Zieleń Za Żelazną Bramą (1965-1975). Teoria i praktyka kształtowania terenów zielonych wobec końca modernizmu

• Autorzy: Szynkarczuk A.

Warianty tytułu

Behind the Iron Gate. Theory and praxis of Green-space creation before and after the end of Modern Movement

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł ma na celu porównanie teorii i praktyki dwóch przeciwstawnych modeli kształtowania zieleni osiedlowej - modernistycznego i postmodernistycznego, które zdominowały miejskie budownictwo mieszkaniowe powojennej Europy. Analizując przykład osiedla Za Żelazną Bramą w Warszawie (1965-1975), autorka przedstawia historię bardzo istotnej zmiany, która nastąpiła wraz z upadkiem komunizmu w Polsce. Pierwotne założenie osiedla miało realizować postulaty Ruchu Nowoczesnego, jednak wraz z nastaniem gospodarki wolnorynkowej osiedle uległo dramatycznej zmianie. Rozległa zieleń założenia została sprzedana prywatnym inwestorom i wypełniona luksusowymi hotelami, drogim mieszkalnictwem i drapaczami chmur. To nagłe zawłaszczenie terenu, które można zinterpretować jako nadużycie postmodernistycznej wizji urbanistyki, finalnie doprowadziło do całkowitej utraty charakteru tego zespołu mieszkaniowego. Ponad 25 000 mieszkańców osiedla zostało pozbawionych dostępu do zieleni, a starsza zabudowa poddawana jest marginalizacji. Autorka konkluduje to stwierdzeniem, że tym, co zdominowało przekształcenia terenów zielonych PRL-owskich wielkich osiedli mieszkaniowych, jest praktyka kapitalizmu, nierzadko sprzeczna z interesem mieszkańców.

The article seeks to compare theory and praxis of the two opposite ideologies of green-space creation that were crucial in post-war Europe. Analyzing the example of Behind The Iron Gate housing estate in Warsaw (1965-1975), the author draws the history of a very significant shift. Soon after the collapse of Polish People’s Republic in 1989, the original form of the estate, which was to realize Modern Movement urban ideas, has been dramatically transformed. Huge green zones that were inherent to that area are now being sold out to private investors and filled with luxurious hotels, expensive housing, and sky-scrapers. The rapid expropriation was an abuse of the postmodern re-enclosure urban ideology and eventually led to the loss of the space character. Over 25 000 residents inhabiting Behind The Iron Gate housing estate are bereft of almost all public greenery. The old high-rise buildings are now marginalized in the face of gentrification. The article ends with the conclusion that the main factor shaping transformation of the very many large-scale housing districts is the praxis of capitalism, which does not always correspond with residents’ well-being.

Słowa kluczowe

PL

budownictwo mieszkaniowe; wielkie zespoły mieszkaniowe; Ruch Nowoczesny; modernizm; postmodernizm; tereny zielone; ideologia

EN

housing; housing estate; modern movement; modernism; postmodernism; green space; ideology

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2015
• Tom: Vol. 7, no. 4
• Strony: 54--64
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz., il.

Twórcy

autor

Szynkarczuk A.

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Historyczny, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa

Bibliografia

• 1. Böhm A. (1987), Koncepcja sieci synergicznej dla rekompozycji krajobrazu osiedla blokowego, [w:] „Teka komisji urbanistyki i architektury”, t. XXI, Kraków.
• 2. Borowik I. (1987), Blokowiska – miejski habitat w oglądzie socjologicznym, Wrocław.
• 3. Borowik I., Szpalta K. (red.) (2007), Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny, Wrocław.
• 4. Czyżewski P. (2001), Trzewia Lewiatana: antropologiczna interpretacja utopii miasta-ogrodu, Kraków.
• 5. Czyżewski P. (2009), Trzewia Lewiatana: miasta ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego/ Sir Ebenezer Howard: Miasta ogrody przyszłości, Warszawa.
• 6. Echenique M., Saint A. (red.) (2001), Cities for the New Millenium, Londyn.
• 7. Engelking B., Leociak J. (2001), Getto Warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa.
• 8. Franta A. (2004), Reżyseria przestrzeni. O doskonaleniu przestrzeni publicznej miasta, Kraków.
• 9. Fairbrother N. (1974), The Nature of Landscape Design, Londyn.
• 10. Gehl J. (2009), Życie między budynkami. Użytkowanie przestrzeni publicznych, Kraków.
• 11. Grudziński et. al. (1974), Ewolucja normatywów i zmiany w projektowaniu miejskich zespołów mieszkaniowych. Zarys rozwoju gospodarki mieszkaniowej w trzydziestoleciu PRL, Warszawa.
• 12. Gutkind E. A. (1962), The Twilight of Cities, Nowy Jork.
• 13. Hebbert M., Re-enclosure of the Urban Picturesque: Green-Space Transformations in Postmodern Urbanism, „The Town Planning Review” vol. 79, nr 1(2008).
• 14. Hough M. (1994), Cities and Natural Process, Londyn.
• 15. Jarczewski W. (2011), Skala degradacji miast w Polsce, [w:] W. Jarczewski W., Ziobrowski Z. (red.), Rewitalizacja miast polskich – diagnoza, Kraków.
• 16. Jencks Ch. (1991), The Language of Post-Modern Architecture, New York.
• 17. Kaczmarek S. (1996), Struktura przestrzenna warunków zamieszkania w Łodzi, „Szlakami Nauki”, nr 23(1996).
• 18. Klein L. (red.) (2013), Postmodernizm polski: architektura i urbanistyka, Warszawa.
• 19. Kosiński W. (2011), Piękno i brak piękna zielonej szaty w osiedlach II RP, PRL oraz III RP – w stronę urbanistyki krajobrazu, „Przestrzeń i Forma” nr 16.
• 20. Kotarbiński A. (1967), Rozwój urbanistyki i architektury polskiej w latach 1944-1964: próba charakterystyki krytycznej, Warszawa.
• 21. Kuo F. E., Sullivan W. C. (2001), Environment and crime in the inner city. Does Vegetation Reduce Crime? „Environment and Behavior”, vol. 22, nr 3.
• 22. Le Corbusier (2012), W stronę architektury, Warszawa.
• 23. Leśniakowska M. (2003), Architektura w Warszawie 1945-1965, Warszawa.
• 24. Mumford L. (1964), The Highway and the City, Londyn.
• 25. Ostrowska M. (1990), Bioarchitektura. Człowiek przestrzeń, Szczecin.
• 26. Schneider-Skalska G. (2004), Kształtowanie zdrowego środowiska mieszkaniowego. Wybrane zagadnienia, Kraków.
• 27. Skolimowska A. (2012) Modulor Polski. Historia osiedla Za Żelazną Bramą [w:] Ł. Gorczyca, M. Czapelski (red.), oprac. części albumowej K. Andrzejewska, Mister Warszawy: architektura mieszkaniowa lat 60. XX wieku, Warszawa.
• 28. Sławińska J. (1995), Ruchy protestu w architekturze współczesnej, Wrocław.
• 29. Sujecki J. (1998) Druga śmierć miasta. Przyczyny i konsekwencje, [w:] Bożena Wierzbicka (red.) Historyczne centrum Warszawy: Urbanistyka, architektura, problemy konserwatorskie, Warszawa.
• 30. Szafer T. P. (1972), Nowa Architektura Polska, Diariusz lat 1966-1970, Warszawa.
• 31. Szafrańska, E. (2011), Niechciane dziedzictwo, czyli wielkie zespoły mieszkaniowe w strukturze społecznoprzestrzennej postsocjalistycznej Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica” nr 36.
• 32. Szczepanik-Dzikowski J. (1987), Konfrontacje Warszawskie ‘86, Warszawa.
• 33. Śleszyński P. (2003), Transformacja przestrzeni miejskiej Warszawy w latach 1990-1999 na przykładzie zachodniej części miasta, autoreferat pracy doktorskiej, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego, Warszawa.
• 34. Świtek G. (2007), Za Żelazną Bramą. Nadmiar pamięci, miejsce pamięci i zapominanie we współczesnym świecie, „Ikonotheka” nr 20.
• 35. Tokajuk A. (2010), Idea i forma. Unikaty i uniformy w polskiej architekturze mieszkaniowej II połowy XX wieku, „Czasopismo Techniczne” z. 15. Architektura z. 7-a2.
• 36. Tomaszewski L. (1961a), Problemy i dyskusje. Na marginesie konkursu na Oś Saską, „Architektura” nr 1.
• 37. Tomaszewski L. (1961b), Wielki konkurs na Oś Saską 1961, „Nowa Kultura” nr 39.
• 38. Tunnard C. (1938), Gardens in the Modern Landscape, London.
• 39. Webster C. (2007), Property rights, public space and urban design, „Town Planning Review” nr 78.
• 40. Worpole K. (2000), Here Comes the Sun: Architecture and Public Space in Twentieth Century European Culture, Londyn.
• 41. Woudstra J. (2000), The Corbusian landscape: arcadia or no man’s land?, „Garden History” nr 28.