Transport rumowiska wleczonego ze zlewni źródliskowej (przykład źródlisk Łyny)

• Autorzy: Afelt A

Warianty tytułu

EN

Intensity of water erosion in the spring catchment of the Łyna river

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wstępne wyniki badań źródliska Łyny wskazują na proces intensywnego odprowadzania substancji mineralnej w postaci stałej – jako składowej erozji wodnej zachodzącej w krajobrazie młodoglacjalnym na styku wód podziemnych i powierzchniowych. Pomiary polowe eksportu substancji mineralnej w formie rumowiska wleczonego wykazały, iż sumarycznie w roku erozyjnie ze zlewni odprowadzane jest w przybliżeniu 840 kg materiału (okres badań lata 2008-2009). Oznacza to średnio ubytek masy rzędu 580 kg z 1 km² powierzchni jednostkowej zlewni rocznie. Woda źródlana pełni bardzo ważną rolę w odprowadzaniu substancji nierozpuszczonej ze zlewni topograficznej. Erozja wodna – sterując intensywnością transportu rumowiska, stymuluje w źródlisku Łyny proces odgrzebywania lokalnej rynny polodowcowej.

EN

The spring area of the Łyna river is a geological reserve, where naturally occurring retrogressive erosion is protected. Intensity of removal of solid and dissolved mineral material from the spring area of the river is the study aim. The study area is exceptional for Polish lowlands due to its complexity, as it includes 9 spring niches and 4 effluents. Geological setting plays here a decisive role, because all springs are situated in a head of a deep, buried tunnel valley which is developed in older sediments. The tunnel valley is filled with sands and gravels deposited during the last phase of the Vistulian glaciation. Removal of solid and dissolved material by retrogressive erosion leads to enlargement of the spring area and to uncovering of the buried tunnel valley. Intensive increase of the flow rate occurs downstream as tributary streams join the main river. Data from 3 gouge profiles covering 850 m downstream are as follows; 8,5; 22,8 and 48,8 dm³/s on average (based on a period 2004-2010). Intensity of the dragged material increases from 0,01 up to 0,08 g/s (measured in 2007-2008), 0,027 g/s on average. Mineralization of river water ranges between 150 and 234 mg/dm³ (178 mg/dm³ on average). It is assessed that the dissolved material removed from the area equals to 630 kg per day (230 tons per annum). On the other hand, the solid dragged material equals to 2,3 kg per day (0,84 tons per annum) for 34,8 dm³/s discharge measured at the lowermost gouge profile and for average mineralization of spring waters. Springs of the Łyna river have a high and stabilized outflow leading to the dynamic removal of mineral material. Removal of the dissolved material by the spring waters represents denudational potential of the regional aquifers which feed the springs. On the other hand, removal of the dragged material represents only erosion occurring within the uppermost part of the topographic catchment adjacent to the spring area which supplies the river channel with the solid material.

Słowa kluczowe

PL

Łyna; źródło; rumowisko wleczone; erozja wodna

EN

spring; Łyna river; bedload; water erosion

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej
• Czasopismo: Inżynieria Ekologiczna
• Rocznik: 2012
• Tom: Nr 31
• Strony: 5--16
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys., tab., foto.

Twórcy

autor

Afelt A

• Zakład Hydrologii, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 30, 00-927 Warszawa

Bibliografia

• Afelt A. 2007. Sufozja: proces filtracyjnego przekształcania skały, Prace i Studia WGSR, 38: 157-172.
• Bunte K., Swingle K.W., Abt S.R. 2007. Guidelines for Using Bed load Traps In Coraz-Bedded Mountain Streems: Constriction, Installation, Operation and Sample Processing,
• Gen. Tech. Rep. RMRS-GTR-191, Fprt Collins,CO: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station.
• Jegier A. 2005. Obieg wody w napiwodzkim węźle wodnym, maszynopis, archiwum Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW.
• Korelski K. 2008. Teoretyczne i praktyczne aspekty systematyki procesów erozji wodnej gleb, Przegląd Naukowy, Warszawa, 40: 5-11.
• Mazurek M. 2006. Morphometric differences in channel heads in postglacial zone (Parseta catchment,West Pomerania), Quaestiones Geographicae, 25A: 39-47.
• Mazurek M. 2008. Obszary źródliskowe ogniwem łączącym system stokowy z systemem korytowym, dorzecze Parsęty, Landform Analysis, 9: 63-67.
• Mazurek M. 2010. Hydrogeomorfologia obszarów źródliskowych (dorzecze Parsęty, Polska NW), Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
• Michalec B., Leksander B. 2011. Określenie bezwymiarowego współczynnika oporów i współczynnika szorstkości w przekroju zatoru z grubego rumoszu drzewnego, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, 10/2011: 63-70.
• Morawski W. 2001a. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50000, arkusz Muszaki, Wyd. PIG, Warszawa.
• Morawski W. 2001b. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Nidzica, Wyd. PIG, Warszawa.
• Morawski W. 2004a. Stratygrafia i paleogeografia czwartorzędu południowej Warmii, [w:] Zastosowanie metod geofizycznych do badań osadów kenozoicznych i zaburzeń glacitektonicznych na przykładzie południowej Warmii, Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, CLXXXI: 81-108.
• Morawski W. 2004b. Struktury glacitektoniczne południowej Warmii, [w:] Zastosowanie metod geofizycznych do badań osadów kenozoicznych i zaburzeń glacitektonicznych na przykładzie południowej Warmii, Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, CLXXXI: 109-142.
• Popek Z. 2010. Variability of bed load transport rate during flood flows in the Zagożdżonka River, Annals of Warsaw University of Life Sciences – SGGW, Land Reclamation, 42 (1): 69-77.
• Smolska E. 1992. Współczesne procesy fluwialne Pojezierza Suwalskiego (na przykładzie Górnej Szeszupy) −wstępne wyniki badań, Pr. Geogr. Inst. Geogr. Przestrz. Zagosp. PAN, 155: 85-102.
• Smolska E. 1996. Funkcjonowanie systemu korytowego w obszarze młodoglacjalnym na przykładzie górnej Szeszupy (Pojezierze Suwalskie), Wyd. WGSR UW, Warszawa, s. 123
• Stachy J., Biernat B. 1994. Mapa średniego odpływu jednostkowego (1951-1970), [w:] Najgrakowski M. (red.), Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, PAN, Warszawa
• Szpikowska G. 2006. Odpływ materiału rozpuszczonego ze zlewni źródliskowej w latach o zróżnicowanych warunkach opadowych (Chwalimski Potok, górna Parsęta), [w:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 4. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym. Poznań–Storkowo, s.73-76.
• Wydrych M. 2009. Zmienność odpływu i rumowiska wleczonego w dorzeczu górnej Łyny, maszynopis, archiwum Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW.
• Zwoliński Z. 1989. Geomorfologiczne dostosowywanie się koryta Parsęty do aktualnego reżimu rzecznego, Dokumentacja Geograficzna IGPZ PAN, z. 3-4, Warszawa, s.144.
• Zwoliński Z. 2008. Wybrane zjawiska ekstremalne pojezierzy polskich, Landform Analysis, 8: 98-106.