Deformacje glacitektoniczne na przedpolu Sudetów w obrębie blokowych jednostek tektonicznych rejonu Wądroża Wielkiego

• Autorzy: Urbański K.

Warianty tytułu

EN

Glaciotectonic deformations in the Sudetic foreland within tectonic block structures of the Wądroże Wielkie area

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W profilowanych skarpach na autostradzie A4 w rejonie Wądroża Wielkiego obserwowano liczne deformacje glacitektoniczne nieopisywane dotychczas w literaturze geologicznej. W 80 miejscach, w których osady były silnie zróżnicowane litologicznie, występowały głównie deformacje nieciągłe: nasunięcia oraz łuski glacitektoniczne. W niektórych strefach nasunięć obserwowano piaski o niezdeformowanym warstwowaniu, w które zostały wciśnięte upłynnione utwory neogenu. Świadczy to o tym, że osady piaszczyste były miejscami zamarznięte. W monotonnie wykształconych osadach wodnolodowcowych, zastoiskowych i rzecznych występują natomiast głównie deformacje fałdowe wraz z towarzyszącymi im uskokami normalnymi. Wyniki pomiarów mezostruktur glacitektonicznych wskazują jednoznacznie na kierunek transportu glacitektonicznego ku ESE. Był to kierunek nasuwania się lądolodu, na który miał wpływ przebieg morfotektonicznej granicy bloku Sudetów. Na przeszkodzie lądolodu znalazły się wydźwignięte tektonicznie bloki starszego podłoża. Pełniły one rolę masy oporowej. W osadach przylegających do podłoża podkenozoicznego w obrębie bloków tektonicznych utworzyły się mezostruktury glacitektoniczne świadczące o silnej kompresji horyzontalnej. Reakcja sztywnych bloków tektonicznych na naciskający lądolód powodowała powstanie także nacisków o tym samym kierunku (WNW–ESE), ale o przeciwnym zwrocie (ku WNW). Na podstawie badań litopetrograficznych glin zwałowych ustalono, że wiek deformacji odpowiada fazie transgresywnej zlodowacenia odry. W czasie deglacjacji utworzył się górny, niezdeformowany poziom gliny zwałowej.

Numerous glaciotectonic structures were observed in escarpments along A4 highway (in the vicinity of Wądroże Wielkie). Most of them have not been described in geological publications. In places of strong lithological variability, the deformations are mainly discontinuous: thrusts and glaciotectonic slices. Sands with undeformed bedding, into which liquid Neogene deposits intruded, were observed in some thrust zones. It proves that the sandy sediments were locally frozen. Monotonous glaciofluvial, stagnant and fluvial sediments contain fold deformations accompanied by normal faults. Mesostructural measurements clearly indicate glaciotectonic transport direction towards ESE. This direction is consistent with ice-sheet advance direction which results from a morphotectonic border of the Sudetic Block. Horsts of older basement were the obstacles for the glacier. Inside tectonic blocks, the sediments at the contact withpre-Cenozoic basement were formed into glaciotectonic structures due to strong horizontal compression. Reaction of rigid tectonic blocks to the pushing glacier caused pressure of the same direction(WNW–ESE) but different turn (towards WNW). Age of deformations was determined based on a lithopetrographicstudy of tills. This age corresponds with a transgressive phase of the Odranian Glaciation. The upper, undeformed till horizon was formed during deglaciation.

Słowa kluczowe

PL

deformacje glacitektoniczne; autostrada A4; Nizina Śląska

EN

glaciotectonic deformations; A4 highway; Silesian Lowlands

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 194
• Strony: 63--74
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Urbański K.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Dolnośląski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wrocław

Bibliografia

• 1. ABER J.S., BER A., 2007 - Glaciotectonism. Develop. Quatern. Sc.,6. Elsevier, Amsterdam.
• 2. BADURA J., 2003 - Geneza, litologia i stratygrafia neogeńskichi plejstoceńskich preglacjalnych osadów klastycznych Polski S W.: 4 Seminarium: „Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych”. Poznań, 13–14 października 2003: 1-3.
• 3. BADURA J., CYMERMAN Z., CWOJDZIŃSKI S., HORBOWY K., KOWALSKA A., PRZYBYLSKI B., URBAŃSKI K., 2003 - Dokumentacja odsłonięć liniowych dla potrzeb reambulacjii uaktualnienia Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali1:50 000 - autostrada A-4, obszar arkuszy: Leśnica (763), Środa Śląska (762), Wądroże Wielkie (761), Jawor (760). Arch. Oddz. Dolnośląsk. Państw. Inst. Geol., Wrocław.
• 4. BADURA J., PÉCSKAY Z., KOSZOWSKA E., WOLSKA A., ZUCHIEWICZ W., PRZYBYLSKI B., 2006 - Nowe dane o wieku i petrologii kenozoicznych bazaltoidów dolnośląskich. Prz. Geol., 54, 2: 145-153.
• 5. BADURA J., PRZYBYLSKI B., 1994 - Neotektoniczne uwarunkowania rzeźby wschodniej części przedpola Sudetów w świetle mapy zagęszczonych poziomic. Zesz. Nauk. A.R. Wrocł., 255, Konferencje VII: 173-185.
• 6. BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2000 - Specyfika petrograficzna osadów rzecznych i glacjalnych Przedgórza Sudeckiego. Prz. Geol., 48, 4: 313-319.
• 7. BER A., 2000 - Plejstocen północno-wschodniej Polski w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr. Państw. Inst. Geol., 170: 1-89.
• 8. CYMERMAN Z., 2002 - Analiza strukturalno-kinematyczna i waryscyjska ewolucja tektoniczna kompleksu kaczawskiego. Pr. Państw. Inst. Geol., 175.
• 9. CZERWONKA J., 1998 - Litostratygrafia glin lodowcowych: uwagi metodyczne. Biul. Państw. Inst. Geol., 385: 113-125.
• 10. CZERWONKA J.A., DOBOSZ T., KRZYSZKOWSKI D., 1997 - Till stratigraphy and petrography of the northern part of Silesia (southwestern Poland). Kwart. Geol., 41, 2: 209-242.
• 11. CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 2001 – Preglacial (Pliocene-Early Middle Pleistocene) deposits in southwestern Poland: lithostratigraphy and reconstruction of drainage pattern. W: Late Cainozoic stratigraphy and palaeogeography of the Sudetic Foreland (red. D. Krzyszkowski). J. Wojewoda: 147-195.
• 12. DADLEZ R., JAROSZEWSKI W., 1994 - Tektonika. Warszawa, PWN.
• 13. DYJOR S., 1993 - Etapy blokowego rozwoju Sudetów i ich przedpola w neogenie i starszym czwartorzędzie. Fol. Quatern., 64: 25-41.
• 14. KOWALSKA A., URBAŃSKI K., 2005 - Wyniki badań geologicznych prowadzonych na autostradzie A-4 między Udaninem a Legnicą. W: Przewodnik do ćwiczeń terenowych: Specyfika plejstoceńskiej sedymentacji gór i przedgórza. Terenowe Warsztaty Sedymentologiczne, Sudety, 5-9 września 2005. 7-10.
• 15. KOZŁOWSKA-KOCH M., 1959 - Granitognejsy Wądroża Wielkiego. Arch. Mineral., 21, 2: 383-408.
• 16. KRZYSZKOWSKI D., 2001 - Neogene and Pleistocene stratigraphy and palaeography of the northern foreland of the Strzegom Hills, Sudetic Foreland, Southwestern Poland. Late Cainozoic Stratigraphy and Palaeogeography of the Sudetic Foreland: 25-47. Wind, Wrocław.
• 17. MASTALERZ K., WOJEWODA J., 1990 - Stożek aluwialny pra-Kaczawy - przykład sedymentacji w czynnej strefie przesuwczej, plioplejstocen, Sudety. Prz. Geol., 38: 363-370.
• 18. MIGOŃ P., KRZYSZKOWSKI D., GOGÓŁ K., 1998 - Geomorphic evolution of the front of the Sudetes between Dobromierz and Paszowice and adjacent areas, with particular reference to the fluvial systems. Geol. Sudet., 31, 2: 289-305.
• 19. MIGOŃ P., ŁCH J., 1998 - Geomorphological evidence of neotectonics in the Kaczawa sector of the Sudetic marginal fault, southwestern Poland. Geol. Sudet., 31, 2: 307-316.
• 20. OBERC J., 1972 - Budowa geologiczna Polski, T. 4. Tektonika, cz. 2. Sudety i obszary przyległe. Wyd. Geol. Warszawa.
• 21. PIWOCKI M., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., 1995 - Litostratygrafia i poziomy sporowo-pyłkowe neogenu na Niżu Polskim. Prz. Geol., 43, 11: 916-927.
• 22. ROTNICKI K., 1976 - The theoretical basis for and a model of origin of glaciotectonic deformations. Quaest. Geogr., 3: 103-139.
• 23. SESTON R., WINCHESTER J.A., PIASECKI M.A.J., CROWLEYQ.G., FLOYD P.A., 2000 - A structural model for the Western-Central Sudetes: a deformed stack of Variscan thrust sheets. J. Geol. Soc. London, 157: 1155-1167.
• 24. ŠLIAUPA S., 1996 - Major neotectonically active linear fault zones in Lithuania. Lithosphere, 5: 108-115.
• 25. URBAŃSKI K., 2005a - Deformacje glacitektoniczne i ich wpływ na rozwój paleogeografii środkowo-zachodniej Polski (rejon Zielonej Góry). Biul Państw. Inst. Geol., 417: 169-208.
• 26. URBAŃSKI K., 2005b - Zaburzenia glacitektoniczne w północnej części Wzgórz Strzegomskich (Przedgórze Sudeckie) – wyniki badań prowadzonych wzdłuż modernizowanej autostrady A-4.Przewodnik do Terenowych warsztatów glacitektonicznych: „Drobne struktury glacitektoniczne”. Bełchatów, 3-6 października 2005: 4-6
• 27. URBAŃSKI K., KOWALSKA A., HORBOWY K., PRZYBYLSKI B., BADURA J., CWOJDZIŃSKI S., 2004 – Kartograficzne prace pilotażowe wzdłuż budowy autostrady A4 między Legnicą a Wrocławiem. Prz. Geol., 52, 5: 393.
• 28. WŁODARSKI W., 2004 - Tectonic control of glacially induced deformation within Kleczew Graben Zone (Konin, Great Poland). Geolines, 17: 99-100.
• 29. WOJEWODA J., MIGOŃ P., KRZYSZKOWSKI D., 1995 - Rozwój rzeźby i środowisk sedymentacji w młodszym trzeciorzędzie i starszym plejstocenie na obszarze środkowej części bloku przedsudeckiego: wybrane aspekty. Ann. Soc. Geol. Pol. Spec.iss. LXVI Zjazd PTG: 315-332.
• 30. WÓJCIK J., 1985 - Kierunki nasunięć lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego w świetle składu petrograficznego moren między Kotliną Jeleniogórską a blokiem Gór Sowich. Kwart. Geol., 29: 437-457.