Barokowy portal w romantycznym pałacu Dzięki – okoliczności transferu XVII-wiecznego detalu do Wiązownicy-Kolonii

• Autorzy: Marcinek Roman

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK63DZIEKI

Warianty tytułu

EN

Baroque portal in the romanticist Dzięki Palace— circumstances of the transfer of a Seventeenth-Century detail to Wiązownica-Kolonia

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podczas XIX-wiecznej przebudowy dworu starostów w Podzamczu Chęcińskim usunięto m.in. elementy XVII-wiecznej kamieniarki, wykonanej w lokalnych zakładach kamieniarskich; zostały one rozproszone i w znacznej mierze zniszczone. W roku 2019, podczas prac dokumentacyjnych pałacyku Dzięki w Wiązownicy- Kolonii, autor rozpoznał marmurowy portal pochodzący z Podzamcza, wtórnie osadzony w romantycznym obiekcie. Artykuł opisuje okoliczności przeniesienia obiektu, będącego wynikiem porozumienia carskich dygnitarzy, którym Mikołaj II nadał w Królestwie Polskim dobra ziemskie. Inspiratorem przejęcia marmurowego portalu z herbem Gryf oraz innych detali kamieniarskich mógł być Adam Idźkowski, domniemany projektant obiektu. W 1997 zdewastowany pałac Dzięki, opuszczony przez administrację Lasów Państwowych, odkupił Aleksander Pietrow, potomek pierwszego właściciela. W 2005 zespół pałacowo-parkowy wpisano do rejestru zabytków, a w 2008 rozpoczęto remont – trwa on do dziś, ze względu na skalę zaniedbań, do jakich doszło pod państwowym zarządem.

EN

During the nineteenth-century reconstruction of the starosts’ manor house in Podzamcze Chęcińskie, among others, elements of the seventeenth-century stonework, made in local stone factories, were removed; they were scattered and largely destroyed. In 2019, during the documentation work at the Dzięki Palace in Wiązownica - Kolonia, the author recognized a marble portal from Podzamcze, which was re-embedded in this romantic building. The paper describes the circumstances in which the object was transferred, which was the result of an agreement between tsarist dignitaries, who were granted some land in the Kingdom of Poland by Tsar Nicholas II. The person, who initiated the takeover and implementation of the marble portal with the Gryf coat of arms and other stone details, may have been Adam Idźkowski, the alleged designer of the building. In 1997, the devastated Dzięki Palace, abandoned by the administration of the State Forests, was bought by Alexander Pietrov, a descendant of the first owner. In 2005, the palace and park complex were entered into the register of monuments, and in 2008 the renovation began - it has been in progress until today, due to the scale of negligence under state management.

Słowa kluczowe

PL

detal architektoniczny; kamieniarka barokowa; translokacja obiektu; barok; romantyzm

EN

architectural detail; Baroque stonework; object translocation; Baroque; Romanticism

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 63
• Strony: 125--136
• Opis fizyczny: Bibliogr. 39 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Marcinek Roman

• Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• AGAD, Metryka Koronna 208.
• Lustracja małopolska dóbr JKM w powiecie chęcińskim leżących 1629, AGAD, Lustracje, oddz. 18, sygn. 33, k. 165–226.
• Lustracja starostwa nowo zainkamerowanego Chęcin 1827, AP Kielce, Rząd Gubernialny, Wydział budowlany, sygn. 10 201.
• Teksty źródłowe / Source texts
• Dziennik Praw Królestwa Polskiego, 1835, t. 17, s. 323; 1837, t. 20.
• Idźkowski Adam, Compositions d’architecture – d’après les differents styles d’architecture, Paryż 1843.
• Idźkowski Adam, Komplet wzorów na budowle włościańskie, Warszawa 1846.
• Idźkowski Adam, Projekt drogi pod rzeką Wisłą dla połączenia Warszawy z Pragą, Warszawa 1828.
• Kalendarzyk polityczny na rok 1843 wydany za upoważnieniem rządu przez Franciszka Radziszewskiego w Warszawie, 1843, R. XI, s. 125.
• Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim, t. 2: Gubernia Radomska, oprac. Jerzy Kowalczyk, Robert M. Kunkel, Wojciech Szymański, W. Boberski, Warszawa 2009.
• Krawczuk Wojciech, Sumariusz Metryki Koronnej. Księgi wpisów podkanclerza Tomasza Zamoyskiego z lat 1628–1635, „Seria Nova”, t. 1, Kraków 1999.
• Kronika emigracji polskiej, t. 3, Paryż 1835.
• Matricularum Regni Poloniae Summaria, t. 1–5, wyd. Teodor Wierzbowski, Jakub Sawicki, Irena Sułkowska,
• Józef Płocha, Warszawa 1905–1919, 1961.
• Opis starostwa chęcińskiego wyjęty z Lustracji małopolskiej dóbr JKM w województwie sandomierskim leżących 1615, oprac. Dariusz Kalina, [w:] Chęciny na starej fotografii. Szkice z dziejów miasta, red. Dariusz Kalina, Kielce–Chęciny 2008.
• [Tołstoj Akov N.], Historyczno-biograficzny rys życia feldmarszałka Księcia Warszawskiego hrabi Paskiewicza Erywańskiego namiestnika królestwa etc etc., tłum. Wincenty Zajączkowski, Warszawa 1840.
• Opracowania / Secondary sources
• Borkowski Julian, Andriej Storożenko, „Wrażenia”. Fragmenty dziennika z lat 1844–1845, „Niepodległość i Pamięć” 2003, nr 10 (1).
• Chęciny na starej fotografii. Szkice z dziejów miasta, red. Dariusz Kalina, Kielce–Chęciny 2008.
• Czapczyńska Danuta, Janczykowski Jan, Gotycki zamek w Chęcinach – próba rekonstrukcji, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Polskiej Akademii Nauk. Oddział w Krakowie” 1985, t. 19.
• Dawny powiat chęciński. Z ilustracjami prof. Jana Olszewskiego, oprac. Dariusz Kalina, Kielce 2001.
• Grzeliński Witalis, Monografia Chęcin skreślił…, Kielce 1908.
• Kaczkowski Józef, Donacye w Królestwie Polskim, Warszawa 1917.
• Kaczkowski Józef, Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po powstaniach 1831 i 1863, Warszawa 1918.
• Kalina Dariusz, Starościńska rezydencja w Podzamczu Chęcińskim, [w:] Między Wisłą a Pilicą, t. 1, Kielce 2000.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, red. Jerzy Z. Łoziński,
• Barbara Wolff, Warszawa 1957, t. 3, z. 4: Powiat kielecki, oprac. Tadeusz Przypkowski.
• Kłosiński Władysław, Pamiątka od ks. Proboszcza z Wiązownicy, Sandomierz 1913.
• Kukulski Jerzy, Generałowie carscy i ich majątki ziemskie w Królestwie Polskim (1835–1920), Warszawa 2007.
• Kukulski Jerzy, System organizacji produkcji folwarcznej i zarządzania dobrami donacyjnymi w Królestwie Polskim, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1984, nr 18.
• Piątkowski Sebastian, Klęska intendenta. Senator Bazyli
• Pogodin jako donatariusz dóbr osieckich (1835–1863),
• „Studia nad ziemiaństwem w XIX i XX wieku”, Lublin 2014.
• Piątkowski Sebastian, Majorat Iwana Paskiewicza w guberni lubelskiej (1840–1856). Karta z biografii Księcia Namiestnika Królestwa Polskiego, [w:] „Studia z Dziejów Ziemian 1795–1944”, Lublin 2005.
• Rawita-Witanowski Michał, Dawny powiat chęciński, Chęciny 2008.
• Dokumentacje / Documentation
• Ciosek Urszula, „Podzamcze Chęcińskie. Park dworski”, Kielce 1994, mps.
• Marcinek Roman, „Dwór w Podzamczu Chęcińskim i jego otoczenie. Analiza historyczna”, Kraków 2011, mps.
• Niewalda Waldemar, Sudacka Aldona, Ślęzak Sergiusz, „Badania architektoniczne zespołu dworskiego w Podzamczu Chęcińskim” (Dwór Na Skale i tzw. Oficyna), Kraków 2011, mps.
• Skibniewski Stanisław z zespołem, „Dokumentacja konserwatorska: inwentaryzacja konserwatorska. Brama Sobieskiego”, Kielce 1974, mps.
• Publikacje prasowe / Press publications
• „Gazeta Lwowska” 16 XII 1856, nr 289.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• http://impereur.blogspot.com/2017/03/1791-1857.html.
• http://pik.kielce.pl/ludzie-kultury/sztuki_plastyczne/289-zielinski-tomasz.html.
• http://www.imha.ru/1144523314-general-intendant.html#.XTgS6egzaUk).
• https://zabytek.pl/pl/obiekty/starocheciny-zespol-kosciola-par-pw-sw-stanislawa.
• Marcinek Roman, Brama ku czci Jana III, https://www.wilanow-palac.pl/brama_ku_czci_jana_iii.html.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).