Przedsiębiorstwo Gryf w kształtowaniu transportu publicznego powiatu kartuskiego

• Autorzy: Jaskulski Szymon , Połom Marcin , Wolny-Kucińska Ada

Identyfikatory

DOI

10.4467/2543859XPKG.25.014.22976

Warianty tytułu

EN

The Gryf company in shaping public transport in the Kartuzy poviat

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wraz z przemianami politycznymi w Polsce po 1989 roku i  dalszymi konsekwencjami gospodarczymi, regresowi ulegały przewozy transportem zbiorowym dotowane z budżetu państwa. Największy kryzys dotknął regionalnych przewoźników autobusowych. Lokalne oddziały Przedsiębiorstw Państwowej Komunikacji Samochodowej (PPKS) nie wytrzymywały konkurencji ze strony transportu indywidualnego, a brak odpowiedniej wysokości dotacji prowadził do likwidacji przewoźników i nasilenia zjawiska wykluczenia komunikacyjnego. Przykładem nietypowym na mapie Polski jest sytuacja w powiecie kartuskim w województwie pomorskim, gdzie prywatna firma przejęła działalność lokalnego PKS-u, utrzymując i rozbudowując flotę pojazdów, liczbę i częstotliwość połączeń, ostatecznie z sukcesem zastępując usługi oferowane przez podmiot państwowy. Głównym celem badawczym artykułu jest więc szczegółowa analiza i ocena modelu funkcjonowania lokalnego transportu zbiorowego na obszarze powiatu kartuskiego, w oparciu o usługi Przedsiębiorstwa Autobusowego GRYF (P.A. GRYF) jako potencjalnie wzorcowego rozwiązania dla innych jednostek samorządu terytorialnego. W artykule przeanalizowano znaczenie Przedsiębiorstwa Autobusowego GRYF dla kształtowania połączeń autobusowej komunikacji regionalnej w powiecie kartuskim. Szczególną uwagę poświęcono sieci połączeń, oferowanej częstotliwości, taryfie, a także kilku aspektom dostępności (czasowej, obliczonej z punktu centralnego sieci połączeń - dworca kolejowego w Kartuzach i ekonomicznej oraz do przystanków obsługiwanych przez linie firmy GRYF). Z  analizy wynika, że rola przedsiębiorstwa jest trudna do przecenienia, a zastąpienie oferowanych usług praktycznie niemożliwe. Działalność spółki wprost prowadzi do przeciwdziałania zjawisku wykluczenia komunikacyjnego mieszkańców powiatu kartuskiego i nie zawsze jest związana wyłącznie z zarobkiem (przewozy szkolne i ulgi handlowe). Wśród elementów modelu transportu zbiorowego funkcjonującego w powiecie kartuskim, które zasługują na powielenie w innych regionach, należy wyróżnić: gęstą sieć połączeń i przystanków w relacji do układu osadniczego, węzły przesiadkowe z potencjałem rozwoju transportu zintegrowanego i multimodalnego, elastyczność ceny i oferty oraz zorientowanie na pasażerów z różnych grup społecznych.

EN

With the political changes in Poland after 1989 and the further economic consequences, public transport services subsidized from the state budget were in decline. The greatest crisis affected regional bus transport. Local branches of the Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej (Public Car Transport Enterprises, PPKS) could not withstand competition from individual transport, which, in the absence of adequate subsidies, led to the liquidation of carriers and the emergence of an increasing phenomenon of transport exclusion. An atypical example on the map of Poland is the situation in the Kartuzy poviat in the Pomorskie voivodeship, where a private bus carrier took over the operations of the local PKS, maintaining and expanding its vehicle fleet, number and frequency of connections, eventually successfully replacing the services offered by the state-owned entity. The primary research objective is to analyse the local public transport model in the Kartuzy County, based on the services of P.A. GRYF, and to assess its viability as a model solution for other local government units. The article analyses the importance of the Bus Company GRYF (P.A. GRYF) in shaping regional bus transport connections in the Kartuzy poviat. Particular attention was paid to the network of connections, the frequency offered, the fare, as well as several aspects of accessibility (temporal calculated from the focal point of the network of connections - the railway station in Kartuzy, economic and to the stops served by the lines of the GRYF company). The analysis shows that the role of the company is difficult to overestimate and that it is virtually impossible to replace the services offered. The company’s activities directly lead to counteracting the phenomenon of transport exclusion of Kartuzy poviat residents and are not always linked solely to making money (school transport and commercial concessions). The key components of the Kartuzy County public transport model that merit replication are: a network density proportionate to the settlement pattern; interchange hubs that enable integrated and multimodal transport; flexible pricing and service options; and an orientation towards passengers from diverse social groups.

Słowa kluczowe

PL

wykluczenie transportowe; powiat kartuski; województwo pomorskie; przedsiębiorstwo Gryf; komunikacja regionalna

EN

transport exclusion; Kartuzy poviat; Pomeranian Voivodeship; Gryf company; regional transport

• Wydawca: Komisja Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego ; Uniwersytet Gdański. Katedra Geografii Rozwoju Regionalnego
• Czasopismo: Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG
• Rocznik: 2025
• Tom: nr 28(2)
• Strony: 75--90
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Jaskulski Szymon

• Zakład Rozwoju Regionalnego, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Gdański, J. Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk

• https://orcid.org/0009-0001-0021-0214

autor

Połom Marcin

• Zakład Rozwoju Regionalnego, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Gdański, J. Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk

• https://orcid.org/0000-0001-7867-6236

autor

Wolny-Kucińska Ada

• Zakład Rozwoju Regionalnego, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Gdański, J. Bażyńskiego 4, 80-309 Gdańsk

• https://orcid.org/0000-0001-8571-2776

Bibliografia

• [1] Birr, K., Jamroz, K., 2014, Identyfikacja obszarów o najsłabszym poziomie oferty publicznego transportu zbiorowego na przykładzie województwa pomorskiego. Zesz. Nauk.-Tech. Stowarzyszenia Inż. Tech. Komun. w Krakowie Ser. Mater. Konf. Nr 1(103), 31040.
• [2] Borowska, A., Raczkowska, M., Borowska, A., Utzig, M., Mikuła, A., 2020, Konsumpcja dóbr i usług w gospodarstwach domowych w Polsce. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
• [3] Brownson, R.C., Hoehner, C.M., Day, K., Forsyth, A., Sallis, J.F., 2009, Measuring the Built Environment for Physical Activity: State of the Science. Am. J. Prev. Med., Measurement of the Food and Physical Activity Environments 36, S99-S123. e12. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2009.01.005.
• [4] Ciechański, A., 2023, Zmierzch czy koniec przedsiębiorstw Państwowej Komunikacji Samochodowej? Pr. Kom. Geogr. Komun. PTG 26 (1), 69-87.
• [5] Ciechański, A., 2021,30 years of the transformation of non- urban public transport in Poland’s peripheral areas - what went wrong. J. Mt. Sci. 18, 3025-3040. https://doi.org/10.1007/s11629-021-6762-y.
• [6] Ciechański, A., 2019, Wyzwania w badaniach sieci pozamiejskiego transportu autobusowego na przykładzie powiatów Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Pr. Kom. Geogr. Komun. PTG nr 22(2), 74-81.
• [7] Guzik, R., Kołoś, A., 2021, Dostępność obszarów wiejskich do miast powiatowych w Polsce transportem publicznym w 2019 r. Przegląd Geogr. 181-206. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.2.3.
• [8] Guzik, R., Kołoś, A., Fiedeń, Ł., Kocaj, A., Wiedermann, K., 2020, Dostępność komunikacyjna i relacje przestrzenne w województwie pomorskim. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.
• [9] Jaczewska, J., 2019, Jak mierzyć przyjazność przestrzeni dla ruchu pieszego? Pr. Kom. Geogr. Komun. PTG 2019, 25-33.
• [10] Kołodziejczyk, K., 2017, Wpływ zmian oferty komunikacji autobusowej na dostępność atrakcji turystycznych na ziemi kłodzkiej. Transp. Miej. Reg. Nr 5, 5-11.
• [11] Komornicki, T., 2011, Przemiany mobilności codziennej Polaków na tle rozwoju motoryzacji. IGiPZ PAN.
• [12] Kudłak, R., Kisiała, W., Gadziński, J., Dyba, W., Kołsut, B., Stryjakiewicz, T., 2017, Socio-economic and spatial determinants of the demand for new cars in Poland. Kwart. Nauk. Stud. Reg. Lokal. 119-139. https://doi.org/10.7366/150949956806.
• [13] Łodziński, J., 2021, Położenie i funkcjonowanie dworców autobusowych w wybranych małych miastach województwa podkarpackiego. Pr. Kom. Geogr. Komun. PTG nr 24(1), 78-95. https://doi.org/10.4467/2543859X PKG.21.007.14950.
• [14] Nowakowski, E., 2015, Analiza i ocena osiągnięć gospodarczych Polski w latach 1989-2015. Świat Idei Polityki 14, 347-371. https://doi.org/10.34767/SIIP.2015.14.19.
• [15] Parol, A.R., 2021, Dostępność transportowa wybranych ośrodków miejskich Pomorza Środkowego z uwzględnieniem zjawiska wykluczenia komunikacyjnego. Pr. Kom. Geogr. Komun. PTG nr 24 (3), 19-35.
• [16] Rosik, P., Komornicki, T., Goliszek, S., Śleszyński, P., Szarata, A., Szejgiec-Kolenda, B., Pomianowski, W., Kowalczyk, K., 2018, Kompleksowe modelowanie osobowego ruchu drogowego w Polsce: uwarunkowania na poziomie gminnym = Comprehensive modelling of passenger road traffic in Poland - the municipality level aspects. IGiPZ PAN.
• [17] Stryjakiewicz, T., Kołsut, B., Doszczeczko, B., Dyba, W., Kisiała, W., Kudłak, R., Wojtyra, B., 2021, Przegląd ekonomiczno-przestrzennych badań rynku samochodów osobowych. Przegląd Geogr. 249-268. https://doi.org/10.7163/ PrzG.2021.2.6.
• [18] Taylor, Z., Ciechański, A., 2018, Systemic transformation and changes in surface transport companies in Poland: A synthesis after twenty-five years. J. Transp. Geogr. 70, 114-122. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2018.05.016.
• [19] Taylor, Z., Ciechański, A., 2017, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy. IGiPZ PAN.
• [20] Wolański, M., Mrozowski, W., Pieróg, M., 2016, Transport zbiorowy poza miastami – regres, reformy, rekomendacje. J. Public Gov. 38, 62-77. https://doi.org/10.15678/ZP.2016.38.4.05.
• [21] Wolny-Kucińska, A., 2025, Wpływ pandemii COVID 19 na kondycję finansową polskich przedsiębiorstw świadczących usługi pozamiejskiego pasażerskiego transportu zbiorowego – studium porównawcze. Pr. Kom. Geogr. Komun. PTG nr 27(2), 7-22.
• [22] Żukowska, S., Chmiel, B., Sydorów, M., 2024, Transport pasażerski na przykładzie gmin Zalewu Wiślanego: wyzwania i problemy = Passenger transport as exemplified by the local-authority areas around the Vistula Lagoon: challenges and problems. Przegląd Geogr. 96, 209-233.
• [23] GEOSTAT, Narodowy Spis Powszechny 2021 siatka kilometrowa - https://geo.stat.gov.pl/app/cat/ (dostęp: 01.06.2023).
• [24] GRYF Linia 1, 2022 - https://gryfkartuzy.pl/wp-content/ uploads/2022/03/Gryf-Taryfa-Linia-1-2022-04-01.pdf (dostęp: 01.06.2023).
• [25] GRYF Punkty Sprzedaży, 2022 – https://gryfkartuzy.pl/bilety/punkty-sprzedazy-biletow/, (dostęp: 01.06.2023)
• [26] GRYF Taryfa, 2022 - GRYF Taryfa, 2022 (dostęp: 01.06.2023).
• [27] GRYF Trasownik, 2022 – https://gryf.trasownik.net (dostęp: 01.06.2023).
• [28] GRYF Ulga STUDENT, 2022 – https://gryfkartuzy.pl/ulga- -handlowa-student-na-kursach-linii-801-i-810-na-bilety- -jednorazowe (dostęp: 01.06.2023).
• [29] GRYF Ulgi, 2022 - https://gryfkartuzy.pl/wp-content/ uploads/2022/03/Gryf-Ulgi-2020-12-01.pdf (dostęp: 01.06.2023).
• [30] Polska w liczbach powiat kartuski (pomorskie) [WWW Document], 2023. Pol. W Licz. URL https://www.polskawliczbach.pl/powiat_kartuski (dostęp 13.11.2025).
• [31] Przewozy Autobusowe Gryf Sp. z o.o. s.k.], 2025. Przewozy Autobusowe Gryf Sp Z Oo Sk. URL https://gryfkartuzy.pl/ (dostęp 13.11.2025).
• [32] Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 20 stycznia 2005 – https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/ WDU20050140117/O/D20050117.pdf (dostęp: 28.04.2023).
• [33] Sprawozdania zbiorcze z realizacji zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych w zakresie wojewódzkich autobusowych przewozów pasażerskich - https:// www.bip.pomorskie.eu/m,538,sprawozdania-zbiorcze-z-realizacji-zobowiazan-z-tytulu-swiadczenia-uslug-publicznych-w-zakresie-woje.html (dostęp: 02.02.2023).
• [34] Sprawozdanie z działalności spółki za rok 2023, 2023. [WWW Document], https://ekrs.ms.gov.pl/rdf/pd/search_df (dostęp 13.11.2025).
• [35] Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego [WWW Document], 2023. URL https://isap.sejm. gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19920540254 (dostęp 16.11.2025).
• [36] Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym – https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20110050013 (dostęp: 28.04.2023).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).