Z czego żył historyk w czasie wojny? Przypadek Stefana Kieniewicza (1939-1945)

• Autorzy: Wolniewicz Marcin

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.22.009.15445

Warianty tytułu

EN

How did a historian make ends meet during the war? The case of Stefan Kieniewicz (1939-1945)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The article discusses how the people of science and scholars made their living in occupied Poland (1939-1945). The problem is shown on the example of the wartime fate of an outstanding historian, Stefan Kieniewicz (1907-1992), whose diaries, juxtaposed with a variety of source material (including the materials from the German Archive Office [Archivamt]), allow for a relatively detailed analysis of the topic. The story stemming from these documents shows a survival strategy that seemed an obvious choice for a representative of the landed gentry intelligentsia. It was based on the use of education and family connections. Education allowed Kieniewicz to take up intellectual jobs, which he kept simultaneously in the Treasury Archive (Archiwum Skarbowe, Finanzarchiv) taken over by the Germans and in the apparatus of the Underground State (Information and Propaganda Office of the Home Army Headquarters). It also made him eligible for the support provided to the authors by the Warsaw bookseller, M. Arct. The income from these jobs was usually not enough for Kieniewicz to support his family in Warsaw. Up to a point, the deficit was covered by selling off valuable movable property and giving up the gentry lifestyle. Ultimately, the family used the hospitality of their relatives and moved to the estates in Ruszcza and Topola. The Warsaw Uprising deprived the Kieniewiczs of the remains of their possessions, and the agrarian reform deprived their more affluent relatives of property. These events concluded the transformation of Kieniewicz’s social status into the ‘academic intelligentsia’.

Słowa kluczowe

PL

Kieniewicz Stefan; historycy; inteligencja; II wojna światowa; Generalne Gubernatorstwo; budżet domowy

EN

Kieniewicz Stefan; historians; intelligentsia; Second World War; General Government; personal budget

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2022
• Tom: T. 67, nr 1
• Strony: 157--173
• Opis fizyczny: Bibliogr. 55 poz.

Twórcy

autor

Wolniewicz Marcin

• https://orcid.org/0000-0002-6816-7259

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiwum Akt Nowych [AAN]:
• - zesp. 111 Generalne Gubernatorstwo, sygn. 1529, Wydział Spraw Wewnętrznych. Dyrekcja Archiwów;
• - Archiwum Akt Nowych, zesp. 449 Akta Witolda Suchodolskiego, sygn. 60, Korespondencja. Nadawcy różni.
• Archiwum Instytutu Historii PAN [AIHPAN], Akta osobowe pracowników, sygn. 2/205, Akta osobowe prof. S. Kieniewicza 1953-1968.
• Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego [AUJ], Akta Wydziału Humanistycznego, sygn. WHm 36, Teczki akt habilitacyjnych (1945-1951).
• Archiwum Państwowe w Warszawie [APW], zesp. 482 Urząd Szefa Okręgu Warszawskiego 1939-1945, sygn. 986-986a, Staatliche Archive.
• Źródła urzędowe
• „Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów” 1939-1940.
• „Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa” 1941-1943.
• „Mały Rocznik Statystyczny” r. 10, 1939.
• „Nowy Kurier Warszawski” 1939-1942.
• „Statystyka Pracy” r. 17, 1938.
• „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement” 1944.
• Źródła drukowane
• Herbst S., Relacja, [w:] Walka o dobra kultury. Warszawa 1939-1945, t. 1, red. S. Lorentz, Warszawa 1970, s. 130-142.
• Kieniewicz S., Archiwum Skarbowe w Warszawie, [w:] Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 2, red. K. Konarski, Warszawa 1956.
• Kieniewicz S., Pamiętniki, do druku przygotował J. Kieniewicz, Kraków 2021.
• Kieniewicz S., Z rozmyślań dziejopisa czasów porozbiorowych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 25, 1980, nr 2, s. 243-267.
• Kula W., Dziennik czasów okupacji, oprac. N. Assorodobraj-Kula, M. Kula, Warszawa 1994.
• Manteuffel T., Historyk wobec historii. Rozprawy nieznane, pisma drobne, wspomnienia, oprac. S. Trawkowski, Warszawa 1976.
• Manteuffel T., Moja praca w Archiwum Akt Nowych podczas okupacji, [w:] Walka o dobra kultury. Warszawa 1939-1945, t. 1, red. S. Lorentz, Warszawa 1970.
• Raporty Ludwiga Fischera gubernatora Dystryktu Warszawskiego, oprac. K. Dunin-Wąsowicz, M. Getter, J. Kazimierski, J. Kazimierska, przełoż M. Borkowicz, W. Czepulis, J. Kosim, Warszawa 1987.
• Rostworowski E.M., Ścieżki trawą porosłe, [w:] Emanuel Mateusz Rostworowski 1923-1989. Materiały z posiedzenia naukowego w dniu 8 X 2014 roku, red. M. Czeppe, Kraków 2018, s. 105-113.
• Suchodolski W., Ze wspomnień archiwisty, [w:] Walka o dobra kultury. Warszawa 1939-1945, t. 1, red. S. Lorentz, Warszawa 1970, s. 445-461.
• Wyka K., Życie na niby. Pamiętnik po klęsce, Warszawa 1984.
• Literatura przedmiotu
• Biliński P., Władysław Konopczyński 1880-1952. Człowiek i dzieło, Kraków 2017.
• Czarnowska M., Ruch wydawniczy w Warszawie 1918-1939, [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej 1918-1939, z. 3, Warszawa 1971.
• Deresiewicz J., Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy (1939-1945). Studium historyczno-gospodarcze, Poznań 1950.
• Dippel S., O księgarzach, którzy przeminęli, Wrocław et al. 1976.
• Dunin-Wąsowicz K., Warszawa w latach 1939-1945, Warszawa 1984.
• „Fikcyjna rzeczywistość”. Codzienność, światy przeżywane i pamięć niemieckiej okupacji w Polsce, red. R. Traba, K. Woniak, A. Wolff-Powęska, Warszawa - Berlin 2016.
• Franz M., Janicki T., Magowska A., Uniwersytet w czasie wojny 1939-1945, Poznań 2019.
• Hańderek M., Unia 1940-1948. Dzieje zapomnianego ruchu ideowego, Warszawa 2019.
• Jarocki R., Opowieść o Aleksandrze Gieysztorze, Warszawa 2001.
• Jarocki R., Uparty wysiłek (o Stefanie Kieniewiczu), [w:] Widzieć jasno bez zachwytu, Warszawa 1982.
• Kochanowski J., Cywilne strategie przetrwania 1939-1945, [w:] „Fikcyjna rzeczywistość”. Codzienność, światy przeżywane i pamięć niemieckiej okupacji w Polsce, red. R. Traba, K. Woniak, A. Wolff-Powęska, Warszawa - Berlin 2016, s. 89-105.
• Kochanowski J., „Życie adaptuje się do tego, co jest”. Inteligenckie strategie przetrwania 1939-1945. Rekonesans badawczy, „Przegląd Historyczny” t. 106, 2015, z. 4, s. 785-811.
• Kowalenko W., Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich. Uniwersytet Poznański 1940-1945, Poznań 1961.
• Kroll B., Opieka i samopomoc społeczna w Warszawie 1939-1945, Warszawa 1977.
• Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979.
• Łukasiewicz D., Nauka i okupacja. Adam Skałkowski w latach 1939-1945, „Przegląd Zachodni” r. 45, 1988, nr 2, s. 97-108.
• Madajczyk C., Polityka Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970.
• Mamczak-Gadkowska I., Archiwa państwowe w II Rzeczypospolitej, Poznań 2006.
• Maternicki J., Historycy warszawscy w latach wojny i okupacji (1939-1945), [w:] Bibliologia dyscypliną integrującą. Studia ofiarowane Profesor Barbarze Bieńkowskiej, Warszawa 1993, s. 293-304.
• Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1987.
• Mitzner P., Wydawnictwo „Wisła”, [w:] J. Szeląg [Z. Mitzner], Felieton o mojej Warszawie, oprac. P. Mitzner, Warszawa 2014.
• Olczak M., Stanisław Ostoja-Chostowski. Sztuka i wywiad, [w:] Referat 999 Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II KG AK, Warszawa 2020.
• Pazyra S., Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej, Warszawa 1970.
• Ratyńska B., Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską, Warszawa 1982.
• Rogoż K., Działalność „Naszej Księgarni” w czasie drugiej wojny światowej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” t. 8, 2010.
• Rudawski B., Grabież mienia w Kraju Warty 1939-1945. Działalność Urzędu Powierniczego w Poznaniu, Poznań 2018.
• Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990.
• Straszewska M., Środowisko uniwersyteckie w podziemiu wojskowym, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” r. 39, 2004.
• Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945, Warszawa 1983.
• Szarota T., Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa 2010.
• Historycy warszawscy ostatnich dwóch stuleci, red. A. Gieysztor, J. Maternicki, H. Samsonowicz, Warszawa 1986.
• Winnicka H., Historycy polscy w latach wojny i okupacji 1939-1945 (próba charakterystyki), [w:] Środowiska historyczne II Rzeczypospolitej, cz. 2, Materiały konferencji naukowych w Cedzynie i Białymstoku w 1986 i 1987, red. J. Maternicki, Warszawa 1987, s. 412-437.
• Winnicka H., Środowisko historyków w latach wojny i okupacji (próba charakterystyki), „Przegląd Humanistyczny” r. 19, 1975, nr 8, s. 77-89.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).