Small sacral architecture in the Sub-Carpathian countryside landscape. The case of Czarnorzeki and Wydrze

• Autorzy: Sołtysik A. , Dołęga A. , Szarek N.

Warianty tytułu

PL

Mała architektura sakralna w krajobrazie podkarpackiej wsi. Na przykładzie Czarnorzek i Wydrza

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

The characteristic feature of Polish rural landscape is the presence of wayside crosses and shrines which create the unusual atmosphere of countryside. They date back to the early years of Christianity in Poland. At the beginning they were built in former pagan places of worship. Wayside shrines have various architectural forms. In Sub-Carpathian region there are five basic types of wayside shrines: chapel shrine, cabinet shrine, wall shrine, column shrine and pedestal shrine. In those shrines, depending on type, sacred figures were placed in different places – as a crowning in cabinets or in niches?. The presence of shrines and crosses in the landscape of countryside is connected with their various functions. The most important was and still is the sacral function. The surrounding of shrines could be considered in spatial, symbolic and functional context. The examples of small sacral architecture in Sub-Carpathian villages are shrines situated in Czarnorzeki and Wydrze. In Czarnorzeki most common are stone column shrines and in Wydrze chapel shrines.

PL

Charakterystyczną cechą polskiego krajobrazu wiejskiego są przydrożne krzyże i kapliczki tworzące niezwykły klimat wsi. W subtelny sposób wpisują się one w krajobraz. Geneza powstawania kapliczek jest ściśle związana z obecnością religii chrześcijańskiej na terenie Polski. Przydrożne kapliczki przybierają różne formy architektoniczne. W krajobrazie Podkarpacia można wyróżnić pięć podstawowych typów kapliczek: domkowe, szafkowe, wnękowe, słupowe i postumentowe. Kapliczki te, w zależności od typu, najczęściej mieściły w sobie figury świętych lub były nimi zwieńczone. Obecność kapliczek i krzyży w krajobrazie wsi wiąże się z różnymi funkcjami jakie pełniły. Najważniejsza z nich to funkcja sakralna. Otoczenie małej architektury można rozpatrywać w kontekście przestrzennym, symbolicznym i funkcjonalnym. Przykładem są kapliczki znajdujące się na terenie dwóch małych miejscowości Czarnorzek i Wydrza. W Czarnorzekach spotkać można kapliczki słupowe wykonane z kamienia, w krajobrazie Wydrza przeważają kapliczki domkowe.

Słowa kluczowe

EN

shrine; cross; countryside landscape; Czarnorzeki; Wydrze

PL

kapliczka; krzyż; krajobraz wsi; Czarnorzeki; Wydrze

• Wydawca: Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Zakład Architektury Krajobrazu
• Czasopismo: Topiarius. Studia krajobrazowe
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 4
• Strony: 67--85
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Sołtysik A.

• Institute of Landscape Architecture, Faculty of Agriculture and Biology, University of Rzeszów

autor

Dołęga A.

• Institute of Landscape Architecture, Faculty of Agriculture and Biology, University of Rzeszów

autor

Szarek N.

• Institute of Landscape Architecture, Faculty of Agriculture and Biology, University of Rzeszów

Bibliografia

• • Adamowski, J. & Wójcicka, M. (2011). Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki społecznej, kulturowej religijnej pamięci. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• • Bata, A. (2012). Zamieszańcy: losy Rusinów na Pogórzu. Krośnieńska Oficyna Wydawnicza, Krosno.
• • Bata, A.(2012). Kapliczki i figury przydrożne w gminie Korczyna. Krośnieńska Oficyna Wydawnicza, Krosno.
• • Cała, A. (2007). Krajobraz z sacrum w tle – kapliczki przydrożne, jako element krajobraz opolskich wsi. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – OL PAN.
• • Czerwiński, T. (2012). Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce. Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa.
• • Dubiel-Dmytryszyn S. (2013). Ruś Krośnieńska. Szkice i studia na temat „wyspy” łemkowskiej, RuthenicArt, Węglówka.
• • Gajdek, A. (2012). O kapliczkach przydrożnych w krajobrazie Polski. Aura 4/12. Ochrona Środowiska. Miesięcznik Naczelnej Organizacji Technicznej poświęcony kształtowaniu i ochronie środowiska. Wyd. SIGMA-NOT, Kraków.
• • Garbacz, K. (2009). Na szlaku biłgorajskich kapliczek i krzyży przydrożnych. Agencja Wydawnicza PDN, Zielona Góra.
• • Huchla K.(1984). Odrzykoń. Prządki i okolice. Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów.
• • Janicka-Krzywda, U. (1987). Atrybut, patron, symbol, czyli co o świętych i błogosławionych powinien wiedzieć przewodnik. Oddział Akademicki PTTK, Kraków.
• • Janicka-Krzywda, U. (1991). Kapliczki i krzyże przydrożne polskiego Podkarpacia. Towarzystwo Karpackie.
• • Łuczaj, M., Bata, A. (2012). Zamieszańskie cerkwie i kapliczki. Krośnieńska Oficyna Wydawnicza, Krosno.
• • Łuczaj, M. & Bata, A. (2013) Cerkwie, kapliczki i figury przydrożne Zamieszańców. Krośnieńska Oficyna Wydawnicza, Krosno.
• • Trześniowski, Z. (2014). Boże latarnie. Krzyże i kapliczki w Łańcucie i okolicy. Edytorial, Rzeszów.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).