Ślady po kryształach halitu w dolomitach dewońskich w kamieniołomie Zachełmie

• Autorzy: Jaworska J.

Warianty tytułu

EN

Casts of halite crystals in the Devonian dolomites of the Zachełmie Quarry

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The abandoned Zachełmie Quarry has been known for the discovery and descriptions of the trackways of a tetrapod, the oldest land vertebrate animal. Three well-preserved casts of single halite crystals were found on two salt samples collected from the same site. The sizes of the halite traces range from 1 to ca. 2.5-3 cm. Most certainly, they are two casts of hopper and one of cube form crystals. The local dolomite formations, studied and described several times in detail, indicate that a shallow and vast lagoon that had uncovered the sea bottom several times and periodically allowed for the sedimentation of evaporites was the sedimentation environment. In this paper, the author considers possible place and time of halite crystallisation, i.e. whether the crystals were precipitated from the basin’s solution or somewhat later, as a result of brine penetration through the carbonate sediment. Either halite “location” and precipitation time seem to be equally probable.

PL

Nieczynny kamieniołom w Zachełmiu jest znany z racji odkrycia i opisu śladów najstarszego lądowego kręgowca – tetrapoda. W tym samym kamieniołomie znaleziono dobrze zachowane 3 ślady po pojedynczych kryształach halitu (na 2 próbkach skał). Wielkość śladów po tych kryształach wynosi od 1 do ok. 2,5-3 cm. Przypuszczalnie jeden ślad zostawił kryształ sześcienny, a 2 ślady powstały po kryształach typu hopper. Kilkakrotnie szczegółowo przebadane i opisane utwory dolomitowe z tego miejsca wskazują, że środowiskiem ich depozycji była płytka, rozległa laguna odsłaniająca kilkakrotnie dno i okresowo sprzyjająca sedymentacji ewaporatów. W niniejszym artykule autorka rozważa możliwość miejsca oraz czasu krystalizacji halitów, tzn. czy te kryształy wytrąciły się z roztworu w zbiorniku, czy też nieco później, już w obrębie osadu węglanowego, na skutek penetracji sedymentu przez solanki. Oba „miejsca” i czas precypitacji halitu wydają się równie prawdopodobne.

Słowa kluczowe

EN

halite; casts; dolomites; Devonian; Zachełmie

PL

halit; ślady; dolomity; dewon; Zachełmie

• Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Górnictwa Solnego
• Czasopismo: Przegląd Solny
• Rocznik: 2017
• Tom: T. 13
• Strony: 135--140
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., rys.

Twórcy

autor

Jaworska J.

• Instytut Geologii UAM, ul. B. Krygowskiego 12, 61-680 Poznań

Bibliografia

• ARTHUTON R.S., 1973. Experimentally produced halite compared with Triassic layered halite-rock from Cheshire, England. Sedimentology 20 (1): 145–160.
• BELKA Z., NARKIEWICZ M., 2008. Devonian. In : The geology of central Europe, T. McCann (ed.). Vol. 1: Precambrian and Palaeozoic: 383–410. Geological Society, London.
• DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J., 2000. Geological Map of Poland without Cainozoic Deposits. Polish Geological Institute, Warszawa.
• DEMICCO, R.V., HARDIE L.A., 1994. Sedimentary Structures and Early Diagenetic Features of Shallow Marine Carbonate Deposits. SEPM (Society for Sedimentary Geology), Tulsa, Oklahoma.
• ERIKSSON K.A., SIMPSON E.L., MASTER S., HENRY G., 2005. Neoarchaean (c. 2.58 Ga) halite casts: implications for palaeoceanic chemistry. Journal of the Geological Society 162: 789–799.
• GOLDSZTAUB S., KERN R., 1953. Étude de la concentration de la solution autour d’un cristal en voie de croissance. Acta Crystallographica 6 (11-12): 842–845.
• GORNITZ V.M., B.C. SCHREIBER, 1981. Displacive halite hoppers from the Dead Sea: Some implications for ancient evaporative deposits. Journal of Sedimentary Petrology 51 (3): 787-794.
• HANDFORD C.R., 1981. A process-sedimentary framework for characterizing. Recent and ancient sabkhas. Sedimentary Geology 30: 255–265.
• HANDFORD C.R., 1991. Marginal marine halite: sabkhas and salinas. In: Melvin J.L. (ed.) Evaporites, Petroleum and Mineral Resources: Developments in Sedimentology 50, 1–66.
• HSÜ K.J., SIEGENTHALER C., 1969. Preliminary experiments on hydrodynamic movement induced by evaporation and their bearing on the dolomite problem. Sedimentology 12: 11-25.
• LOWENSTEIN T.K., 1982. Primary features in a potash evaporitede posit: the Permian Salado Formation of West Texas and New Mexico In: Handford, C.R., Loucks, R.G., and Davies, G.R. (eds.), Depositional and Diagenetic Spectra of Evaporites- A Core Workshop, SEPM Core Workshop No. 3, Calgary, Alberta, Canada, 276-304.
• LOWENSTEIN T.K., HARDIE L.A., 1985. Criteria for the recognition of salt-pan evaporates. Sedimentology 32: 627–644.
• NARKIEWICZ K., NARKIEWICZ M., 2010., Mid Devonian carbonate platform development in the Holy Cross Mots. Area (central Poland): new constraints from the conodont Bipennatus fauna. Noues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Abhandlungen 255: 287-300.
• NARKIEWICZ M., NARKIEWICZ K., TURNAU E., 2011. Rozwój sedymentacji dewońskiej w basenie łysogórsko-radomskim i lubelskim. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 196:289-318 (in Polish, with English abstr.).
• NARKIEWICZ M., POPRAWA P., LIPIEC M., MATYJA H., MIŁACZEWSKI L., 1998. Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a rozwój subsydencji dewońsko-karbońskiej obszaru pomorskiego i radomsko-lubelskiego. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 165: 31–462 (in Polish, with English abstr.).
• NARKIEWICZ M., RETALLACK G.J., 2014. Dolomitic paleosols in the lagoonal tetrapod track-bearing succession of the Holy Cross Mountains (Middle Devonia, Poland). Sedimentary Geology 29: 74-87.
• NARKIEWICZ M., GRABOWSKI J., NARKIEWICZ K., NIEDŹWIEDZKI G., RETALLACK G.J., SZREK P., DE VLEESCHOUWER D., 2015. Palaeonvironments of the Eifelian dolomites with earliest tetrapod trackways (Holy Cross Mountains, Poland). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 420: 173-192.
• NIEDŹWIEDZKI G, NARKIEWICZ M., SZREK P., 2014. Middle Devonian invertebrate fossils from the marginal marine carbonates of the Zachełmie tetrapod tracksite, Holy Cross Mountains, Poland. Bulletin of Geosciences 89 (3): 593-606.
• NIEDŹWIEDZKI G, SZREK P., NARKIEWICZ K., NARKIEWICZ M., AHLBERG P.E., 2010. Tetrapod trackweys from the early Middle Devonian period of Poland. Nature 463: 43-48.
• RAINE R.J., SMITH M.P., 2017. Sabkha facies and the preservation of a falling-stage systems tract at the SaukII-III supersequence boundary in the Late Cambrian Eilean Dubh Formation, NW Scotland. Journal of Sedimentary Research 87: 41–65.
• RYCHLIŃSKI T., JAGLARZ P., UCHMAN A., VAINORIUS J., 2014. Unusually well preserved casts of halite crystals: A case from the Upper Frasnian of northern Lithuania. Sedimentary Geology 308: 44–52.
• SKOMPSKI S., SZULCZEWSKI M., 1994. Tide-dominated Middle Devonian sequence from the northern part Holy Cross Mountains (Central Poland). Facies 30: 247-266.
• SOUTHGATE P., 1982. Cambrian skeletal halite crystals and experimental analogues. Sedimentology 29 (3): 391–407.
• WARREN J.K., 2016. Evaporites – A Geological Compendium. Springer.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).