Zabytki techniki miasta Przemyśla z przełomu XIX/XX wieku

• Autorzy: Gosztyła M. , Motyl B.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rb.2016.154

Warianty tytułu

EN

Technical monuments of Przemyśl during turn of the twentieth century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W drugiej połowie XIX i na początku XX w. w rozwoju przestrzennym Przemyśla znaczącą rolę odegrały trzy główne czynniki: budowa umocnień twierdzy wokół Przemyśla i towarzysząca jej budowa całego systemu koszar i zaplecza logistycznego dla twierdzy w obrębie miasta [1, s. 10], budowa w 1859 r. linii kolejowej łączącej Przemyśl z Krakowem, Wiedniem oraz Lwowem i linii kolejowej łączącej Przemyśl przez przełęcz Łupkowską z Węgrami w 1872 r. [1, s. 16] Trzecim czynnikiem było uchwalenie 23 XII 1891 r. regulacji ulic Przemyśla, która dotyczyła niemal całego miasta [2]. Była to ogólnoeuropejska tendencja związana z okresem nazywanym również drugą rewolucją przemysłową. W Przemyślu wyznaczono nową sieć komunikacyjną drogową i kolejową, nowoczesne na ówczesne standardy place targowe, wybudowano wiadukty drogowe, infrastrukturę techniczną tj. stację i sieć wodociągową, elektrownię i sieci kanalizacyjne. Budowle inżynierskie wybudowane w tamtym okresie służyły miastu aż do końca XX wieku, a inwestycje drogowe, architektoniczne po pracach modernizacyjnych i konserwatorskich włączone do współczesnych miejskich funkcji są świadkami rozwoju przestrzennego ośrodka. Zabytkowa infrastruktura stanowi dodatkową wartość kulturową organizmu miejskiego.

EN

In the second half of the nineteenth and at the beginning of the twentieth century the spatial development of Przemyśl was significantly influenced by three main factors: the construction of fortifications around the fortress of Przemyśl and the accompanying system of barracks and logistic facilities of the fortress within the city, the construction of the railway line linking Przemyśl with Cracow, Vienna and Lviv in 1859 as well as the construction of the railway line connecting Przemyśl through the Łupkowska pass with Hungary in 1872. The third factor was the adoption of Przemyśl streets regulations (23rd December 1891) which concerned almost the entire city. It was a Europe-wide tendency connected with the period called the second Industrial Revolution. In Przemyśl a new road and train transport system was developed. Moreover, modern for the contemporary standards marketplaces were built alongside with viaducts, technical infrastructure such as the station and a water supply system, a power station and sewer systems. The engineering structures built at that time were used until the end of the twentieth century. After modernization and conservation works the architectural road investments have been included into modern urban functions and have been the witnesses of spatial development. The historical infrastructure is an added value of cultural urban organism.

Słowa kluczowe

PL

dziedzictwo kulturowe; budowle inżynieryjne; zespół staromiejski; regulacje miasta; detal architektoniczny

EN

cultural heritage; engineering building; old town; city regulations; architectural detail

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture
• Rocznik: 2016
• Tom: z. 63, nr 2/II
• Strony: 121--136
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., zdj.

Twórcy

autor

Gosztyła M.

• Politechnika Rzeszowska, 35-959 Rzeszów, al. Powstańców Warszawy 12, tel. + 48 17 865 1939

autor

Motyl B.

Bibliografia

• [1] Hauser L.: Monografia Miasta Przemyśla, Południowo - Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu, Przemyśl 1991 r.
• [2] Uchwała Planu Regulacji Miasta Przemyśla z 23 XII 1891 r. w zbiorach Archiwum Państwowego w Przemyślu (dalej AP w P) sygn. 1713 w zbiorze AP w P.
• [3] Dalecki M.: Przemyśl w latach 1867-1914. Przestrzeń, ludność, gospodarka, praca magisterska pod kierunkiem doc. dr hab. M. Nietykszy, Uniwersytet Warszawski Instytut Historyczny, Warszawa 1988/1989 r.
• [4] Girtler K.: Przemyśl w zaraniu doby autonomicznej, Południowo - Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu, Przemyśl 1999 r., przedruk rękopisu z 1871r.
• [5] Arłamowski K.: Rozwój przestrzenny Przemyśla, Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych, T.15, PWN, Poznań 1955 r.
• [6] Zając I.: Karta Biała sygn. A-417 z 1983 r., w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu (dalej WUOZ w P).
• [7] Bieńkowska Z.: Karta biała sygn. A-575 z 1983 r. w zbiorach WUOZ w P.
• [8] Zając I.: Karta biała sygn. A-129 z 1986 r., w zbiorach WUOZ w P.
• [9] Gazeta Przemyska z 17 kwietnia 1892 r., nr 31.
• [10] Plan regulacji ulicy Słowackiego i drogi na Zielonkę sygn. 1729 AMP w zbiorach AP w P.
• [11] Tramwaj Elektryczny sygn. 2160 w zbiorach AP w P.
• [12] Kieferling K.: Karta biała sygn. A-533 z 1983 r. w zbiorach WUOZ w P.
• [13] Bieńkowska Z.: Karta biała sygn. brak z 2009 r., w zbiorach WUOZ w P.
• [14] Zając I.: Karta biała sygn. A-88 z 1986 r., w zbiorach WUOZ w P.
• [15] Rosłoński R. K.: Projekt Kanalizacji Królewskiego Miasta Przemyśla, nakładem Gminy Miasta Przemyśl, Przemyśl 1917r.,w zbiorach AP w P, sygn. 1729.
• [16] Zabytki architektury przemysłowej Przemyśla [w:] Archeologia Przemysłowa w Polsce, t. 3., wyd. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2012.
• [17] Sobala D., Mermon J., Folta L., Wilczak M., Stokłosa R.: Ekspertyza Stanu Technicznego i Koncepcja Rewitalizacji Mostu Kamiennego w Przemyślu, Rzeszów 1999 r. maszynopis w zbiorach Zarządu Dróg Miejskich w Przemyślu.
• [18] Projekt dekoracji Kamiennego mostu, AMP sygn. 2156 w zbiorach AP w P.
• [19] Kieferling K.: Karta biała nr A 705/709 2005 r., w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu.
• [20] Gazeta Przemyska z 6 sierpnia 1893 r. nr 63, sprawozdanie z posiedzenia Rady Miasta Przemyśla.
• [21] Gazeta Przemyska z 25 lutego1892 r. nr 16.
• [22] Marzyński S.: Podstawy projektowania architektury, Arkady, Warszawa 1969 r.
• [23] Łagoda M., Wrzesiński A., Olaszek P.: Ekspertyza dotycząca wiaduktu w ciągu ulicy Zana w Przemyślu, Warszawa 1990 r., maszynopis w zbiorach Zarządu Dróg Miejskich w Przemyślu.
• [24] Sobala D., Czernik K., Siwowski T.: Ekspertyza Techniczna – Most Drogowy im. Orląt Przemyskich przez rzekę San w Przemyślu, Rzeszów 2002 r., maszynopis w zbiorach Zarządu Dróg Miejskich w Przemyślu.
• [25] Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu nr. Zesp. 1677, sygn. 2, fot. 1 - 2.
• [26] Most na Sanie. Zbiór pocztówek w zbiorach AP w P, sygn. ZP/I/280.
• [27] Dalecki M.: Początki Przemyskiej Energetyki 1895-1918, Rocznik Historyczno-Archiwalny XVIII, Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 2004r.
• [28] Raport finansowy elektrowni z 1918 r., Akta Miasta Przemyśla sygn. 2220 w zbiorach A P w P.
• [29] Rak J. R., Nodżak M.: Historia wodociągów przemyskich, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Budownictwo i Inżynieria Środowiska, z. 51, Rzeszów 2009.
• [30] Idzikowski T.: Zespół Zbiorników Wodociągu Zasanie, 2008r., Karta Biała w zbiorach WUOZ w P.
• [31] Motyl B.: Wodociągi Wojskowe w Twierdzy Przemyśl – referat.
• [32] Projekt Tramwaju Elektrycznego w Przemyślu, Akta Miasta Przemyśla sygn. 2160 w zbiorach A P w P.
• [33] Opracowanie Kolei Elektrycznej dla Przemyśla, Akta Miasta Przemyśla sygn. 2159 w zbiorach A P w P.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.