Access of higher education and study for Poles in the second half of 19^th century

• Autorzy: Bartnicka K.

Warianty tytułu

PL

Dostęp Polaków do wykształcenia i nauki w drugiej połowie XIX w.

• Konferencja: The reception of exact sciences in Central-Eastern Europe in 1850-1920 (20-22.09.2013 ; Cracow, Poland)
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In the 19^th century, in Poland divided among Russia, Austria and Prussia, the occupants hindered access to education for Poles. Fighting the restrictions, the Poles organized scientific institutions, published texts enabling self-study and founded high and academic private schools. In the Polish Kingdom in 19^th century these schools were mostly clandestine, becoming legal at the beginning of 20^th century. In Galicia, polonized high schools and universities in Lwów and Kraków educated students, including women, from all occupied territories. Many studied abroad. People educated in the second half of 19^th century rebuilt the system of higher education in Poland Reborn.

PL

W XIX w., w Polsce podzielonej między Rosję, Austrię i Prusy, zaborcy utrudniali Polakom dostęp do wykształcenia. Walcząc z ograniczeniami Polacy organizowali instytucje naukowe, wydawali publikacje ułatwiające samokształcenie, zakładali średnie i wyższe szkoły prywatne. W Królestwie Polskim w XIX w. przeważnie tajne, od początku XX w. legalne. W Galicji spolonizowane szkoły średnie i uniwersytety we Lwowie i Krakowie kształciły studentów, w tym kobiety, ze wszystkich zaborów. Wiele osób studiowało za granicą. Ludzie wykształceni w drugiej połowie XIX w. odbudowali szkolnictwo wyższe w Polsce Odrodzonej.

Słowa kluczowe

EN

partitions of Poland; Germanization; Russification; universities; secondary school; underground education; women's education; "Flying University"; Manual for a Self-Learner; Society of Science Courses

PL

rozbiory Polski; germanizacja; rusyfikacja; uniwersytet; szkoła średnia; tajne nauczanie; edukacja kobiet; Uniwersytet Latający; Poradnik dla samouków; Towarzystwo Kursów Naukowych

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Nauki Podstawowe
• Rocznik: 2014
• Tom: R. 111, z. 1-NP
• Strony: 13--35
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz.

Twórcy

autor

Bartnicka K.

• Institute of History of Science, Polish Academy of Sciences, Warsaw

Bibliografia

• 1. Akt potwierdzenia Imperatorskiego Uniwersytetu w Wilnie (The Act of Confirmation of the Imperial Vilnius University), of 4 April 1803, publ. by Michał Baliński, Dawna Akademia Wileńska (The Ancient Vilnius Academy), Petersburg 1862, p. 552-558, Annex XVIII
• 2. Bartnicka, K., "Jaki powinien być uniwersytet rosyjski?" - Sprawy uniwersyteckie w świetle ankiety Ministerstwa Oświecenia Narodowego w 1849 r. ("What Should a Russian University Be Like?" - University business in light of the National Education Ministry’s survey n 1849), [in:] Rozprawy z dziejów oświaty (Essays on History of Education), ed. by Józef Miąso, vol. XXXVII, Warszawa 1996, p. 91-117.
• 3. Beauvois, D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewskoruskich 1803-1832 (Polish Schools on Lithuanian and Ruthenian lands 1803-1832). Volume I, Uniwersytet Wileński (Wilno University), Rome-Lublin 1991.
• 4. Brzozowski, S., Zabór rosyjski - Królestwo Polskie (The Russian partition - the Kingdom of Poland), [in:] Historia Nauki Polskiej, (History of Polish Science), ed. by Bogdan Suchodolski, vol. IV. 1853-1918, edited by Zofia Skubała-Tokarska, Wrocław 1987.
• 5. Brzozowski, S., Warunki organizacyjne życia naukowego w trzech zaborach (Organizational conditions for scientific life in the three Partitions), [in:] Historia nauki polskiej, op. cit., vol. IV, part I-II, especially p.74-142, 245-268.
• 6. Chwalba,A., Historia Polski 1795-1918 (History of Poland), Kraków 2000, p. 24.
• 7. Dutkowa, R., Żeńskie gimnazja Krakowa w procesie emancypacji kobiet (1896-1918) (Girls' gimnazjums of Kraków in the process of women’s emancipation), Kraków 1995, p. 12-44, 88.
• 8. Historia Nauki Polskiej (History of Polish Science), ed. by Bogdan Suchodolski, vol. IV. 1853-1918, edited by Zofia Skubała-Tokarska, Wrocław 1987, p. 381-385.
• 9. Hulewicz, J., Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX (The question of higher education of women in the 19th century), Kraków 1939.
• 10. Ihnatowicz, I., Mączak, A., Zientara, B., Społeczeństwo polskie od X do XX wieku (Polish Society from the 10th to the 20th century), Warszawa 1979, p. 457-478.
• 11. Ihnatowicz, I., Uniwersytet Warszawski w latach 1869-1899 (Warsaw University 1869-1899), [in:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego, (The History of the Warsaw University 1807-1915), ed. by Stefan Kieniewicz, PWN, Warszawa 1981.
• 12. Kieniewicz, S., Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna (1857-1869) (The Medical-Surgical Academy and Warsaw Main School 1857-1869), [in:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego, (The History of the Warsaw University 1807-1915), ed. by Stefan Kieniewicz, PWN, Warszawa 1981.
• 13. Kiepurska, H., Uniwersytet Warszawski w latach 1899-1915 (Warsaw University 1899-1915), [in:] Dzieje Uniwersytetu, (The History of the Warsaw University 1807-1915), ed. by Stefan Kieniewicz, PWN, Warszawa 1981.
• 14. Kiepurska, H., Wykładowcy Towarzystwa Kursów Naukowych (1906-1915) (Speakers of the Educational Courses Society 1906-1915), [in:] Inteligencja polska pod zaborami. Studia (Studies on Polish intelligentsia under partitions), ed. by R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1978.
• 15. Makarewicz, J., Społeczna rola najwyższych uczelni (The social role of higher education institutions), Lwów 1920, p. 3; cited by: D. Zamojska, Akademicy i urzędnicy. Kształtowanie ustroju państwowych szkół wyższych w Polsce 1915–1920 (Academics and clerks. The shaping of the system of state higher schools in Poland 1915-1920), Warszawa 2009, p. 15.
• 16. Miąso, J., Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego i późniejsze starania o kształcenie inżynierów w Królestwie Polskim (Polytechnic Institute Preparatory School and subsequent efforts aimed at education of engineers in the Kingdom of Poland), [in:] 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 1826-1976 (150 years of higher technical education in Warsaw 1826-1976), Warszawa 1979, p. 31-44.
• 17. Miąso, J., Tajne nauczanie w Królestwie Polskim w XIX i XX wieku (Underground teaching in the Kingdom of Poland in the 19th and 20th centuries), [in:] Wybrane prace z historii wychowania XIX-XX w. (Selected works on history of education 19th-20th centuries), "Żak", Warszawa 1998.
• 18. Mizia, T., Szkoły średnie Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony (The National Educational Commission high schools on the Crown’s territory), Warszawa 1975, p. 159-170.
• 19. Molik, W., Z dziejów kształcenia polskiej inteligencji na obczyźnie. Polscy studenci w uniwersytetach niemieckich 1871-1914 (History of education of Polish intelligentsia in exile. Polish students at German universities 1871-1914), [in:] Inteligencja polska XIX i XX wieku (Studies on Polish intelligentsia in the 19th and 20th centuries), ed.by Ryszarda Czepulis-Rastenis, Warszawa 1987.
• 20. Mycielska, D., Drogi życiowe profesorów przed objęciem katedr akademickich w niepodległej Polsce (Life stories of Polish professors before they took charge of university faculties in the independet Poland), [in:] Inteligencja polska XIX i XX wieku. Studia, op. cit., vol. II, Warszawa 1981.
• 21. Perkowska, U., Kształtowanie się zespołu naukowego w Uniwersytecie Jagiellońskim (1860-1920) (The shaping of the Jagiellonian University’s scientific staff), Wrocław 1975.
• 22. Piramowicz, G., Uwagi o nowym instrukcji publicznej układzie /.../ (Reflections on the National Educational Commission’s new public school curriculum /.../), Warszawa 1776, publ. by Stanisław Tync, Komisja Edukacji Narodowej (Pisma Komisji i o Komisji). Wybór źródeł (Writings on the National Educational Commission - an Anthology), Wrocław 1954, p.161-183
• 23. Piskurewicz, J. Warszawskie instytucje społecznego mecenatu nauki w latach 1869-1906 (Social patronage of education in Warsaw 1869-1906), Wrocław 1990.
• 24. Poznański, K., Reforma szkolna w Królestwie Polskim w 1862 r. (School Reform in the Kingdom of Poland in 1862), "Monografie z dziejów oświaty" (“Monographs on the History of Education"), ed. by Łukasz Kurdybacha, vol. X, Ossolineum, Wrocław 1968.
• 25. Sieniuc, I.D., Szkoła Główna Krakowska w dobie Ks. Warszawskiego (The Kraków Main School in the era of the Duchy of Warsaw), "Rocznik Krakowski" ("Kraków Yearbook"), vol. XXXIII, book 2, Kraków 1954, p. 77-78.
• 26. Skowronek, J., Nauka i nauczanie w okresie międzypowstaniowym (Science and Teaching Between the November and January Uprisings), [in:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915 (The History of the Warsaw University 1807-1915), ed. by Stefan Kieniewicz, PWN, Warszawa 1981.
• 27. Szymański, M., Higiena i wychowanie fizyczne w szkolnictwie ogólnokształcącym Królestwie Polskim 1815-1915 (Hygiene and physical education in the Kingdom of Poland’s general education schools 1815-1915), Wrocław 1979.
• 28. Ustawa o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim (The Act on Public Education in the Kingdom of Poland), 1862, Section Two: O zakładach naukowych średnich (On Secondary Scientific Facilities), art. 56; publ. by Stefan Wołoszyn, Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej (Sources for History of Education and Pedagogical Thought), vol. II, Pedagogika i szkolnictwo w XIX stuleciu (Pedagogy and Schooling System in the 19th century), ed. II, altered, "Strzelec", Kielce 1997, p. 482.
• 29. Ustawa z dnia 13 lipca 1920 roku o szkołach akademickich (Bill on Academic Schools of 13 July 1920), Official Journal of the Republic of Poland, 1920, No 72, item 494, publ. by Dorota Zamojska, Akademicy i urzędnicy. Kształtowanie ustroju państwowych szkół wyższych w Polsce 1915-1920 (Academics and clerks. The shaping of the system of state higher schools in Poland 1915-1920), Warszawa 2009, p. 248-267.
• 30. Ustawy czyli ogólne postanowienia Imperatorskiego Wileńskiego Uniwersytetu i szkół jego wydziału (Acts, that is general decisions made by the Imperial Vilnius University and its Schools), of 18 May 1803 r., publ. by Michał Baliński, Dawna Akademia, op.cit., p. 559-596, Annex XIX.
• 31. Ustawy Kommissyi Edukacyi Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane (The National Educational Commission’s Acts on the Commonwealth’s academic class and on schools) (1783), publ. by S. Tync, op. cit., p. 589-593: Chapter 2 “Main Schools", points 14-16.
• 32. Wawrykowa, M., Uniwersytet Warszawski w latach 1816-1831 (Warsaw University 1816-1831), [in:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1897-1915, (The History of the Warsaw University 1807-1915), ed. by Stefan Kieniewicz, PWN, Warszawa 1981.
• 33. Winiarz, A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807-1831), Lublin 2002.
• 34. Wroczyński, R., Dzieje oświaty polskiej (The History of the Polish education), vol. II, 1795-1945, (ed. II) "Żak", Warszawa 1996.
• 35. Wrzosek, A., Szkolnictwo wyższe. Uniwersytety (Higher education. Universities), [in:] Dziesięciolecie Polski Odrodzonej 1918-1928 (The decade of a Reborn Poland 1918-1928), Warszawa 1933, ed. II, p. 554, cited by D. Zamojska, Akademicy i urzędnicy. Kształtowanie ustroju państwowych szkół wyższych w Polsce 1915–1920 (Academics and clerks. The shaping of the system of state higher schools in Poland 1915-1920), Warszawa 2009, p. 16.
• 36. Zasztowt, L., Kresy 1832-1834. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej, (The Kresy. 1832-1834. The Schooling System on the Lithuanian and Ruthenian Lands of the Former Commonwealth), Warszawa 1997, p. 376-380, Anex III.