narodowe Muzeum Przyrodnicze; Kongres Nauki Polskiej; Polska Akademia Umiejętności; Towarzystwo Naukowe Warszawskie; nowa biologia

EN

State Zoological Museum; Zoological Cabinet; Polish Academy of Sciences; Institute of Zoology; National Natural History Museum; Congress of Polish Science; Polish Academy of Arts and Sciences; Warsaw Scientific Society; new biology

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 65, nr 4
• Strony: 81--98
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz.

Twórcy

autor

Zabłocki Wojciech

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii PAN [AMiIZ]:
• sygn. A 144, Projekt Budżetu Państwowego Muzeum Zoologicznego od 1 kwietnia 1936 do 31 marca 1937;
• sygn. A 166, J. Domaniewski, Sprawozdanie ze strat w Bibljotece spowodowanych pożarem Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie w dniu 1-ym października 1935 roku;
• sygn. A 687, Notatka z dnia 20 listopada 1951 roku dla prof. Włodzimierza Michajłowa;
• Pismo prof. Tadeusz Jaczewskiego z dnia 4 września 1952 roku skierowane do Sekretariatu Wydziału II Polskiej Akademii Nauk.
• sygn. A. 1207, Sprawozdanie Janusza Domaniewskiego z dnia 20 marca 1945 roku sporządzone dla Ministerstwa Oświaty;
• sygn. A 2256, Memoriał Stanisława Feliksiaka w sprawie Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie sporządzony 25 lutego 1945 roku w Lublinie;
• sygn. A 2257, K. Tarwid, Zbiory przyrodnicze i ich losy w Warszawie, s. 2. Dokument powojenny, niedatowany;
• sygn. A 2317, Sprawozdanie z podróży służbowej po Ziemiach Odzyskanych w celu zabezpieczenia zbiorów porzuconych odbytej w dniach od 5 sierpnia do 21 sierpnia 1947 r.;
• Sprawozdanie dra Stanisława Feliksiaka z podróży służbowej do Cieplic w ramach delegacji od dnia 19 do 23 lutego 1952 r.;
• sygn. A 2242, Dokument z dnia 27 lutego 1941 roku sporządzony przez Stanisława Feliksiaka;
• sygn. A 2901, Sprawozdanie z zebrania pracowników naukowych PMZ w dniu 30.01.1953 r.
• Źródła drukowane
• Jaczewski, T., Konferencja Biologiczna w Kuźnicach, „Życie Nauki” r. 6, 1951, nr 3, s. 234-241.
• Jaczewski T., Przedkongresowy Zjazd Towarzystwa Zoologicznego, ,,Życie Nauki” r. 6, 1951, nr 1/2, s. 85-91.
• Muzea uczelniane. Katalog, red. Kowalski H., Grassman M., Bukowski M., Ślaga J., Piszczatowska M., Warszawa 2017.
• Lepieszyńska O., Rozwój procesów życiowych w okresie przed-komórkowym, „Myśl Współczesna” 1951, nr 3/4, s. 305-328.
• Petrusewicz K., Michajłow, W., O twórczy rozwój nauk biologicznych w Polsce, „Nowe Drogi” 1951, nr 1 (25), s. 220-233.
• Petrusewicz K., Pierwszy Kongres Nauki Polskiej, „Nowe Drogi” 1951, nr 3 (27), s. 75-89.
• Rozporządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie utworzenia Narodowego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1919 (rok II), nr 10/11 (z 1 listopada 1919 r.), poz. 6.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 29 lutego 1928 r. o Państwowem Muzeum Zoologicznem, Dziennik Ustaw 1928 poz. 207 i 208, nr 24.
• Rydzewski W., Nauki biologiczne, „Kultura” 1952, nr 3, s. 154-176.
• Uchwała nr 830 Rady Ministrów z dnia 26 września 1952 r. w sprawie przekazania Polskiej Akademii Nauk Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie, Muzeum Przyrodniczego w Łodzi i Muzeum Przyrodniczego w Poznaniu oraz powołania Instytutu Zoologicznego Polskiej Akademii Nauk, Monitor Polski 1952 nr 88 poz. 1369.
• Uchwała nr 1149/52 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1952 r. w sprawie przekazania Polskiej Akademii Nauk urządzeń i składników majątkowych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
• Uchwała nr 1167/52 Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 1952 r. w sprawie przekazania Polskiej Akademii Nauk urządzeń i składników majątkowych Polskiej Akademii Umiejętności.
• Ustawa z dnia 30 października 1951 r. o Polskiej Akademii Nauk, Dziennik Ustaw 1951 nr 57 poz. 391.
• W przeddzień powstania Polskiej Akademii Nauk, „Życie Nauki” r. 6, 1951, nr 1/2, s. 76.
• Literatura przedmiotu
• 150-lecie Gabinetu Zoologicznego w Warszawie (1818-1968), [w:] Memorabilia Zoologica, red. D. Iwan, Warszawa 2016.
• Daszkiewicz P., Iwan D., Straty wojenne Państwowego Muzeum Zoologicznego - raport Stanisława Feliksiaka (1906-1992), „Pamięć i Sprawiedliwość. Pismo Instytutu Pamięci Narodowej” t. 27, 2016, s. 431-439.
• Daszkiewicz P., L’Analyse du texte de Władysław Rydzewski sur la soviatisation de la biologie au dabut de la pąriode du communism en Pologne, „Organon” t. 48, 2016, s. 161-185.
• Hübner P., Polityka naukowa w Polsce w latach 1944-1953. Geneza systemu, t. 1, Warszawa 1992.
• Kępa Z., „Nowa biologia” w walce z religią, „Zagadnienia filozoficzne w nauce” t. 22, 1998, s. 63-78.
• Klee E., Das Personenlexikonzum Dritten Reich, Frankfurt nad Menem 2007.
• Kłusek M., Zasady przeliczania nakładów finsowych poniesionych w latach 1945-2010 przez Muzeum Pałacu w Wilanowie i jego poprzednika prawnego, „Annales. Etyka w życiu gospodarczym” t. 17, 2014, nr 2, s. 97-111.
• Majewski T., Nauki biologiczne, [w:] Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, red. A.K. Wróblewski, Warszawa 2016, s. 51-192.
• Mikulski Z., Z życia nauki i z życia Towarzystwa: Jubileusz stulecia Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1907-2007): 100 lat Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1907-2007), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” t. 70, 2007, s. 9-14.
• Słownik biologów polskich, red. S. Feliksiak, Warszawa 1987.
• Studia nad łysenkizmem w polskiej biologii, red. P. Köhler, Kraków 2013.
• Winiarska G., Adamczewski Stanisław Franciszek, [w:] Almanach Entomologów Polskich XX wieku, red. M. Bunalski, J.J. Lipa, J. Nawacki, Poznań 2001, s. 17-18.
• Strony internetowe
• Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl [dostęp 9.03.2020].
• Instytut Nenckiego, nencki.gov.pl [dostęp 8.03.2020].
• Grzywacz-Dudek, A., Historia zbiorów ornitologicznych po 1945 roku, „Wiadomości Jelenia Góra”, 17 października 2016 r., www.jelonka.com/historia-zbiorow-ornitologicznychpo-1945-roku-65515 [dostęp 9.03.2020].
• Internetowy Polski Słownik Biograficzny, ipsb.nina.gov.pl [dostęp 3.03.2020].
• Katedra Historii Medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, khm.cm-uj.krakow.pl [dostęp 9.03.2020].
• Muzeum Powstania Warszawskiego, Powstańcze Biogramy, 1944.pl [dostęp 15.03.2020].
• Polska Akademia Nauk, instytucja.pan.pl [dostęp 20.02.2020].
• Polska Akademia Umiejętności, pau.krakow.pl [dostęp 15.04.2020].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).