Ośrodek Tradycji Garncarstwa w Chałupkach (Góry Świętokrzyskie) jako obiekt geoturystyczny

• Autorzy: Fijałkowska-Mader A. , Pabian G. , Król P.

Identyfikatory

DOI

10.7494/geotour.2018.54-55.3

Warianty tytułu

EN

Pottery Tradition Centre at Chałupki (Holy Cross Mts) as a geoturistic object

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że wiejski ośrodek garncarski w rejonie dzisiejszej miejscowości Chałupki (gmina Morawica) należy do najstarszych w regionie świętokrzyskim i funkcjonował już w czasach rzymskich (II w n.e.). Okres jego świetności przypada na XVIII i XIX w. W dwudziestoleciu międzywojennym liczył prawie 70 warsztatów i liczba ta stopniowo malała aż do roku 1993, kiedy został zamknięty ostatni warsztat Stefana Sowińskiego. Garncarstwo rozwinęło się w oparciu o lokalne złoża krasowych glin neogeńskich, występujących w obrębie lejów krasowych utworzonych w wapieniach górnej jury. Gliny te pozyskiwano szybikami na obszarze około 8,6 km2, obejmującym miejscowość Chałupki i ciągnącym się na południe od niej. Proces produkcji ceramiki był wieloetapowy. Obejmował przygotowanie gliny, tzw. „gojenie”, formowanie naczyń na toczku garncarskim, suszenie, glazurowane i wypalanie w piecach. Asortyment wyrobów ceramicznych uległ z czasem wzbogaceniu. Obok naczyń użytkowych pojawiły się zabawki, głównie gwizdki, oraz kropielnice i figury świętych. Ceramika z Chałupek była używana nie tylko przez ludność lokalną, lecz w całym regionie świętokrzyskim, a nawet poza jego granicami. Z biegiem czasu zmieniało się jej przeznaczenie od czysto użytkowego po dekoracyjne. Od 1998 r. funkcjonuje w Chałupkach Ośrodek Tradycji Garncarstwa, pełniący rolę muzealno-edukacyjną. Corocznie, w lipcu, na terenie ośrodka odbywa się festyn etnograficzny „Chałupkowe Garncynki”. Ośrodek Tradycji Garncarstwa w Chałupkach jest licznie odwiedzany przez turystów – zarówno indywidualnych, jak i grupy zorganizowane oraz wycieczki szkolne. Stanowi obiekt geoturystyczny promujący dziedzictwo kulturowe Chałupek.

EN

It is highly probable that the rural pottery center in the area of today’s Chałupki (Morawica commune) is one of the oldest in the Świętokrzyskie region, as it was already functioning in Roman times (II in A.D.). The period of its glory falls during the eighteenth and nineteenth centuries. In the interwar period, it held almost 70 workshops, and this number gradually decreased until 1993, when the last workshop of Stefan Sowiński was closed. The basis for the establishment of pottery came from the local karstic Neogene clays, occurring within karst funnels developed in the Upper Jurassic limestones. The clays were obtained by shafts in the area of approx. 8.6 km2, covering the village of Chałupki and extending to the south of it. The production process of the ceramics was multi-stage. It included the preparation of clay, the so-called “healing”, forming dishes on a potter’s toast, drying, glazing and baking in ovens. The range of ceramic products has been enriched over time. Next to utility vessels, toys appeared, mainly whistles, as well as bowls and statuettes of saints. Earthenware from Chałupki was used not only by the local population, but also in the entire Świętokrzyskie region, and even outside its borders. Over time, its role changed from purely useful to decorative. Since 1998, the Center of Pottery Tradition has been operating in Chałupki, which is both a museum and an educational object. Every year, in July, the center hosts the ethnographic festival “Chałupkowe Potions”. The Pottery Tradition Center in Chałupki is frequented by tourists, both individual and organized groups, as well as school trips. It is a geotouristic object promoting the cultural heritage of Chałupki.

Słowa kluczowe

PL

garncarstwo; Chałupki; obiekt geoturystyczny

EN

pottery; Chałupki; geotourist object

• Wydawca: Wydawnictwa AGH ; Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica
• Czasopismo: Geotourism / Geoturystyka
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 3-4 (54-55)
• Strony: 27--36
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Fijałkowska-Mader A.

• Państwowy Instytut Geologiczny  – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce

autor

Pabian G.

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii, Zakład Geoturystyki i Geologii Środowiskowej, ul. Świętokrzyska 15, 25‒406 Kielce

autor

Król P.

• Muzeum Narodowe w Kielcach, Dział Historii Naturalnej, plac Zamkowy 1, 25-010 Kielce

Bibliografia

• [1] Carosi Ph., 1781/1784. Reisen durch polnische Provinzen: mineralogische und andere Inhalte. T. 1, 2, Leipzig.
• [2] Czarnocki J., 1927. Sprawozdanie z badań dokonanych w r. 1926 w związku z ogólnym poglądem na budowę mas mezozoicznych regionu chęcińskiego. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 17: 1–3.
• [3] Drzał M., 1966. Kras kopalny na obszarze między Pilica a Nidą. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sec. B, 19: 63–10.
• [4] Erber B., 1984. Ośrodek garncarski w Chałupkach. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 13: 293–347.
• [5] Erber B., 2003. Garncarstwo w Chałupkach (II połowa XIX, wiek XX). W: Kowalska D. (red.), Morawica szkic do portretu gminy. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Morawickiej, Morawica: 156–179.
• [6] Fijałkowska A., 1988. Uwagi o trzeciorzędzie lądowym Gór Świętokrzyskich. Kwartalnik Geologiczny, 32: 513.
• [7] Fijałkowska E. & Fijałkowski J., 1965. Charakterystyka trzeciorzędu lądowego w zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, 3: 385–410.
• [8] Fijałkowska E. & Fijałkowski J., 1984. Występowanie glin garncarskich w rejonie Chałupek. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 13: 349–376.
• [9] Filonowicz P., 1967. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Morawica (M34-42C). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• [10] Filonowicz P., 1968. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Morawica (M34-42C). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• [11] Jastrzębski C. & Szczęsny G., 2012. Morawica. Przewodnik turystyczny. Oddział Świętokrzyski PTTK w Kielcach, Kielce.
• [12] Kondracki J., 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• [13] Kosmowska-Suffczyńska D., 1966. Rozwój rzeźby w trzeciorzędzie okolic Ostrowca Świętokrzyskiego i Ćmielowa. Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii. Prace Geograficzne, 54: 1–114.
• [14] Ludwikowska-Kędzia M., 2018. Stanowisko 5. Winna. Kopalnia dolomitów Winna – mioceńskie wypełnienia lejów krasowych. W: Ludwikowska-Kędzia M. & Wiatrak M. (red.), XXV Konferencja Naukowa Stratygrafia Plejstocenu Polski. Plejstocen Gór Świętokrzyskich. Huta Szklana, 3–7 września 2018 r. Politechnika Świętokrzyska, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 201–204.
• [15] Majchert H., 1966. Kras kopalny w południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Prace Muzeum Ziemi, 9: 132–145.
• [16] Samsonowicz J., 1923. Sprawozdanie z badań geologicznych na północnym zboczu Gór Świętokrzyskich. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 6: 8–10.
• [17] Skiba P., 2000. Garncarstwo. Sztuka pięciu żywiołów. Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa.
• [18] Stupnicka E., 1972. Tektonika południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, 14: 21–114.
• [19] Urban J. (red.), 1996. Jaskinie regionu świętokrzyskiego. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa.
• [20] Walczowski A., 1966. Zjawiska krasowe południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sec. B, 19: 29–52.
• [21] Wróblewscy T. i E., 1996. Góry Świętokrzyskie. Mapa geologiczno-krajoznawcza 1:200 000. Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej, Warszawa.
• [22] Złonkiewicz Z. & Kasza A., 2016. Kras w obrzeżeniu permsko-mezozoicznym Gór Świętokrzyskich. W: Urban J. (red.), Materiały 50. Sympozjum Speleologicznego, Kielce–Chęciny, 2–23.10.2016: 169–174.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).