Palimpsest w przekształceniach opactwa cysterskiego w Rudach po II wojnie światowej

• Autorzy: Dąbkowska M.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc160103

Warianty tytułu

EN

Palimpsest in the transformations of the Cistercian abbey in Rudy after World War II

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł ma na celu naświetlenie przekształceń, jakich dokonano w opactwie cysterskim w Rudach Raciborskich po II wojnie światowej. Ten bogaty i rozległy zespół architektoniczny, ukształtowany w ciągu kilku epok artystycznych, po sekularyzacji zamieniono na pałac książęcy. Na skutek zniszczeń w czasie wojny utracona została część zabytkowej materii, tj. m.in. średniowieczne sklepienia, nowożytne tynki, sztukaterie, detale i elementy architektoniczne. Jednocześnie spod barokowego tynku odsłoniły się świetnie zachowane średniowieczne polichromie. Prace konserwatorskie wówczas przeprowadzone miały charakter purystycznej odbudowy bez szacunku dla zabytkowej materii. Bez względu na stan zachowania usunięto wszystkie średniowieczne malowidła, patynę ścian, barokowe stiuki, które mogły pozostać w formie tzw. świadków. Kreując architektoniczny palimpsest, pozbawiono obiekt znacznej części jego historii, albowiem straty poniesione nie są możliwe do odrobienia.

EN

The article is aimed at describing the transformations of the Cistercian abbey in Rudy Raciborskie after World War II. This architectural complex,established after the secularization was converted into a ducal palace. During the World War II medieval vaults, stucco works, details and elements of architecture were destroyed. However, due to that fact, medieval polychromes were revealed. All the conservation works conducted at that time were of purifying character and resulted in the destruction of all medieval paintings, patina on the walls as well as Baroque stucco works, which could have been left in the form of the so called “testimony”. This architectural palimpsest deprived the building of a part of its history and the losses are impossible to recover.

Słowa kluczowe

PL

architektura cysterska; Rudy Raciborskie; przekształcenia konserwatorskie; puryzm

EN

cistercian architecture; Rudy Raciborskie; restoration transformation; purism

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2016
• Tom: Nr 1 (45)
• Strony: 19--30
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Dąbkowska M.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology.

Bibliografia

• [1] Barciak A., Gorzelik J., Woszczyce-Rudy, [w:] A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek (red.), Monasticon Cisterciense Poloniae, t. 2: Katalog męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999, 361–369.
• [2] Wolnik F., Działalność gospodarcza cystersów z Rud, „Architectus” 2013, Nr 3 (35), 17–25.
• [3] Andrzejewski A., Kajzer L., Pietrzak J., Cystersi jędrzejowscy w Rudach i Jemielnicy na Górnym Śląsku, [w:] A.M. Wyrwa, J. Dobosz, Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, 525–542.
• [4] Stanisz L., Badania architektoniczne, Opole 1974, 22–31, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 11314.
• [5] Projekt osuszenia i izolacji budynków Pocysterskiego Zespołu Klasztorno- Pałacowego w Rudach, opr. Biuro Projektowe Archikwant, Bytom 2007, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 14242.
• [6] Potthast A., Historia dawnego klasztoru cystersów w Rudach na Górnym Śląsku, Wydawnictwo Pracowni Komputerowej Jacka Skalmierskiego PKJS, Rudy 2008.
• [7] Rzeźby kamienne i sztukaterie z elewacji kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Rudach woj. katowickie, Szczerbińska G. (oprac.), Toruń 1995, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 13353.
• [8] Dokumentacja konserwatorska z przebiegu prac w Kaplicy Mariackiej w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rudach woj. katowickie [malowidła ścienne, sztukaterie i architektoniczne elementy wystroju], Szczerbińska G. (oprac.), Toruń 1992, t. 1, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 7612.
• [9] Kaplica pw. św. Jana Nepomucena w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rudach woj. katowickie. Dokumentacja konserwatorska, Szczerbińska G. (oprac.), Toruń 1996, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 6965.
• [10] Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich. Filie lubiąskie i inne cenobia śląskie, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2002.
• [11] Wyleżoł R., Wspomnienia o Rudach z rodzinnych fotografii, cz. 1, seria Collectanea Raudensis Nr 5, Epigraf Jan Kalnik, Teresa Kalnik, Gliwice 2015.
• [12] Gessner A., Abtei Rauden in Oberschlesien, Holzner-Verlag, Kitzingen–Main 1952 [fotografie w suplemencie bez paginacji].
• [13] Powojenna odbudowa kościoła w Rudach, Wyleżoł R. (red.), Epigraf Jan Kalnik, Teresa Kalnik, Rudy 2014.
• [14] Uchwała Rady Państwa z dn. 28.02.1955 r. nr 0/350, Monitor Polski 1955, nr 103, poz. 1410, 1683.
• [15] Płazak I., Wspomnienia pośmiertne. Józef Kluss (1890–1967), „Ochrona Zabytków” 1967, Nr 2 (77), 56–57.
• [16] Manikow J., Zasłużony konserwator zabytków (w 20 rocznicę śmierci prof. dr. Józefa Karola Klussa), „Ochrona Zabytków” 1987, Nr 4 (159), 328.
• [17] Chmielewska L., Kulturalny Lublin, czyli o działalności Resortu Kultury i Sztuki PKWN, „Dzieje Najnowsze” 2003, R. 35, 4, 62.
• [18] Skórzyński Z., Odbudowa zabytkowego kościoła po-cysterskiego, 1947, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 6675.
• [19] Kutzner M., Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200–1330, UMK, Toruń 1969.
• [20] Rybandt S., Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1977.
• [21] Kotowski B., Zespół d. klasztoru cystersów. Opinia odnośnie stanu technicznego i sposobu zabezpieczenia zespołu, Warszawa XII 1972, s. 8, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. III/1697.
• [22] Martynus E., Zespół klasztorno-pałacowy, Dziennik budowy, 1975, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. III/1721.
• [23] Dokumentacja wstępna dotycząca odbudowy zamku w Rudach pow. Racibórz, 1967, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. III/1666.
• [24] Projekt remontu kapitalnego zabytkowego kościoła po-cysterskiego w Rudach Wielkich (pow. Raciborski), 1948, Archiwum Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Nr inw. 6676.
• [25] Grajewski G., Między sztuką, nauką a polityką. Ochrona zabytków na Dolnym Śląsku w czasach III Rzeszy, praca doktorska, PWr, Wrocław 2014.
• [26] Kronika, „Ochrona Zabytków” 1950, R. 3, Nr 2–3 (10–11), 162–165.
• [27] Kronika, „Ochrona Zabytków” 1948, R. 1, Nr 1, 41–47.
• [28] Kronika, „Ochrona Zabytków” 1948, R. 1, Nr 2, 88–91.
• [29] Kronika, „Ochrona Zabytków” 1949, R. 2, Nr 2, 133–135.
• [30] Kilarski M., O właściwą fakturę muru zabytków, „Ochrona Zabytków” 1955, R. 7, Nr 1 (28), 23–33.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.