Pomniki w przestrzeni publicznej Wrocławia w latach 1945–1956

• Autorzy: Majczyk Joanna , Tomaszewicz Agnieszka

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK58STATUES

Warianty tytułu

EN

Monuments in the public space of Wrocław in the years 1945–1956

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W październiku 1945 r., kilka miesięcy po zakończeniu działań wojennych i objęciu Wrocławia polską jurysdykcją, rozpoczęto akcję wyburzania najważniejszych pomników niemieckiego Breslau. Równocześnie władze miasta podjęły decyzję o budowie monumentu upamiętniającego „przyłączenie Dolnego Śląska do Macierzy”. Wspomniane działania miały charakter głównie propagandowy, niszczono bowiem symbole „niewoli i ucisku Polaków”. W latach 40. i 50. XX w. zorganizowano we Wrocławiu dwa konkursy rzeźbiarskie, pierwszy na projekt monumentu na cześć gen. Karola Świerczewskiego (1951 r.), drugi na projekt Pomnika Wyzwolenia (1955 r.). Zakładano, że statua gen. Świerczewskiego będzie pierwszym zrealizowanym w mieście przykładem pomnika proletariackiego o nowej formie i treści „głęboko przepojonej ideami postępu społecznego”. O ile dość szybko zdefiniowano symbolikę monumentu, o tyle kwestia jego usytuowania pozostawała długo nierozstrzygnięta. Inaczej potraktowano Pomnik Wyzwolenia, poza znaczeniami ideowymi, przypisano mu także rolę kompozycyjną – miał on bowiem stanowić dominantę placu Kościuszki, który w latach 50. XX w. stał się centrum nowego zespołu mieszkaniowego – socjalistycznej Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Ostatecznie żadnego z monumentów nie zrealizowano, podobnie jak planowanych pomników poświęconych Adamowi Mickiewiczowi i Feliksowi Dzierżyńskiemu. W 1956 r., w południowej części Rynku ustawiono jedynie lwowski pomnik Aleksandra Fredry. W artykule zaprezentowano niemal zupełnie nieznaną historię monumentów, które wybudowano lub zamierzano wybudować we Wrocławiu w pierwszych latach po zakończeniu wojny.

EN

In October 1945, a few months after the war had ended and Wrocław found itself under Polish jurisdiction, the process of demolishing the most important monuments of German Breslau commenced. At the same time, the authorities decided to build a monument commemorating “Lower Silesia joining the Motherland”. The above activities were mostly propaganda, since the symbols of “slavery and oppression of Poles” were destroyed. In the 1940s and 1950s, two sculpting competitions were organised in Wrocław: the first for a design of a monument in honour of Gen. Karol Świerczewski (1951), and the other for a project of the Liberation Monument (1955). It was assumed that the statue of Gen. Świerczewski would be the first example of a proletariat monument with new form and the content “imbued with the ideas of social progress”, realised in the city. While the symbolism of the monument was fairly quickly defined, its location long remained undecided. The Liberation Monument was treated differently: besides its ideological significance, it was also attributed a composition role – it was to be the dominant of the Kościuszko Square which, during the 1950s, became the hub of the new residential complex – socialist Kościuszko Housing District. Eventually neither of the projects was realised, like the planned monuments dedicated to Adam Mickiewicz and Feliks Dzierżyński. In 1956, only the Lviv monument of Aleksander Fredro was put up in the south part of the Main Square. The article presents the almost unknown history of monuments that were either planned or built in Wrocław in the first year after the end of the II WW.

Słowa kluczowe

PL

Wrocław; przestrzeń publiczna; pomniki; rzeźba monumentalna; propaganda

EN

Wrocław; public space; statues; monumental sculpture; propaganda

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 58
• Strony: 91--103
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., il.

Twórcy

autor

Majczyk Joanna

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

autor

Tomaszewicz Agnieszka

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Kofta M. Mówią pomniki wrocławskie. Trybuna Dolnośląska, 15.03.1946.
• [2] [b.a.], Pomnik na pamiątkę przyłączenia Dolnego Śląska do Macierzy. Pionier, 5.10.1945.
• [3] Zieliński W. We Wrocławiu powinien stanąć pomnik Adama Mickiewicza. Pionier, 6.01.1946.
• [4] Sokorski W. Na nowym etapie rozwoju naszej kultury. Fragment referatu na Zjeździe Literatów w Szczecinie. Słowo Polskie, 23.01.1949.
• [5] [b.a.], Pomnik Kościuszki powstanie we Wrocławiu. Pionier, 9.02.1946.
• [6] 1947 marzec 29, Warszawa – Protokół nr 3 Posiedzenia Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej, mps (Archiwum Akt Nowych, Warszawa).
• [7] [b.a.], Znakomici rzeźbiarze projektują wrocławski pomnik gen. Świerczewskiego. Wrocławski Kurier Ilustrowany, 9.04.1948.
• [8] [b.a.], Powstały komitety budowy pomnika gen. Świerczewskiego. Trybuna Dolnośląska, 4.01.1948.
• [9] [b.a.], Wrocław postawi pomnik gen. Świerczewskiemu. Wrocławski Kurier Ilustrowany, 10.12.1948.
• [10] [b.a.], Pierwszym pomnikiem Wielkiego Polaka na Ziemiach Odzyskanych będzie wrocławski pomnik gen. Waltera-Świerczewskiego. Wrocławski Kurier Ilustrowany, 4.01.1948.
• [11] [b.a.], Całe społeczeństwo uczci pamięć bohatera narodowego. Monumentalny pomnik gen. Świerczewskiego stanie na placu Grunwaldzkim. Trybuna Dolnośląska, 17.01.1948.
• [12] [b.a.], Apel do wrocławian: Wszyscy razem orzekniemy gdzie stanie pomnik gen. Świerczewskiego. Słowo Polskie, 31.07.1947.
• [13] Kolli M. Idee stalinowskie w budownictwie miast. In: Minorski J. (ed.) Architektura radziecka 1946–1949, Warszawa, 1951.
• [14] Protokół konferencji w sprawie rewizji wstępnego planu zagospodarowania przestrzennego m. Wrocławia, 27.04.1950. [mps] Archiwum Państwowe we Wrocławiu.
• [15] Program dla opracowań konkursowych ukształtowania Placu Grunwaldzkiego. [mps] Archiwum Państwowe we Wrocławiu.
• [16] Załącznik do „Programu do opracowań konkursowych ukształtowania Placu Grunwaldzkiego”. [mps] Archiwum Państwowe we Wrocławiu.
• [17] Protokół nr 8 ze wspólnego posiedzenia Prezydiów Wojewódzkiej Rady Narodowej i Miejskiej Rady Narodowej we Wrocławiu odbytego w dniu 7 lutego 1952 r. [mps] Archiwum Państwowe we Wrocławiu.
• [18] [b.a.], Do niedawna ponure cmentarzysko gruzów. Plac Feliksa Dzierżyńskiego – wspaniały element nowego Wrocławia. Słowo Polskie, 06.1952.
• [19] Warunki konkursu na Pomnik Wyzwolenia we Wrocławiu. [mps] Archiwum SARP, Oddział Główny.
• [20] Gruszczyński R. Głos w dyskusji o Pomniku Wyzwolenia i innych problemach urbanistyki we Wrocławiu. Sprawy i Ludzie, 11–12.02.1956.
• [21] Protokół z II posiedzenia Sądu Konkursowego na Pomnik Wyzwolenia na Placu Kościuszki we Wrocławiu, 18 grudnia 1955. [mps] Archiwum SARP, Oddział Główny.
• [22] Protokół z I posiedzenia Sądu Konkursowego na Pomnik Wyzwolenia na Placu Kościuszki we Wrocławiu, 17 grudnia 1955. [mps] Archiwum SARP, Oddział Główny.
• [23] [b.a.], Sąd konkursowy ocenił projekty Pomnika Wyzwolenia na placu Kościuszki i rozwiązanie urbanistyczne samego placu. Słowo Polskie, 6.01.1956.
• [24] Protokół z dyskusji ze społeczeństwem Wrocławia nad pracami Konkursu Powszechnego SARP nr 217 na ukształtowanie urbanistyczne i dominantę plastyczną (Pomnik Wyzwolenia) na placu Kościuszki we Wrocławiu. [mps] Archiwum SARP, Oddział Główny.
• [25] Antkowiak Z. Pomniki Wrocławia. Wrocław, 1985.
• [26] Thum G. Obce miasto. Wrocław 1945 i potem. Wrocław, 2008.
• [27] List otwarty do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. Jeszcze raz w sprawie pomnika Fredry Gazeta Robotnicza, 19.06.1956.
• [28] Jarnuszkiewiczowa J. Pomniki. Przegląd Artystyczny 1956;1:24–28.
• [29] Kaszuba E. Między propagandą a rzeczywistością. Polska ludność Wrocławia w latach 1945–1947. Warszawa–Wrocław, 1997.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).