Topograficzne i geodezyjne aspekty sporu o Morskie Oko w Tatrach

• Autorzy: Bąk Piotr

Identyfikatory

DOI

10.15199/50.2023.01.4

Warianty tytułu

EN

Topographic and geodetic aspects of the conflict over the lake Morskie Oko in the Tatra Mountains

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Spór o Morskie Oko pierwotnie był konfliktem granicznym pomiędzy właścicielami rozległych posiadłości w Dolinie Białki w Tatrach. Na skutek utożsamiania przebiegu prywatnej granicy dóbr z granicą państwową spór z końcem XIX w. zaczął nabierać charakteru politycznego, przeradzając się w konflikt pomiędzy Galicją i Węgrami, a ostatecznie między obiema częściami składowymi Austro – Węgier. Zaangażowanie i emocje z obu stron konfliktu stopniowo narastały, a w końcu okazało się, że żaden urząd ani sąd nie był władny do rozstrzygnięcia sporu pomiędzy węgierską i austriacką częścią monarchii. Mógł to zrobić jedynie Franciszek Józef I – cesarz Austrii i król Węgier, lecz nie podjął się tego. Obawiając się trudnych do przewidzenia i zagrażających spoistości monarchii konsekwencji politycznych, zaproponował rozstrzygnięcie sporu przez międzynarodowy trybunał rozjemczy. Sąd rozjemczy, któremu przewodniczył dr Johann Winkler, prezydent szwajcarskiego trybunału związkowego rozpoczął swoją działalność 21 sierpnia 1902 roku. Na miejsce obrad wyznaczono Graz w Styrii. Dzięki licznym wcześniejszym informacjom i artykułom prasowym, zainteresowanie procesem w kraju było olbrzymie. W trakcie procesu pojawiła się konieczność posłużenia się opinią biegłego geodety. Został nim szwajcarski topograf prof. Fridolin Becker, który odegrał kluczową rolę podczas wizji lokalnej nad Morskim Okiem. 13 września 1902 roku, został ogłoszony wyrok. Trybunał rozjemczy przyznał Galicji 97% spornego obszaru. Zwycięstwo w sporze o Morskie Oko nastąpiło 107 lat po trzecim rozbiorze Polski, w czasie, gdy sprawa polska wydawała się pogrzebana na zawsze. Wykorzystując możliwości, jakie dawała autonomia Galicji, udało się obronić skrawek polskiej ziemi o dużym znaczeniu symbolicznym dla społeczeństwa trzech zaborów. Było to pierwsze polskie zwycięstwo terytorialne na drodze do Niepodległej w XX w.

EN

The conflict over ”Morskie Oko” was originally between the owners of extensive properties in the Białka Valley in the Tatras. As a result of identifying the course of the boundaries of private properties with that of national boundaries at the end of the XIX century, the conflict began to acquire a political character becoming a conflict between Galicia and Hungary, and finally between the two sides which were both component parts of Austria-Hungary. The engagement and emotions of both sides steadily increased, and in the end it turned out that no authority nor judge had the power to resolve the conflict between the Hungarian and Austrian parts of the empire. This could be achieved only by Franz-Jozef I, emperor of Austria and king of Hungary, and he did not undertake this. Afraid of the political consequences of such action which were difficult to foresee and which endangered the unity of the monarchy, he proposed to leave the resolution of the matter in the hands of an international tribunal. The president of this tribunal was Dr. Johann Winkler, president of the Federal Supreme Court of Switzerland, who began his work on 21st august 1902. The tribunal was located in Graz, in Styria. The early profusion of information and articles in the press aroused enormous interest in the proceedings. The process required the opinion of an experienced geodesist, and this was produced by Swiss topographer Prof. Fridolin Becker who played a key role at the visual inspection of Morskie Oko. The sentence was made public on 13th august of 1902. The tribunal assigned 97% of the area under dispute to Galicia. The solution in the dispute over Morskie Oko was established 107 years after the third dismemberment of Poland at a time when it seemed that the matter of Poland was buried forever. Taking advantage of the possibilities available under the autonomy of Galicia, it became possible to defend a scrap of Polish land of enormous symbolic importance to the population of the three separated territories. It was the first Polish territorial victory in the XX century.

Słowa kluczowe

PL

Morskie Oko; Tatry; spór graniczny; Fridolin Becker; międzynarodowy trybunał; kataster

EN

Morskie Oko; Tatra Mountains; border dispute; Fridolin Becker; international tribunal; cadastre

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przegląd Geodezyjny
• Rocznik: 2023
• Tom: R. 95, nr 1
• Strony: 24--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Bąk Piotr

• biegły sądowy – Sąd Okręgowy w Nowym Sączu
• były burmistrz Zakopanego, obecnie Starosta Tatrzański

Bibliografia

• 1. Henryk Batowski, Rozpad Austro-Węgier 1914-1918 (Sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne), Kraków 1982.
• 2. Władysław Semkowicz, Encyklopedia nauk pomocniczych historii, Kraków 1999.
• 3. Jerzy M. Roszkowski, Geneza i przebieg sporu o Morskie Oko do 1902 r. W Morskie Oko – przyroda i człowiek, Zakopane 2014.
• 4. Piotr Bąk, Marcin Guzik, Obraz dóbr zakopiańskich w 1889 r. na podstawie map katastralnych, ksiąg gruntowych i operatu urządzania lasu. W Działalność Zamoyskich w dobrach zakopiańskich, Zakopane 2010.
• 5. Jan Barnaś, Jacek Kuchta, Właściciele terenów nad Morskim Okiem w 1902 roku, Zakopane 2002.
• 6. Władysław Bieńkowski, Spór o Morskie Oko, wspomnienia, Kórnik-Zakopane 2002.
• 7. Zofia Nowak, Władysław Zamoyski a spór o Morskie Oko w latach 1889-1909, Kraków 1992.
• 8. Urban Schertenleib: „Becker, Fridolin”, w: Historical Encyclopedia of Switzerland (HLS), wersja z 17.02.2011. Online: https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/031185/2011-02-17/.
• 9. Aleksander Mniszek Tchorznicki, Wspomnienia moje odnośnie do sporu granicznego przy Morskim Oku. W Walka o Morskie Oko w Tatrach 1811-1909, Kórnik 2018.
• 10. Helena z Lubomirskich Stanisławowa Gawrońska, Władysław Zamoyski Zakopane – Morskie Oko, Kórnik-Zakopane 2003.
• 11. Wyrok Sądu Rozjemczego, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego. 1903, T.24.
• 12. Ivan Chalupecký, Vývoj severnej hranice na Spiši. W Ružomberský Historický Zborník I, Ružomberok 2007
• Archiwalia:
• 1. Mapy katastralne, szkice indykacyjne, manualia, rejestry parcelowe, ostateczny opis granic gminy katastralnej Brzegi – dokumenty w zasobach Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Zakopanem.
• 2. Wykazy hipoteczne Lwh 408 oraz Lwh 749 dóbr tabularnych – gmina katastralna Brzegi, Sąd Rejonowy w Zakopanem V Wydział Ksiąg Wieczystych.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023)