Kataster józefiński jako źródło do rekonstrukcji historycznych układów przestrzennych miast i wsi

Ślusarek, Krzysztof

doi:10.48234/WK80JOSEPHINIAN

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Kataster józefiński jako źródło do rekonstrukcji historycznych układów przestrzennych miast i wsi

Autorzy

Ślusarek Krzysztof

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK80JOSEPHINIAN

Warianty tytułu

The Josephinian Land Survey as a source for reconstructing historical spatial town and village layouts

Języki publikacji

PL EN

Abstrakty

W artykule przedstawiono charakterystykę katastru józefińskiego jako występującego w skali masowej źródła historycznego, które może być zastosowane do rekonstrukcji układów przestrzennych miast i wsi. Tekst składa się z trzech części. W pierwszej części omówiono wybrane dokumenty katastru, które są najbardziej przydatne w badaniach historycznych układów przestrzennych. Chodzi tu przede wszystkim o księgę pomiarów, w której wpisywano wszystkie działki gruntowe, opis granic oddzielających daną miejscowość od osad sąsiadujących i charakterystykę sposobu obliczenia przychodu z gruntów uprawnych (prawidła fasjonowania). W drugiej znajduje się opis stanu zachowania katastru i praktyczne uwagi na temat specyfiki korzystania z omawianego źródła. W części trzeciej zaprezentowano ogólnodostępne przewodniki po zasobach polskich i ukraińskich archiwów, ułatwiające dotarcie do akt katastru józefińskiego. W artykule zamieszczono też ilustracje przedstawiające fotokopie omawianych dokumentów.

This paper presents the characteristics of the Josephinian Land Survey as a massively surviving historical source which can be used to reconstruct the spatial layouts of towns and villages. The text consists of three parts. The first part discusses selected cadastral documents that are most useful in the study of historical spatial layouts. This is primarily a survey book, in which all land parcels were entered, a description of the boundaries separating the village from neighboring settlements, and the characteristics of how to calculate the income from farmland (registration basis). The second contains a description of the state of preservation of the cadaster and practical comments on the specifics of using the source in question. The third part presents publicly available guides to the collections of Polish and Ukrainian archives, making it easier to reach the files of the Josephinian Land Survey. The paper also includes illustrations showing photocopies of the documents in question.

Słowa kluczowe

kataster józefiński Galicja układ przestrzenny miasto wieś

Josephinian Land Survey spatial layout Galicia town village

Wydawca

Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków

Czasopismo

Wiadomości Konserwatorskie

Rocznik

2024

Tom

Nr 80

Strony

73--86

Opis fizyczny

Bibliogr. 43 poz., il.

Twórcy

autor

Ślusarek Krzysztof

Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii

https://orcid.org/0000-0002-2387-649X

Bibliografia

Archiwalia / Archive materials
1. Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, fond 19: Metryka józefińska, opys 4, sprawa 133, opys 13, sprawa 141, opys 17, sprawa 1, opys 18, sprawy 107, 195.
Teksty źródłowe / Source texts
2. Gmiterek Henryk, Państwo narolskie w metryce józefińskiej z 1785–1788 roku, Narol 2023.
3. Seroka Henryk, Szymański Józef, Państwo błońskie, wielkowsińskie i olszyńskie w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku: Łukanowice, Isep i Nakle, Wielka Wieś i Milówka, Olszyny, Sukmanie i Roztoka, Wojnicz 2002.
4. Szymański Józef, Państwo radłowskie w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku: Biadoliny Radłowskie i Łętowice, Wojnicz 2002.
5. Szymański Józef, Państwo wojnickie w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku. Wojnicz, Zamoście, Ratnawy i Łopoń, Wojnicz 2000.
6. Szymański Józef, Zielińska Ewa, Państwo więckowickie i zakrzowskie oraz część państwa tarnowskiego w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku, Wojnicz 2002.
Opracowania / Secondary sources
7. Baczkowski Michał, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 12: Biały Kamień i Chołojów, Kraków 2019.
8. Blajer Paweł, Z historii ksiąg gruntowych (Grundbücher), „Studia Prawnicze. Rozprawy i Materiały” 2015, nr 2.
9. Cepil Monika, Przemiany przestrzenne łańcuchówek na Podhalu, „Prace Geograficzne” 2022, nr 168.
10. Cepil Monika, Przeobrażenia rozplanowania wsi józefińskich na obszarze dawnej Galicji, Kielce 2023.
11. Dolinovskyi Volodymyr, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 51: Dubiecko, Dynów, Nowe Miasto i Nowotaniec, Kraków 2023.
12. Dolinovskyi Volodymyr, Socialno-profesijna struktura miszczan Ołeśka na pidstawi inwentaria budynkiw 1789 r., [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku, red. Tomasz Kargol, Bogdana Petryszak Krzysztof Ślusarek, Kraków–Lwów 2018.
13. Dołynśka Marjana, Istoryczna topohrafija Lwowa XIV–XIX st., Lwiw 2006.
14. Dołynśka Marjana, Josyfinśka metryka – centralne dżereło dla widtworennia istorycznoji topohrafiji (kulturnoho krajewydu) mist, misteczok i sił Hałyczyny, [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku, red. Tomasz Kargol, Bogdana Petryszak, Krzysztof Ślusarek, Kraków–Lwów 2018.
15. Dołynśka Marjana, Teoretyczna rekonstrukcija istorycznoji topohrafiji misteczka (na prykładi smt. Kuty), Lwiw 2007.
16. Donát Jaroslav, Karolinský Katastr 1721–1790, Opava 1965.
17. Filozof Tomasz, Staromieście w 1849 roku. Studium histo- ryczno-gospodarcze, Rzeszów 2006.
18. Górny Rafał, Pruski kataster gruntowy na Górnym Śląsku – jego geneza i funkcjonowanie na przykładzie akt i dokumentacji kartograficznej z zasobu Archiwum Państwowego w Opolu, „Archeion”, t. 113, Warszawa 2012.
19. Inwentarz materiałów historycznych z archiwów i bibliotek Polski, Austrii i Ukrainy, t. 2, red. Krzysztof Ślusarek, Kraków 2015.
20. Kargol Tomasz, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 48: Dunajów, Firlejów i Rohatyn, Kraków 2020.
21. Kysil Małgorzata, Kataster karoliński – nieznany zespół do dziejów społeczno-gospodarczych w zasobie Archiwum Państwowego we Wrocławiu, „Archeion”, t. 113, Warszawa 2012.
22. Łukasiewicz Dariusz, Kataster fryderycjański dla Prus Zachodnich z 1772/73, [w:] Pomorze – Brandenburgia – Prusy (państwo i społeczeństwo). Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Wachowiakowi z okazji 70-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej, red. Włodzimierz Stępiński, Zygmunt Szultka, Szczecin 1999.
23. Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 1–61, Kraków 2018–2023.
24. Nowak Daniel K., Austriackie katastry gruntowe na tere- nie Galicji. Metryka Józefińska (1785–1789), Metryka Franciszkańska (1819–1820) i Stały Kataster Galicyjski (1844–1854). Studium źródłoznawcze, Krosno 2020.
25. Nowak Daniel K., Dominium Żmigród w latach 1785– 1789 w świetle metryki józefińskiej, czyli pierwszego katastru gruntowego Galicji, Krosno 2023.
26. Przegon Wojciech, Zmiany użytkowania ziemi w procesi urbanizacji krajobrazu na przykładzie miasta Podgórza 1784–1915, Kraków 2004.
27. Rembalski Tomasz, Akta podatku gruntowego pruskich urzędów katastralnych jako źródło do badań struktury społeczno-majątkowej drobnej szlachty kaszubskiej w Prusach Zachodnich (1861–1872), „Studia Historica Gedanensia” 2015, t. 6.
28. Rembalski Tomasz, Grunty rolne i zabudowa Tucho- li w świetle katastru podatkowego dla okręgu Chojnice w Prusach Zachodnich z roku 1843, [w:] Miasta i miasteczka wschodniej części Galicji pod koniec XVIII wieku, t. 7: Miasta na pograniczach – konteksty i odniesienia, red. Tomasz Kargol, Bogdana Petryszak i Krzysztof Ślusarek, Kraków–Lwów 2020.
29. Rumpler Helmut, Scharr Kurt, Ungureanu Constantin (red.), Der Franziszeische Kataster im Kronland Bukowina, Czernowitzer Kreis (1817–1865). Statistik und
30. Katastralmappen, Wien–Köln–Weimar 2015.
31. Ślusarek Krzysztof, Analiza i sposób prezentacji masowych źródeł podatkowych z obszaru Galicji – na przykładzie katastru józefińskiego i franciszkańskiego, [w:] Edytorstwo wobec masowości źródeł najnowszych, red. naukowa Jolanta Sikorska-Kulesza, Warszawa 2018a.
32. Ślusarek Krzysztof, Materiały podatkowe jako źródło do dziejów miasta galicyjskich w czasach józefińskich, [w:] Galicyjskie miasta i miasteczka w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku, Zbiór studiów pod redakcją Tomasza Kargola, Bohdany Petryszak i Krzysztofa Ślusarka, Kraków–Lwów 2018b.
33. Ślusarek Krzysztof, Metryka józefińska i opisania urbarialne – krótki przewodnik źródłoznawczy, Kraków 2022a.
34. Ślusarek Krzysztof, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 3: Zbaraż, Kraków 2018c.
35. Ślusarek Krzysztof, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 25: Gwoździec i Kułaczkowce, Kraków 2020.
36. Ślusarek Krzysztof, Przestrzeń miejska Zbaraża w świetle akt podatkowych z lat 80. XVIII wieku, „Galicja. Studia i Materiały” 2018d, nr 4.
37. Ślusarek Krzysztof, Utracone dziedzictwo – historyczna zabudowa Zaleszczyk w świetle inwentarzy miasta z końca XVIII wieku, „Wiadomości Konserwatorskie – Jour- nal of Heritage Conservation” 2022b, nr 72.
38. Ślusarek Krzysztof, Wiśniowa w latach osiemdziesiątych XVIII wieku, [w:] Wiśniowa. Z dziejów wsi i jej mieszkańców, red. Robert Witalec, Grzegorz Zamoyski, Kraków 2018e.
39. Wnęk Konrad, Własność nieruchomości w Krakowie w połowie XIX w. Studia nad stałym katastrem galicyjskim, Kraków 2011.
40. Yosyfinśka (1785–1788) i francyskanśka (1819–1820) metryky. Perszi pozemelni kadastry Hałyczyny. Pokażczyk nasełenych punktiw, Kyjiw 1965.
41. Zamoyski Grzegorz, Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, t. 55: Potylicz i Żółkiew, Kraków 2023.
Źródła elektroniczne / Electronic sources
42. https://tsdial.archives.gov.ua (dostęp: 7 X 2024).
43. https://www.szukajwarchiwach.gov.pl (dostęp: 7 X 2024).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025)

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-e72778ca-586e-4f45-b4c7-03e27ff6f864