Heksanu izomery acykliczne nasycone, z wyjątkiem heksanu

• Autorzy: Szymańska J. , Bruchajzer E.

Warianty tytułu

EN

Acyclic hexane isomers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Izomery acykliczne heksanu to cztery związki (z wyjątkiem heksanu), którymi są: 2-metylopentan, 3-metylopentan, 2,2-dimetylobutan i 2,3-dimetylobutan. Otrzymuje się je przede wszystkim w procesie frakcjonowanej destylacji ropy naftowej. Izomery heksanu są wykorzystywane jako rozpuszczalniki olejów roślinnych, gum, kauczuku i farb. Używane są także jako składniki wysokooktanowych paliw lotniczych i jako półprodukty do syntez chemicznych. Wchodzą w skład rozpuszczalnika, którym jest „komercyjny heksan”. Narażenie na izomery heksanu występuje w trakcie ich produkcji (w przemyśle rafineryjnym i petrochemicznym), w czasie wykorzystywania w syntezie organicznej (przemysł chemiczny) oraz stosowania jako rozpuszczalniki m.in. klejów (przemysł obuwniczy) i paliwa płynne (składniki lekkich benzyn). W czasie pomiarów wykonanych w 2000 r. w powietrzu środowiska pracy stwierdzono, że na związek o stężeniach większych od wartości normatywnych było w Polsce narażonych 20 osób. Izomery heksanu należą do węglowodorów, które wykazują umiarkowane działanie drażniące. Ich połknięcie powoduje nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunki. Po zachłyśnięciu się płynną mieszaniną mogą też wystąpić niekorzystne objawy ze strony układu oddechowego. Kontakt izomerów heksanu ze skórą człowieka może powodować stany zapalne skóry. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji o przewlekłych zatruciach ludzi izomerami heksanu. W piśmiennictwie nie znaleziono danych o wartościach medialnych dawek śmiertelnych (DL50) izomerów heksanu dla zwierząt laboratoryjnych. Skutkiem działania ostrego po narażeniu inhalacyjnym było podrażnienie błon śluzowych oczu (łzawienie). W podprzewlekłych i przewlekłych (do 6 miesięcy) eksperymentach inhalacyjnych nie stwierdzono neurotoksycznego działania izomerów heksanu u zwierząt po narażeniu na związek o stężeniach 1760 ÷ 5280 mg/m3. Izomery heksanu nie działają mutagennie – w dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji o ich działaniu rakotwórczym, teratogennym, embriotoksycznym i wpływie na rozrodczość. Związki izomerów heksanu są słabo rozpuszczalne w wodzie, a ich retencja w płucach jest niewielka. W organizmie znajdują się głównie w tkance tłuszczowej. Ulegają szybkiemu metabolizmowi (hydroksylacja do alkoholi) i wydalaniu. Po dokładnej analizie bardzo ograniczonych danych literaturowych stwierdzono, że nie ma podstaw do zmiany obowiązującej w Polsce wartości NDS heksanu izomerów acyklicznych ustalonej na poziomie 400 mg/m3 i proponuje się jej pozostawienie. Z uwagi na działanie drażniące obserwowane po narażeniu na izomery heksanu proponuje się przyjęcie także wartość NDSCh. Zaleca się zmniejszenie obowiązującej dotychczas w Polsce wartości NDSCh wynoszącej 3200 mg/m3 do 1200 mg/m3. Proponuje się także wprowadzenie oznakowania związku literą „I” – substancja o działaniu drażniącym.

EN

Acyclic hexane isomers, other than n-hexane include 2-methylpropane, 3-methylpropane, 2,2-dimethylbutane and 2,3-dimethylbutane. Isomers of hexane (hexans) are present in organic solvents for vegetable oils, glues, coatings and paints. They are also compounds of gasoline and are used as intermediates for chemicals. In humans, inhalation exposure to hexane isomers causes eye and mucous membrane irritation. Applied locally they cause dermatitis. Orally administered hexane isomers cause slight nausea, vomiting, stomach pain and diarrhea. The effects of chronic toxicity on human are not known. Little information is available on acute toxicity of hexane isomers in animals. Increased lacrimation is the only overt sign of toxicity. In chronic and subchronic studies of hexane isomers in animals of neurotoxic effects is not observed (in concentration 1760 ÷ 5280 mg/m3). Hexans do not display mutagenic effects. There is no evidence of reproductive toxicity, teratogenicity or carcinogenicity. Hexane isomers have low solubility in water, their respiratory absorption is also low. These compounds are rapidly metabolized (primarily by hydroxylation to alcohols) and eliminated. Experimental data suggest that there is no basis for a verification of the MAC value (400 mg/m3) for hexane isomers. According to the irritant effects of hexane isomers, the MAC-STEL of 1200 mg/m3 is recommended. The “I” (irritation substances) notation has been proposed.

Słowa kluczowe

PL

izomery heksanu; 2-metylopentan; 3-metylopentan; 2,2-dimetylobutan; 2,3-dimetylobutan; działanie drażniące; wartość NDS; wartość NDSCh

EN

hexane isomers; 2-methylpentane; 3-methylpentane; 2,2-dimethylbutane; 2,3-dimethylbutane; irritation; MAC (TWA); MAC (STEL)

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2008
• Tom: Nr 3 (57)
• Strony: 179--195
• Opis fizyczny: Bibliogr. 43 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Szymańska J.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. Jana Muszyńskiego 1

autor

Bruchajzer E.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. Jana Muszyńskiego 1

Bibliografia

• 1.Abbritti G. i in. (1976) Shoe-mekers polyneuropathy in Italy: the aetiological problem. Br. J. Ind. Med. 33, 92–99 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b].
• 2.ACGIH (2001) Isomers, other than n-hexane. American Conference of Governmental Industrial Hygienists.
• 3.ACGIH (2004) Based on the documentation of the threshold limit values for chemical substances and physical agents and biological exposure indices. TLVs and BEIs. American Conference of Governmental Industrial Hygienists.
• 4.ACGIH (2005) Guide to occupational exposure values. Complied by American Conference of Governmental Industrial Hygienists.
• 5.Agnesi R., Valentini F., Mastrangelo G. (1997) Risk of spontaneous abortion and maternal exposure to organic solvents in the shoe industry. Int. Arch. Occup. Environ. Health 69, 311–316.
• 6.API (1985) American Petroleum Institut Med. Res. Pub. 32-30966, February [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b].
• 7.API (1987) American Petroleum Institut Med. Res. Pub. 34-33036, October [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b; Galvin, Panson 1999a].
• 8.Brugnone F. i in. (1979) Solvent exposure in a shoe upper factory. II. Methylcyclopentane, 2-methylpentane and 3-methylpentane concentration in alveolar and in environmental air and in blood. Int. Arch. Occup. Environ. Health 42, 355–363.
• 9.CHRIS (2000) [komputerowa baza danych].
• 10.Czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wartości dopuszczalne (2005) Warszawa, CIOP PIB.
• 11.Daughtrey W.C. i in. (1994) Cytogenic studies on commercial hexane solvent. J. Appl. Toxicol. (3), 161–165.
• 12.Dawydzik L. i in. (2001) Opracowanie w ujęciu tabelarycznym danych o narażeniu zawodowym w nadzorowanych przez Inspekcję Sanitarną zakładach pracy. Łódź, IMP [praca niepublikowana].
• 13.DFG (1992) Occupational toxicans. Critical data evaluation for MAK values and classification of carcinogens. Vol. 4. VCH Publishers, New York & VHC Verlagsgesellschaft mbH, Weinheim, Federal Republic of Germany. Deutsche Forschungsgemeinschaft.
• 14.DFG (2005) List of MAK and BAT Values 2005; Maximum Concentrations and Biological Tolerance Values at the Workplace; Commission for the Investigation of Health Hazards of Chemical Compounds in the Work Area; Report no. 41; WILEY-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, Weinheim, Federal Republic of Germany. Deutsche Forschungsgemeinschaft.
• 15.Drinker P., Yaglou C.P., Warren M.F. (1943) The threshold toxicity of gasoline vapor. J. Ind. Hyg. Toxicol. 25, 225–232.
• 16.Egan G. i in. (1980) n-Hexane-„free“ hexane mixture fails to produce nervous system damage. Neurotoxicology 1, 515-524 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b; Galvin, Panson 1999a; 1999b].
• 17.Elkins H.B. (1959) Organic compounds – Part I. Hydrocarbons. [W:] Chemistry of industrial toxicology. New York, Wiley [cyt. za ACGIH 2001].
• 18.Flury F., Zernik F. (1931) Schadliche Gase. 258. Berlin, J. Springer [cyt. za ACGIH 2001].
• 19.Frontali N. i in. (1981) Experimental neurotoxicity and urinary metabolites of the C5-C7 aliphatic hydrocarbons used as glue solvents in shoe manufacture. Clin. Toxicol. 18, 1357-1367 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b; Galvin, Panson 1999a; 1999b; Patty’s… 2001).
• 20.Galvin J.B., Bond G. (1999a) 2-Methylpentane (isohexane) CAS#107-83-5. J. Toxicol. Environ. Health Part A, 58, 81–92.
• 21.Galvin J.B., Bond G. (1999b) 3-Methylpentane CAS#96-14-0. J. Toxicol. Environ. Health Part A, 58, 93–102.
• 22.Galvin J.B., Panson R. (1999a) 2,2-Dimethylbutane (neohexane) CAS#75-83-2. J. Toxicol. Environ. Health Part A, 58, 103–110.
• 23.Galvin J.B., Panson R. (1999b) 2,3-Dimethylbutane CAS# 79-29-8. J. Toxicol. Environ. Health Part A, 58, 111–118.
• 24.Halder C.A. i in. (1985) Hydrocarbon nephropathy in male rats: identification of the nephrotoxic components of unleaded gasoline. Toxicol. Ind. Health 1, 67-87 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; Galvin, Panson 1999b].
• 25.Hard G.C. i in. (1993) Hazard evaluation of chemicals that cause accumulation of alpha-2μ- globulin, hyaline droplet nephropathy, and tubule neoplasia in the kidneys of male rats. Environ. Health Perspect. 99, 313–349 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; Galvin, Panson 1999b].
• 26.Hard G.C. i in. (1993) Hazard evaluation of chemicals that cause accumulation of alpha-2μ- globulin, hyaline droplet nephropathy, and tubule neoplasia in the kidneys of male rats. Environ. Health Perspect. 99, 313–349 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; Galvin, Panson 1999b].
• 27.HSDB (2005) Hazardous Substances Data Bank. Bethseda, National Library of Medicine.
• 28.Kirwin C.J., Thomas W.C., Simmon V.F. (1980) In vitro microbiological mutagenicity studies of hydrocarbon propellants. J. Soc. Cosmet. Chem. 31, 367-370 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b].
• 29.Krantz J.C., Carr C.J., Vitcha J.F. (1948) Anesthesia. XXXI. A study of cyclic and noncyclic hydrocarbons on cardiac automaticity. J. Petrol. 94, 315–319 [cyt. za Galvin, Panson 1999a; Patty’s… 2001].
• 30.Low L.K., Meeks J.R., Mackerer C.R. (1987) In Ethel Browning’s toxicity and metabolism of industrial solvents. 2nd ed. Vol. 1. Hydrocarbons 279–286, New York, Elsevier [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b; Galvin, Panson 1999a; 1999b; Patty’s… 2001].
• 31.Nelson K.W. i in. (1943) Sensory response to certain industrial solvent vapors. J. Ind. Hyg. Toxicol. 25, 282–285 [cyt. za ACGIH 2001].
• 32.NTP (1990) Public Health Service, Department of Health and Human Services, National Toxicology Program 90–152, May [cyt. za Galvin, Panson 1999a; 1999b].
• 33.Ono Y., Takeuchi Y., Hisanga N. (1981) A comparative study on the toxicity of n-hexane and its isomers on the peripheral nerve. Int. Arch. Occup. Environ. Health 48, 289–294.
• 34.Patty F.A., Yant W.P. (1929) Report of investigations – odor intensity and symptoms produced by commercial propane, butane, pentane, hexane, and heptane vapor. U.S. Bureau of Mines Report, Investigation No. 2979. Washington DC. U.S. Dept. of Commerce, Bureau of Mines (cyt. za ACGIH 2001).
• 35.Patty’s toxicology (2001) [Red.] E. Bingham i in. 5. ed. Vol. 4. New York, Wiley. Perbellini L. i in. (1985) Partition coefficients of some industrial aliphatic hydrocarbons (C5- C7) in blood and human tissues. Br. J. Ind. Med. 42, 162–167.
• 36.Perbellini L., Brugnone F., Pavan I. (1980) Identification of the metabolites of n-hexane, cyclohexane and their isomers in men’s urine. Toxicol. Appl. Pharmacol. 53, 220-–229.
• 37.Poradnik fizykochemiczny (1974) Praca zbiorowa. 2. ed. Warszawa, Wydawnictwa Naukowo- Techniczne.
• 38.Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. DzU nr 201, poz. 1674.
• 39.Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833 ze zm. DzU nr 212 z 2005 r., poz. 1769.
• 40.RTECS (2005) Registry of Toxic Effects of Chemical Substances. Cincinnati, National Institute for Occupational Safety and Heath.
• 41.Swann H.E. i in. (1974) Acute inhalation toxicology of volatile hydrocarbons. Am. Ind. Hyg. Assoc. J. 39, 511–518.
• 42.Tsuruta H. (1982) Percutaneous absorption of organic solvents. III. On the penetrations rates of hydrophobic solvents through the excised rat skin. Ind. Health 20, 335–345 [cyt. za Galvin, Bond 1999a; 1999b].
• 43.Zeiger E. i in. (1992) Salmonella typhymurium tests. V. Results from the testing of 311 chemicals. Environ. Mol. Mutagen. 19 (suppl. 21), 2–141 [cyt. za HSDB; Patty’s… 2001].