Pionierska eksploracja gór wyrażona poprzez architekturę

• Autorzy: Kronowski Dariusz

Identyfikatory

DOI

10.35784/teka.2580

Warianty tytułu

EN

Pioneering exploration of the mountains expressed through architecture

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Opracowanie ma za zadanie uporządkowanie wiedzy n.t. rozwoju architektury górskiej. Obejmuje okres czasowy, od powstawania pierwszych schronień, powiązany z pionierskimi odkryciami w dziedzinie architektury i krajobrazu gór. W aspekcie tematycznym podjęto zagadnienia turystyki oraz cech naukowych kształtowania obiektów górskich na wybranych przykładach. Również analizie poddano zagadnienia z dziedziny konstrukcji oraz wykorzystania materiałów rodzimych w zależności od lokalizacji, a także takich czynników jak klimat i tradycja miejsca. Podkreślono również znaczenie przyrody oraz próbę odpowiedzi, jak kształtować architekturę górską, nie ingerując w środowisko naturalne oraz wiązać ze sobą przyrodę i budowlę. Wskazano również różnice występujące w formach architektonicznych, a także zakres wpływu odmienności kulturowej i czerpania z wzorców. Podczas analizy tematu autor studiował i zebrał materiały związane bezpośrednio i pośrednio z tematem. Zostały przeanalizowane wymienione w tekście dzieła architektury górskiej, a także ich historia i rozwój dziejowy. Przedstawiono analizę materiału na podstawie problematyki obejmującej przekrój opracowania, a także ważnych zakresów tematycznych, terytorialnych i czasowych charakteryzujących poszczególne etapy rozwoju architektury górskiej od początków istnienia zbadanych budowli górskich ukształtowanych przez kulturę zbieractwa i pasterstwa do analizy szczegółowej opracowanej na podstawie architektury górskiej XIX i XX wieku. Najpierw było drewno, kamienie, ziemia – podstawowe budulce. Architektura górska to obiekty często wymagające, monumentalne o kształcie charakterystycznym dla formy terenu, mniej dla natury regionalnej, chociaż z niej się wywodzące, ale również obiekty tworzące naturę i charakter miejsca tzw. „genius loci”. Poszukiwanie fantazji, a także niepowtarzalnego piękna – wszystko to świadczy, że górska architektura nie jest tylko rzemiosłem o wąsko zakreślonych granicach, ale sztuką lekką, twórczą i nieskrępowaną. W dzisiejszym kształtowaniu architektury krajobrazu górskiego ważne jest oparcie na wiedzy historycznej. W kontraście świadomym bryła poddana jest porządkowi, czyli przeciwieństwu chaosu, zapanowaniu nad ładem na krawędzi w procesie projektowym. W budynkach, które charakteryzuje kontrast w stosunku do otoczenia – geometria i forma, a także struktura jest drogą do nieprzypadkowej architektury w trudnych warunkach. Architektury ukrytej w terenie, introwersyjnej, zamkniętej w świecie uwalniającym odbiorcę od panującego, na co dzień nieporządku. Jest to czysta pionierska twórczość architektów bez architektury tworzących obiekty od naśladownictwa jak np. szałasy oraz typowe schrony górskie oparte o czysty regionalizm. W architekturze górskiej można wymienić trzy zasadnicze odmiany, różniące się pod względem twórczego podejścia: Architektura od naśladownictwa – mimesis – zasada twórczego naśladownictwa Architektura – harmoniczna, nawiązująca, ale niepowtarzająca wzorców Architektura w kontraście świadomym

EN

The study is designed to organize the knowledge on development of mountain architecture. It covers a time period, drawn from pioneering discoveries in the architecture and landscape of the mountains. In the thematic aspect, analized problem in the subject of tourism and shaping mountain facilities on selected examples. Included issues related to construction and the use of native materials depending on the location, as well as factors such as climate and the tradition of the place. The importance of nature and the attempt to answer how to shape architecture without interfering with the natural environment and linking nature and buildings with each other were also emphasized. Changes in architectural forms were also indicated, as well as the scope of the influence of cultural diversity and drawing on patterns. During the analysis of the topic, the author studied and collected materials directly and indirectly related to the topic. The works of mountain architecture mentioned in the text were analyzed, as well as their history and historical development. The point was presented on the basis of issues including development, as well as sections of thematic, territorial and time ranges, characterizing individual stages of the development of mountain architecture from the beginning of the existence of the studied mountain structures shaped by the culture of gathering and pastoralism to a detailed analysis prepared on the basis of mountain architecture of the 19th and 20th centuries. First, there was wood, stones, earth – the basic building blocks. Mountain architecture is often demanding, monumental with a shape characteristic of the landform, less for a regional nature, although derived from it, but also objects that create the nature and character of the place, the so-called "Genius loci". The search for fantasy as well as unique beauty – all this is an extension of the fact that mountain architecture is not only a craft with narrowly delineated borders, but a light, creative and uninhibited art. In orderly contrast, the shape is subject is to the opposite of chaos, to the control of order at the edge of the design process. In buildings which characterized by a contrast to the surroundings – geometry and form, as well as structure are the way to non-accidental architecture in difficult conditions. Architecture hidden in the field, introverted, closed in the world that frees the recipient from the daily disorder. It is pure pioneering work of architects without architecture creating objects from imitation, such as huts and typical mountain shelters based on pure regionalism. In mountain architecture, you can agree to three basic varieties: Architecture from imitation – mimesis – the principle of creative imitation Architecture - harmonic, unique patterns Architecture in conscious contrast

Słowa kluczowe

PL

architektura górska; Tatry; Zakopane; Kuźnice; szałas góralski; miasteczko

EN

mountain architecture; Tatra Mountains; Zakopane; Kuźnice; highlander's hut; town

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej ; Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie
• Czasopismo: Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych
• Rocznik: 2021
• Tom: T. 17, nr 1
• Strony: 14--28
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., ryc.

Twórcy

autor

Kronowski Dariusz

• Wydział Architektury i Sztuk Pięknych, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Polska

• https://orcid.org/0000-0002-5510-2122

Bibliografia

• 1. Buszko Józef, Wielka historia polski tom 8 – Od niewoli do niepodległości, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 2000.
• 2. Edoardo Gellner, Alte Bauernhäuser in den Dolomiten, Callwey, München 1980.
• 3. Eljasz Walery, Szkice z podróży w Tatry, reprint wydania z 1874 roku, nr egz. 695, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1990.
• 4. Jagiełło Michał, Listy o stylu zakopiańskim 1892−1912 wokół Stanisława Witkiewicza, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1979.
• 5. Konieczniak Jan, Encyklopedia schronisk tatrzańskich, Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, Kraków 2010.
• 6. Kulig Marzena, Architektura tatrzańskich schronisk górskich Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2003.
• 7. Radwańska – Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk, Wielka encyklopedia tatrzańska, wyd. „Wydawnictwo Górskie”, Poronin 1995.
• 8. Rzymkowski Andrzej, Chowaniec Maciej, Ruralistyka – planowanie obszarów rolniczych i budownictwo wiejskie, Arkady, Warszawa 1972.
• 9. Skoczek Andrzej, O niektórych parametrach architektonicznych kształtowania dachów wiszących w środowisku Podhala, maszynopis niepublikowany, Kraków 1961.
• 10. Śmiałowski Rudolf, Architektura i budownictwo pasterskie w Tatrach Polskich, PWN, Kraków 1959.
• 11. Szafer Tadeusz Przemysław, Tatrzańskie szałasy pasterskie, Wydawnictwo Zakład Historii Urbanistyki i Architektury PAN, Warszawa 1961.
• 12. Teka Architektury Współczesnej Ziem Górskich, praca zbiorowa pod redakcją T.P. Szafera, Oficyna Wydawnicza Sezon, Kraków 1993.
• 13. Tłoczek Ignacy, Polskie budownictwo drewniane, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1980.
• 14. Werner Paul, Der Bergbauernhof, Callwey, München 1979.
• 15. Węcławowicz Tadeusz, Jankowska-Marzec Agnieszka, Architektura wzruszeniowa Włodzimierza Gruszczyńskiego, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana“, Kraków 1999.
• 16. Witkiewicz Stanisław, Na przełęczy, Wydawnictwo LTW, reprint Warszawa 1891.
• 17. Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, wyd. Pruszyński i spółka, Warszawa 2004.