Wincenty Pol i koleje żelazne – ujęcie geograficzno-historyczne

• Autorzy: Kowalczyk Karol

Identyfikatory

DOI

10.4467/2543859XPKG.20.015.12117

Warianty tytułu

EN

Wincenty Pol and railways – geographical and historical approach

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest ukazanie, w ujęciu geograficzno-historycznym, związków Wincentego Pola (1807-1872) z kolejami żelaznymi. Jako świadek ich rozwoju w Europie Środkowej, a jednocześnie geograf – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, dostrzegał zalety nowego środka transportu dla gospodarki, społeczeństwa i krajoznawstwa. W opracowaniu przeanalizowano epizody z biografii W. Pola w odniesieniu do etapów procesu przestrzennej dyfuzji kolei na świecie. Dokonano próby wskazania miejsc i okoliczności jego bezpośredniej styczności z drogami żelaznymi, w szczególności podczas odbywanych podróży. Wskazano też elementy jego dorobku naukowego związane z geografią transportu kolejowego. W badaniach opierano się na pismach, w tym korespondencji W. Pola oraz innych źródłach o charakterze tekstowym, ikonograficznym i kartograficznym. Najważniejszym wynikiem przeprowadzonych analiz jest przestrzenna rekonstrukcja przebiegu tras, które W. Pol mógł pokonać pociągiem między 1845 a 1872 r.

EN

The aim of the article is to show, in geographic and historical terms, the links between the life of Wincenty Pol (1807–1872) and the railways. As a witness of their development in Central Europe, and at the same time a geographer – professor at the Jagiellonian University, he saw the advantages of the new mode of transport for the economy, society and sightseeing. The paper analyses episodes from W. Pol’s biography with a reference to the stages of the process of spatial diffusion of railways in the world. An attempt was made to indicate the places and circumstances of his direct contact with railways, especially during his travels. Elements of his scientific output related to the geography of rail transport were also indicated. The research was based on his writings, including the mail, and other literature, iconographic and cartographic sources. The most important result of the analyses is a spatial reconstruction of the routes that W. Pol could have travelled by train between 1845 and 1872.

Słowa kluczowe

PL

transport kolejowy; dyfuzja przestrzenna; geografia historyczna; wiek XIX; Wincenty Pol

EN

rail transport; spatial diffusion; historical geography; 19th century; Wincenty Pol

• Wydawca: Komisja Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego ; Uniwersytet Gdański. Katedra Geografii Rozwoju Regionalnego
• Czasopismo: Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 23(1)
• Strony: 8--27
• Opis fizyczny: Bibliogr. 91 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Kowalczyk Karol

• Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Al. Kraśnicka 2d, 20-718 Lublin

Bibliografia

• [1] Barycz H., 1949, Wincenty Pol jako profesor geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim, Prace Komisji Historii Medycyny i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych PAU, 3(2), Kraków.
• [2] Demel J., 1954, Początki kolei żelaznej w Krakowie, Kraków dawniej i dziś, 6, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków.
• [3] Dominas P., Przerwa T., 2017, Od kolei na Dolnym Śląsku po Koleje Dolnośląskie, Księży Młyn, Łódź.
• [4] Eisenbahnbureau des k. und k. Generalstabes,1898, Unsere Eisenbahnen im Kriege nebst Zweck, Gründung und Wirksamkeit des k. und k. Eisenbahn- und Telegraphenregimentes [w:] Geschichte der Eisenbahnen der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, 2, Karl Prochaska, Wiedeń, 113-174.
• [5] Elektroniczny Rozkład Jazdy Pociągów [rozklad-pkp.pl; dostęp: 16.01.2020].
• [6] Entwicklung des Eisenbahnnetzes in den Hauptländern der Erde von 1830-1890, 1899, [w:] Brockhaus’ Konversations-Lexikon, F. A. Brockhaus, Lipsk [mapa].
• [7] Faith N., 1990, The World the Railways Made, Pimlico, Londyn.
• [8] Firszt S., 2006, Wincenty Pol i Genealogia Piastów ze zbiorów Schaffgotschów [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 181-188.
• [9] Fleszar M., 1956, Studia z dziejów geografii ekonomicznej w Polsce od połowy XVIII do r. 1848, Prace Geograficzne, 8, Instytut Geografii PAN, Warszawa.
• [10] Gerlach H. H., 1986, Atlas zur Eisenbahn-Geschichte. Deutschland, Österreich, Schweiz, Orell Füssli, Zurych–Wies¬baden.
• [11] Gottwaldt A., 1990, Züge, Loks und Leute. Eisenbahngeschichte in 33 Stationen. Ein Katalog, Museum für Verkehr und Technik, Berlin.
• [12] Gould P. R., 1969, Spatial Diffusion, Resource Paper, 4, Association of American Geographers, Waszyngton.
• [13] Górka Z., 2006, Badania Wincentego Pola w Karpatach Polskich w zakresie geografii społeczno-ekonomicznej [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 133-136.
• [14] Harasimiuk K., 2006, Wincenty Pol jako krajoznawca [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 161-177.
• [15] Hayes D., 2017, The First Railways. Atlas of Early Railways, Times Books, Glasgow.
• [16] Holland J., Spaven D., 2013, Mapping the Railways, Harper Collins, Glasgow.
• [17] Hudec Z., Sekera P., Bureš P., Přibyl J., Ziffer D., Hádek T., Tyller R., Korbel P., Záruba T., Tetiva J., Pokorný P., Bureš M., Mara R., 2006, Atlas drah České republiky 2006-2007, Malkus, Praga.
• [18] Huenemann R. W., 1984, The Dragon and the Iron Horse: The Economics of Railroads in China, 1876-1937, Harvard University Press, Cambridge (Massachusetts).
• [19] Izmaiłow B., Krzemień K., 2006, Poznawanie rzeźby Karpat i innych regionów ziem polskich w pracach Wincentego Pola [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 97-104.
• [20] Jackowski A., Sołjan I., 2006, Wincenty Pol „ojciec” nowożytnej geografii polskiej [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 51-91.
• [21] Jackowski A., Sołjan I. (red.), 2006, Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
• [22] Janelle D. G., 2014, Time–space convergence [w:] R. J. Stimson (red.), Handbook of Research Methods and Applications in Spatially Integrated Social Science, Edward Elgar, Cheltenham–Northampton (Massachusetts), 43-60.
• [23] Jeleń E., Krupski J., 1999, Stacja końcowa Zakopane. 100 lat Kolei Zakopiańskiej, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• [24] Jerczyński M., Koziarski S., 1992, 150 lat kolei na Śląsku, Instytut Śląski w Opolu, Opole–Wrocław.
• [25] Józefa Wawel-Louisa wspomnienia z majówek i wycieczek w r. 1850, 1962, [w:] J. Zathey (red.), Pamiętniki Krakowskiej Rodziny Louisów (1831-1869), Wydawnictwo Literackie, Kraków, 245-269.
• [26] Kamionka-Straszakowa J., 1988, „Do ziemi naszej”. Podróże romantyków, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• [27] Keller M. (red.), 2012, Dzieje kolei w Polsce, Eurosprinter, Rybnik.
• [28] Koenigreich Galizien und Lodomerien herausgegeben im Jahre 1790 von [Joseph] Liesganig. Nach den vorzüglichsten neuern Hülfsquellen vermehrt und verbessert von dem k.k. oest. Generalquartiermeisterstabe im Jahre 1824, Wiedeń [mapa w skali 1:288 000].
• [29] Kolondra W., 2013, Eesti Latvija Lietuva 2013, Mapa kolejowa [mapa w skali 1:1 000 000].
• [30] Kolondra W., 2015, Slovensko Magyarország 2015, Mapa kolejowa [mapa w skali 1:1 000 000].
• [31] Kowalczyk W., 2015, Wincenty Pol i muzeum jego imienia, Muzeum Lubelskie, Lublin.
• [32] Koziarski S., 1993, Sieć kolejowa Polski w latach 1842-1918, Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski, Opole.
• [33] Koziarski S., 1995, Przekształcenia struktury przestrzennej sieci kolejowej w Polsce i na świecie, Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski, Opole.
• [34] Kresek Z., Skonka C., Sobczak J., 1989, Szlakiem Wincentego Pola, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa.
• [35] Langton J., Morris R. J. (red.), 1986, Atlas of Industrializing Britain 1780-1914, Methuen, Londyn–Nowy Jork.
• [36] Lijewski T., 1959, Rozwój sieci kolejowej Polski, Dokumentacja Geograficzna, 5, Instytut Geografii PAN, Warszawa.
• [37] Listy z ziemi naszej. Korespondencja Wincentego Pola z lat 1826-1872, 2004, Z. Sudolski (red.), Wydawnictwo Ancher, Warszawa.
• [38] Łaborewicz I., 2006, Czy Wincenty Pol był na Śnieżce i co z tego wynikło? [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 189-199.
• [39] Łoboz M., 2004, Śpiewak pieśni niedogranych. W kręgu twórczości Wincentego Pola, Wieluńskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław.
• [40] Łoboz M. (red.), 2015, Obrazy natury i kultura. Studia o Wincentym Polu, Agencja Wydawnicza a linea, Wrocław.
• [41] Łojek J., Łojek A., 2015, Człowiek i koń – próba równoważenia interesów, Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 2(94), 35-49.
• [42] Majchrowski S., 1982, Wincenty Pol. Szkic biograficzny, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
• [43] Mann M., 1904, Wincenty Pol. Studjum biograficzno-krytyczne. Tom I, G. Gebethner i Spółka, Kraków.
• [44] Mann M., 1906, Wincenty Pol. Studjum biograficzno-krytyczne. Tom II, G. Gebethner i Spółka, Kraków.
• [45] Mikulski T., 1966, W przelocie taboru [w:] T. Mikulski, Spotkania Wrocławskie, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, 186-197.
• [46] Niemcówna S., 1923, Wincenty Pol jako geograf, Prace Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, 3, Księgarnia Geograficzna „Orbis”, Kraków.
• [47] O’Dell A. C., Richards P. S., 1971, Railways and Geography, Hutchinson University Library, Londyn.
• [48] Olszewicz B., 1939, Podróże Wincentego Pola po Śląsku w r. 1847, Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach, 5, 1-3.
• [49] Opaliński D., 2014, Dyszlem i pod parą, czyli o galicyjskim kolejowo-pocztowym rozkładzie jazdy z 1867 r., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 62(4), 613-624.
• [50] Ovenden M., 2011, Great Railway Maps of the World, Penguin Books, Londyn.
• [51] Pigoń S., 1961, Wincenty Pol pod obstrzałem demokratów [w:] S. Pigoń (red.), Z ogniw życia i literatury, Ossolineum, Wrocław, 314-334.
• [52] Pociask-Karteczka J., 2006, Hydrografia w pracach Wincentego Pola [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 115-131.
• [53] Pol W., 1847, Z wycieczki, Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich, 2(5), 540-557.
• [54] Pol W., 1848, Listy z wycieczki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów.
• [55] Pol W., 1851a, Północny wschód Europy pod względem natury, Drukarnia Uniwersytecka, Kraków.
• [56] Pol W., 1851b, Rzut oka na północne stoki Karpat, Drukarnia Czasu, Kraków.
• [57] Pol W., 1856, Wyjazd z domu [w:] Poezyje Wincentego Pola. Z podróży po burzy, Drukarnia Czasu, Kraków, 109-111.
• [58] Pol W., 1866, Wincentego Pola dwie prelekcje o potrzebie wykładu geografii handlowej, Biblioteka Ossolińskich, 9, 231-278.
• [59] Pol W., 1868, Wspomnienia z Niemiec, Strzecha, 6, 184-188.
• [60] Pol W., 1869, Obrazy z życia i natury. Północny wschód Europy, t. I, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• [61] Pol W., 1870, Obrazy z życia i natury. Północny wschód Europy, t. II, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• [62] Połuszejko G., 2015, Kalendarium podróży Wincentego Pola [w:] M. Łoboz (red.), Obrazy natury i kultura. Studia o Wincentym Polu, Agencja Wydawnicza a linea, Wrocław, 233-266.
• [63] Powell F. W., 1921, The Railroads of Mexico, Stratford Company, Boston.
• [64] Rosnowska J., 1963, Dzieje poety. O Wincentym Polu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• [65] Rymar M., 2009, Architektura dworców Kolei Karola Ludwika w Galicji w latach 1855-1910, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
• [66] Salmi H., 2010, Europa XIX wieku. Historia kulturowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• [67] Schiedt H. U., 2008, Reisezeiten im 19. Jahrhundert, Wege und Geschichte, 2, 4-9.
• [68] Schweers H., Wall H., Würdig T., 2010, Eisenbahnatlas Österreich, Schweers + Wall, Kolonia.
• [69] Słownik fizyczny, 1984, Kuryłowicz J., Puchalska E., Sawicka F., Senatorski A. (red.), Wiedza Powszechna, Warszawa.
• [70] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1880, 11, Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. (red.), Warszawa.
• [71] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1887, 8, Chlebowski B., Walewski W. (red.), Warszawa.
• [72] Stankiewicz R., Stiasny M., 2014, Atlas linii kolejowych Polski 2014, Eurosprinter, Rybnik.
• [73] Tang J., 2014, Railroad Expansion and Industrialization: Evidence from Meiji Japan, The Journal of Economic History, 74, 863-886.
• [74] Taylor Z., 1980, Studia z zakresu dyfuzji innowacji w geografii transportu, Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej, 4, 140-153.
• [75] Taylor Z., 1981, Dyfuzja sieci kolejowej w Polsce jako proces czasoprzestrzenny, Przegląd Geograficzny, 53(3), 475-490.
• [76] Taylor Z., 2007, Rozwój i regres sieci kolejowej w Polsce, Monografie, 7, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
• [77] Tomasik W., 2003, „Railway Story” / Opowiadanie kolejowe, Pamiętnik Literacki, 94(2), 107-124.
• [78] Tomasik W., 2007, Ikona nowoczesności. Kolej w literaturze polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• [79] Tomasik W., 2012, Inna droga. Romantycy a kolej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
• [80] Torowska J., 2012, Planty Krakowskie i ich przestrzeń kulturowa, Ośrodek Kultury im. Cypriana K. Norwida, Kraków.
• [81] Trepińska J. B., 2006, Klimaty i klimatologia u Wincentego Pola [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 109-113.
• [82] Tucholski Z., 2015, Profesor Antoni Xiężopolski. Twórca polskiej szkoły budowy lokomotyw, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
• [83] Tygodnik Ilustrowany, 1872, X, II, 259, 289.
• [84] Warf B., 2008, Time-Space Compression. Historical geographies, Routledge, Londyn–Nowy Jork.
• [85] Wawel-Louis J., 1886, Życie światowe i towarzyskie w Rzeczypospolitej Krakowskiej (1816-1846) [w:] Józefa Czecha Kalendarz Krakowski na rok 1886, Drukarnia Czasu, Kraków, 39-56.
• [86] Wincenty Pol o kolejach żelaznych, 1926, Inżynier Kolejowy, 10(26), 293.
• [87] Wojtanowicz J., 2006, Wincenty Pol wśród twórców regionalizacji fizycznogeograficznej [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 105-108.
• [88] Wolmar C., 2007, Fire and Steam. How the Railways transformed Britain, Atlantic Books, Londyn.
• [89] Wolmar C., 2009, Blood, Iron and Gold. How the Railways Transformed the World, Atlantic Books, Londyn.
• [90] Ziejka F., 2006, Krakowskie lata Wincentego Pola [w:] A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 31-48.
• [91] Zwierz M. (red.), 2006, Wrocławskie dworce kolejowe, Muzeum Architektury we Wrocławiu, Wrocław.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).