Węgiel blanowicki – zarys historii rozpoznania i eksploatacji do 1870 roku

• Autorzy: Wójcik A. J. , Preidl W.

Warianty tytułu

EN

Blanowice coal – an outline of the history of identification and exploitation before 1870

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wśród różnorodnych wystąpień mezozoicznego węgla brunatnego w Polsce, który na ogół nie tworzy form złożowych, szczególną pozycję zajmuje węgiel brunatny wieku dolnojurajskiego z rejonu częstochowsko-zawierciańskiego, zwany węglem blanowickim. Zwiększona węglonośność, zaznaczająca się lokalnie w profilu osadów lądowych górnego liasu, była podstawą rozwoju górnictwa węglowego na tym obszarze w latach 1818–1959. Centrum ówczesnego górnictwa skupiało się w okolicach Poręby koło Zawiercia, jak i w kilkunastu innych miejscowościach, między innymi w: Ciągowicach, Blanowicach, Łazach, Siewierzu. Jego podstawą była eksploatacja płytko położonego pokładu węgla o miąższości do 2,0 m. Rozpoznanie geologiczne tego rejonu zostało zapoczątkowane już pod koniec XVIII w. Znaczący udział w pracach badawczych mieli udział Leopold von Buch, Georg G. Pusch, Ludwik Zeuschner (Zejszner) oraz Ferdinand Roemer.

EN

Among many various types of Mesozoic brown coal in Poland, which typically do not create complex forms, the so called Blanowice coal originating from Lower Jurassic series in Częstochowa-Zawiercie region, is unique. An increased coal bearing capacity that appears locally in the profile of land deposits of Upper Lias was the main reason for coal mining development in the area between 1818 and 1959. The centre of coal mining of the time focused around Poręba near Zawiercie as well as in several other locations, including but not limited to: Ciągowice, Blanowice, Łazy, Siewierz. The main activity was the exploitation of shallow coal deposits of the thickness of up to 2.0 m. The geological identification of the region began at the end of 18th century. Leopold von Buch, Georg G. Pusch, Ludwik Zeuschner (Zejszner) and Ferdinand Roemer contributed significantly to the research in the area.

Słowa kluczowe

PL

historia górnictwa; kopalnie węgla brunatnego; XIX wiek; Zawiercie; Siewierz

EN

history of mining; lignite mine; 19th century; Zawiercie; Siewierz

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2014
• Tom: Vol. 1
• Strony: 29--45
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Wójcik A. J.

• Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa

autor

Preidl W.

• Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni, Wydział Górnictwa i Geologii, Politechnika Śląska, Gliwice

Bibliografia

• 1. BUCH L., 1867. Geognostische Übersicht von Neu-Schlesien (Berlin, 2 Februar 1805). bersicht von Neu-Schlesien (Berlin, 2 Februar 1805). [W:] Lepold’s von Buch’s Gesammelte Schriften, herausgegeben von J. Ewald, J. Roth und H. Eck, cz. 1: 719–739. Wyd. G. Reimer. Berlin.
• 2. DŁUGOBORSKI W., 1973. Więź ekonomiczna między Zagłębiami Górnośląskim i Dąbrowskim w epoce kapitalizmu (do 1877 roku). Śl. Inst. Nauk. Katowice.
• 3. DRATH A., 1935. Węgiel brunatny kopalni kopalni „Zygmunt” w Porębie obok Zawiercia. Akad. Nauk Techn., Warszawa.
• 4. FUCHS K., 2002. Hrabia Friedrich Wilhelm von Reden. [W:] Kapała Z. (red.), Friedrich Wilhelm von Reden i jego czasy: 70–90. Muz. w Chorzowie.
• 5. GĄSIOROWSKA N., 1922. Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskiem 1815–1830. Wyd. z Zasiłku Wydz. Nauki Min. Wyz. Relig. i Ośw. Publ. Warszawa.
• 6. GOETEL W., 1955. Znaczenie „Ziemiorodztwa Karpatow” Stanisława Staszica w historii geologii polskiej. [W:] Staszic S., O ziemiorodztwie Karpatow i innych gor i rownin Polski. Seria: Klasycy geologii polskiej. Wyd. Geol., Warszawa.
• 7. GOHAU G., 1991. A History of Geology. Rutgers University Press, New Brunswick and London.
• 8. GRANICZNY M., KACPRZAK J., URBAN H., KRZYWIEC P., 2007. Ludwik Zejszner – wybitny człowiek i przyrodnik, jeden z pionierów kartografii geologicznej w Polsce. Prz. Geol., 11: 925–932.
• 9. JAKUBOWSKI Z., 1977. Rozwój sedymentacji j sedymentacji w dolnej jurze Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i pozycja stratygraficzna osadów gruboklastycznych. Rocz. PTG, 4: 585–604.
• 10. JANCZAK J., 1994. Ziemia siewierska w okresie pruskim (1795–1806/1807). [W:] Kiryk F. (red.), Siewierz. Czeladź. Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego: 615–625. Muz. Śląskie. Katowice.
• 11. JAROS J., 1984. Słownik historyczny kopalń węgla ziemiach polskich. Śl. Inst. Nauk. Katowice.
• 12. KOPIK J., 1998. Jura dolna i środkowa północno-wschodniego obrzeżenia Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Biul. PIG, 378: 67–130.
• 13. ŁABĘCKI H., 1841. Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, pod względem technicznym, historyczno-statystycznym i prawnym, 1. Drukarnia J. Kaczanowskiego. Warszawa.
• 14. OEYNHAUSEN C. 1819. Geognostische Karte von Ober-Schlesien und den angränzenden Ländern. F.A. Motta. Köln.
• 15. OEYNHAUSEN C., 1822. Versuch einer geognostischen Beschreibung von Oberschlesien und den nachts angrenzenden Gegenden von Polen, Galizien und Őstereichtisch-Schlesien. Nebst einer geognostischen Carte un drei Specialsbrissen. Wyd. G. D. Bädeker. Essen.
• 16. PUSCH J. B., 1830a. Krótki rys geognostyczny Polski i Karpat Północnych czyli opisanie zewnętrznego ukształcenia i wewnętrznego składu ziemi tego Kraju, z rękopisu niemieckiego przez A. M. Kitajewskiego. (Rzecz wyjęta z Tomu I-go i II-go Sławianina). Wyd. A. M. Kitajewski, Warszawa.
• 17. PUSCH J. B., 1830b. Opis kopalń węgli kamiennych gli kamiennych. [W:] Pusch J. B., Reklewski Ł. F. (red.), Pamiętnik górnictwa i hutnictwa, 1: 19–46. Druk. J. Węcki. Warszawa.
• 18. PUSCH G. G., 1833. Geognostische Beschreibung von Polen so wie der ubrigen Nord-Karpathen-Lander. Erster Theil. J. G. Cotta’sche Buchhandlung. Stuttgart und Tubingen.
• 19. PUSCH G. G., 1836a. Geognos che Beschreibung von Polen so wie der ubrigen Nord-KarpathenLander. Nebst einem geognostischen Atlas. Zweiter Theil. J. G. Cotta’sche Buchhandlung. Stuttgart und Tubingen.
• 20. PUSCH G. G., 1836b. Geognostische General Karte von den Königreichen Polen und Galizien. Tab. III – Geognostische Karte der Gegend zwischen Krzeszowice, Czeladz und Pilica. [W:] Geognostischer Atlas von Polen. Verlag der J. G. Cottaschen Buchhandlung. Stuttgart.
• 21. PUSCH G. G. (Pusch. J., B.), 1883. Nowe przyczynki do gieognozyi Polski. Pam. Fizyograf., 2: 134–174.
• 22. ROGALSKA M., 1954. Analiza sporowo-pyłkowa liasowego węgla blanowickiego z Górnego Śląska. Biul. IG, 89: 1–48.
• 23. ROEMER F., 1867a. Neuere Beobachtungen über die Gliederung des Keupers und der ihn zunächst überlagernden Abtheilung der Juraformation in Oberschlesien und in den angrenzenden Theilen von Polen. Z. Dtsch. Geol. Ges., XIX: 255–269.
• 24. ROEMER F., 1867b.Geognostische Karte von Oberschlesien und den angrenzenden Gebieten in 12 Blattern im Auftrage des Konigl. Preussischen Handelsministeriums unter Mitwirkung des Königlichen Oberbergamts zu Breslau und unter besonderer Beihulfe des O. Degenhardt, A. Halfar, H. Eck, A. Dondorff und J. Janik. Section Königshütte (Blatt No 9). Verlag der Landkartenhandlung von J. H. Neumann. Berliner Lithograph. Inst. Berlin.
• 25. ROEMER F. (współ. Runge W., Websky M.), 1870. Geologie von Oberschlesien. Eine Erläuterung zu der im Auftrage des Königl. Preuss. Handels-Ministeriums von dem Verfasser bearbeiteten geologischen Karte von Oberschlesien in 12 Sektionen [br. wyd.]: [I-XXIV], 1–587, [1], [1-XXII], [1–2]. Druk Robert Nischowsky. Breslau.
• 26. RÓŻYCKI S. Z., 1953. Górny dogger i dolny malm Jury Krakowsko-Częstochowskiej (opis odsłonięć). Pr. Inst. Geol., 17: 1–412.
• 27. RUTKOWSKI F., 1923a. Sprawozdanie tymczasowe z badań wykonanych na obszarze występowania węgla brunatnego w okolicach Zawiercia i Siewierza. Spraw. PIG, 2, 1–1: 117–150.
• 28. RUTKOWSKI F., 1923b. Węgiel brunatny w zagłębiu Dąbrowskiem. Przegl. Górn.-Hutn., 5: 357–364; 6: 449–452; 11: 965–967.
• 29. STASZIC S., 1815a. Carta Geologica totius Poloniae, Moldaviae, Transilvaniae et partis Hungariae et Valachie.
• 30. STASZIC S., 1815b. O ziemiorodztwie Karpatow i innych gor i rownin Polski. Druk. Rządowa. Warszawa. + zał. Reprint: Seria: Klasycy geologii polskiej. Wyd. Geol. Warszawa. 1955.
• 31. STRASZ M., 1846. Karta ogólna położenia Zakładów Górniczych Rządowych w Królestwie Polskiem. Okręgu Zachodnim z oznaczeniem utworów powierzchni ziemi w przybliżeniu. Litogr. Banku Polskiego. Warszawa.
• 32. SYNIAWA M., SYNIAWA R., 1998. Ferdinand Roemer (1818–1891). Przyr. Gór. Śląska, 12: 14–15.
• 33. WÓJCIK A. J., 1999. Ziemie „Trójkąta Trzech Cesarzy” na mapach topograficznych. Przegląd i charakterystyka map niemieckich, austriackich i rosyjskich z lat 1815–1915. Zesz. Muz. Miejskiego Sztygarka, I: 15–21.
• 34. WÓJCIK A. J., 2008a. Maksymilian Strasz – architekt, fotograf, autor pierwszych map okręgów górniczych Królestwa Polskiego. Bud. Górn. i Tunel., 1: 43–51.
• 35. WÓJCIK A. J., 2008b. Zachodni Okręg Górniczy. studia z dziejów geologii i górnictwa. Inst. Hist. Nauki Pol. Akad. Nauk. Warszawa.
• 36. WÓJCIK A. J., 2009. Organizacja władz górniczych Królestwa Polskiego w XIX wieku. [W:] Rozmus D., Witkowski S. (red.), Gospodarka nad Przemszą i Krynicą od pradziejów do początków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych: 173–188. Wyd. Muz. Miejskie „Sztygarka”. Dąbrowa Górnicza. PTTK Olkusz, Inst. Zagłęb. Wyż. Szkoły Humanitas. Sosnowiec.
• 37. ZALEWSKI R., 1968. Jedna z pierwszych kopalń węgla w Polsce. Wiad. Górn., 11: 335–337.
• 38. ZEUSCHNER L., 1866. Ueber die rothen und bunten Thone und die ihnen untergeordneten Glieder im südwestlichen Polen. Z. Dtsch. Geol. Ges. XVIII: 232–240.
• 39. ZEUSCHNER L., 1870. Einige Bemerkungen über die geognostische Karte von Oberschlesien, bearbeitet von Herrn Ferdinand Roemer. Z. Dtsch. Geol. Ges., XXII: 373–380.
• 40. ZEJSZNER L., 1884. Poszukiwania geologiczne dokonane w południowo-zachodnich okolicach Królestwa Polskiego, a przeważnie w górnej dolinie rzeki Warty. Pam. Fizyograf., 4: 107–127.
• 41. ZNOSKO J., 1955. Retyk i lias między Krakowem a Wieluniem. Pr. Inst. Geol., 14: 1–146.
• 42. EISLER, Plan Von der Gegende bei Czelleie, Bendzin, Niwka, Slawkow, und Siewir in Neu-Schlesien, mit cenneca, rin besinelichen Versuch Arbeiten, Stein Kohlen Gruben, alten Bley une Eisen Erz Bauen (rkp, b.r., prawdopodobnie przed 1807 r.). Arch. Państw. w Katowicach.
• 43. Spis planów nadań górniczych na węgiel kamienny i brunatny w skali 1:500 [b.r.]. Arch. Państw. w Katowicach, sygn. OUGD 796.
• 44. Orzeczenie nr 14 Ministra Górnictwa z dnia 27 grudnia 1950 r. o przejęciu pól górniczych na węgiel brunatny na własność państwa – M. P. 1950, nr A–26, poz. 332, s. 321–324.