The Settlements Established by the Moravian Church (Brothers) in Lower Silesia

• Autorzy: Jaworek-Jakubska J. , Staffa M.

Identyfikatory

DOI

10.30825/5.ak.164.2019.61.4

Warianty tytułu

PL

Osady herrnhutów na Dolnym Śląsku

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

During the Counter-Reformation, Silesia became the refuge for numerous groups of Bohemian Protestants, especially Orthodox ones, such as the Moravian Church (Moravian Brothers, Unitas Fratrum). They settled in areas whose owners were favourably disposed towards them. While the Counter-Reformation progressed, they were increasingly pushed away westwards, towards Saxony. The biggest group reached Berthelsdorf in Lusatia, where it set up a settlement called Herrnhut within the estate of Nicolas Ludwig, Count von Zinzendorf. Zinzendorf, providing Herrnhut with financial and spiritual care, was striving to establish a supradenominational community from the very beginning. The congregation adopted an ascetic, religious lifestyle based on strictly defined rules, which was reflected in the development and urban layout of the settlement. After 1730, because of political and religious difficulties, the community began to set up new settlements outside Saxony (in Europe, North America and the Far East) modelled after Herrnhut. Three settlements were established under Zinzendorf’s influence in Silesia: in Piława Górna and in Kruszyn near Bolesławiec (1743), and in Pawłowiczki near Koźle (1750). All were formed on the same principles and a nearly identical layout to that of Herrnhut. All received similar names: Piława - Gnadenfrei, Kruszyn - Gnadenberg, and Pawłowiczki - Gnadenfeld.

PL

W okresie kontrreformacji na Śląsk uciekały liczne grupy czeskich protestantów, zwłaszcza ortodoksyjnych, jak bracia morawscy. Osiedlały się one na terenie przychylnie im nastawionych właścicieli dóbr. W miarę postępu kontrreformacji byli oni wypychani coraz dalej na zachód w stronę Saksonii. Największa grupa dotarła do Berthelsdorfu na Łużycach, gdzie założyła w dobrach hrabiego Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa osadę nazwaną Herrnhut. Zinsendorf, otaczając Herrnhut opieką materialną i duchową, od samego początku dążył do stworzenia ponadwyznaniowej społeczności. Zgromadzenie przyjęło ascetyczny, religijny tryb życia oparty na ściśle określonych regułach, co znalazło swoje odzwierciedlenie w formie zabudowy i układzie urbanistycznym osady. Po 1730 roku herrnhuci ze względu na trudności polityczno-religijne zaczęli zakładać nowe osiedla na wzór Herrnhut poza terenem Saksonii (w Europie, w Ameryce Północnej i na Dalekim Wschodzie). Na Śląsku pod wpływem Zinzendorfa powstały trzy osady: w Piławie Górnej i w Kruszynie pod Bolesławcem (1743) oraz w Paw- łowiczkach pod Koźlem (1750). Wszystkie powstały na tych samych zasadach i zostały prawie identycznie rozplanowane na wzór Herrnhut. Nosiły też podobne nazwy: Piława - Gnadenfrei, Kruszyn - Gnadenberg, a Pawłowiczki - Gnadenfeld.

Słowa kluczowe

EN

Herrnhut; Herrnhut settlements; Piława Górna; Pawłowiczki; Kruszyn

PL

Herrnhut; osady herrnhutów; Piława Górna; Pawłowiczki; Kruszyn

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
• Czasopismo: Architektura Krajobrazu
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 4
• Strony: 36--53
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Jaworek-Jakubska J.

• Instytut Architektury Krajobrazu Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Staffa M.

• emerytowany pracownik Instytutu Architektury Krajobrazu Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Bibliografia

• 1. Brand T., 1838. Das Dorf-Buch für Schlesien, C. Flemming, Glogau.
• 2. Carstensen U., 2009. Stadtplanung im Pietismus. Herrnhaag in der Wetterau und frühe Architektur der Herrnhutter Brüdergemeinde, Herrnhut.
• 3. Chrzanowski T., Kornecki M., 1974. Sztuka Śląska Opolskiego. WL Kraków.
• 4. Dolata K., 1996. Dzieje Kościoła na Śląsku. Cz. 1 Średniowiecze, Opole.
• 5. Duncker A., 1857/83. Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preussischen Monarchie.... Berlin, Bd. 13, W. 773, Sch. 173.
• 6. Geller F., 1929. Gotteshaus und Gottesdienst den Herrnhuter Brüdergemeinden. Herrnhut.
• 7. Gemeindelexikon für die Provinz Schlesien, Verlag des Königlichen Statistischen Bureaus, 1887. Berlin.
• 8. Gemeindelexikon für die Provinz Schlesien, Verlag des Königlichen Statistischen, 1908. Bureaus, Berlin.
• 9. Gemeindelexikon für die Provinz Schlesien, Verlag des Königlichen Statistischen Bureaus, 1933. Berlin.
• 10. Hahn G.U., 1858. Die evangelische Brüder-Gemeinde in Herrnhut, ihre Gründung, Ausbreitung.
• 11. Historia Śląska T. I cz. 1 i 2, 1960. Praca zbiorowa pod red. K. Maleczyńskiego. Ossolineum, Wrocław.
• 12. Karaczyńska H., Szczepankiewicz-Battek J., 2005. Działalność misyjna Jednoty Braterskiej. Peregrinus, Cracoviensis, Zeszyt 16.
• 13. Katalog zabytków sztuki w Polsce, 1965. Tom VII województwo opolskie, zeszyt 5 powiat kozielski, Warszawa.
• 14. Knie J.G., 1930. Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte.
• 15. Korta K. (red.), 1995. Świdnica. Zarys monografii miasta, DTSK Silesia.
• 16. Lehre und Einrichtung, Gnadau, 1858.
• 17. Rudolph H., 1938. Herrnhuter Baukunst und Raumgestaltung, Freiburg.
• 18. Schueck R., 1911. Bergangenheit und Gegenwart Peileu-Gnadenfrei, Reichenbach, s. 5.
• 19. Schulte, B.A, 2008. Die schlesischen Niederlassungen der Herrnhuter Brüdergemeinde Gnadenberg, Gnadenfeld, und Gnadenfrei. Beispiele einer religiös geprägten Sindlungsform im Wandel der Zeit, Insingen.
• 20. und anderen Orte der Königl. Preuss, Provinz Schlesien, Breslau 1830.
• 21. und anderen Orte der Königl. Preuss, Provinz Schlesien, Breslau 1845.
• 22. Zimmermann F.A., 1783-1796. Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 1-13, bey J.E. Tramp, Brieg.