Niezrealizowane projekty śródmieścia Zamościa w XIX i XX wieku na podstawie archiwalnych opracowań kartograficznych i planistycznych

• Autorzy: Żygawski J.

Warianty tytułu

EN

Unaccomplished designs for Zamość town centre in the 19th and 20th centuries on the basis of archival cartographic and planning records

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł porusza problematykę zagospodarowania przestrzeni obszaru centralnego Zamościa w oparciu o niezrealizowane projekty śródmieścia. Wyjaśnia również genezę formowania jego zasięgu oraz układu przestrzennego, na co wpłynęło funkcjonowanie XIX-wiecznej twierdzy. Już w 1804 r. ordynat Stanisław Kostka Zamoyski planował wyburzyć niszczejące fortyfikacje i sprzedać pas gruntów fortecznych pod zabudowę. Zmiana sytuacji na politycznej arenie Europy sprawiła, że Zamość pod rządami carskiej Rosji stał się fortecą - miastem zamkniętym, w którym życie cywilne zostało zepchnięte na drugi plan i oddzielone od historycznego centrum kordonem obwodów strategicznym. Dopiero 24 lata po kasacie twierdzy, w 1880 r. powrócono do koncepcji zagospodarowania obszaru pofortecznego w związku z planowanym rozwojem miasta, co jednak spotkało się ze sprzeciwem strony wojskowej - właściciela tych terenów. Po odzyskaniu niepodległości magistrat wysuwał ambitne projekty realizacji zabudowy na terenie esplanady dawnej twierdzy, co i tym razem napotykało opór władz wojskowych. W wyniku zamiany spornych gruntów pod koniec lat 30. XX w. zaistniała możliwość inwestowania na obszarze fortecznym. Przykładem był uchwalony w 1939 r., pionierski z wielu względów, plan zagospodarowania przestrzennego Zamościa autorstwa Władysława Wieczorkiewicza i Jana Zachwatowicza, w którym autorzy postulowali realizację śródmieścia w oparciu o liniowy układ dwuogniskowy między Starym Miastem a Nową Osadą.

EN

The article raises the issue of zoning of the central area of Zamosc based on downtown unrealized projects. It also explains the genesis of the formation of its range and the spatial layout, which affected the functioning of nineteenth-century fortress. As early as 1804. Entailer Stanisław Kostka Zamoyski planned to demolish the decaying fortifications and sell strip of land fortress for development. Change the situation on the political arena of Europe made Zamosc under Tsarist Russia became a fortress - a closed town, where civilian activity have been pushed to the back burner and separated from the historical center of strategic cordoned off the circuit. It was not until 24 years after the dissolution of the fortress, in 1880. returned to the development concept of post-fortress area in connection with the planned development of the city, but this met with opposition the military commission - the owner of the land. After regaining independence, the magistrate put forward ambitious building projects realization in the esplanade of the formerly fortress, which this time met with the resistance of the military commissions. As a result of the conversion of disputed land in the late 30’s the post-fortress area was possible to invest. An example was enacted in 1939., pioneering in many respects, zoning plan Zamosc by Władyslaw Wieczorkiewicza and Jan Zachwatowicz in which the authors called for implementation of the downtown on the basis of a linear array of bifocal between the old town (Stare Miasto) and the Nowa Osada suburb.

Słowa kluczowe

PL

Zamość; śródmieście; projekt; plan zagospodarowania przestrzennego; centrum miasta

EN

archival cartography; cartographic elaborations; downtown; center; spatial planning; Zamość

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 43
• Strony: 135--155
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Żygawski J.

• Archiwum Państwowe w Zamościu

Bibliografia

• PRACE PUBLIKOWANE
• Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Wydawnictwo Naukowe, Lublin 1977.
• Herbst S., Zamość, Budownictwo i Architektura, Warszawa 1954.
• Herbst S., Zachwatowicz J., Twierdza Zamość, ser. Architectura Militaris T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej i Historji Sztuki Politechniki Warszawskiej, 1936.
• Jedynak J., Morski M., Informacja dotycząca Centrum Zamościa, Biuro Projektów Budownictwa "War-Cent", Warszawa 1973.
• Kędziora A., Encyklopedia miasta Zamościa, wyd. 2, JN Profil; GREENArt - Jacek Kardasz, Zamość 2012.
• Kramarz Z., Zamość w trzydziestoleciu powojennym (1945-1975), [w:] Zamość miasto idealne, red. J. Kowalczyk, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1980, s. 179-223.
• Lorentz E., Nieznany plan posiadłości inżyniera wojskowego Roberta von Nolte na przedpolu twierdzy Zamość, "Archiwariusz Zamojski" 2005, s. 65-72.
• Misieczko-Rudnik S., Prace konserwatorskie w Zamościu w latach 1918–1939, Ośrodek Informacji Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Koserwacji Zabytków, Warszawa 1979.
• Sroczyńska B., Rozwój przestrzenny przedmieść zamościa 1580-1939, [w:] Konserwatorska Teka Zamojska: Zamość w XIX stuleciu, red. B. Pokorska, Wydawnictwa PKZ, Warszawa-Zamość 1986, s. 48-129.
• Wiśniewski S., W dobie wojen napoleońskich, [w]: Zamość z przeszłości twierdzy i miasta, red. A. Koprukowniak, A.A. Witusik, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1980, s. 109-163.
• Zachwatowicz J., O projekcie planu zagospodarowania przestrzennego Zamościa z 1939 r. (wspomnienie), w: Zamość miasto idealne, Wydawnictwo Lubelskie, red. J. Kowalczyk, Lublin 1980, s. 169-177.
• PRACE NIEPUBLIKOWANE
• Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta miasta Zamościa 1915–1939 [1944]. sygn. 10.
• Archiwum Państwowe w Zamościu, Biuro Planowania Przestrzennego w Zamościu, spis zdawczo-odbiorczy nr 1, l.p. 302-329.
• Archiwum Państwowe w Zamościu, Biuro Planowania Przestrzennego w Zamościu, spis zdawczo-odbiorczy nr 2, l.p. 7, 11, 13-17, 23-35, 37-38.
• Sawa B., Przemiany Zamościa 1772–1866, Zamość 2007, maszynopis.
• Sroczyńska B., Szponar J., Studium historyczno-urbanistyczne przedmieść Zamościa, Pracownie Konserwacji Zabytków, Zamość 1984, maszynopis.