Historical technical equpiment of residential and public buildings. Electric passenger elevators on the Polish territory from the 19th to the half of the 20th century

• Autorzy: Pietrzak Katarzyna

Identyfikatory

DOI

10.21008/j.2658-2619.2023.14.3

Warianty tytułu

PL

Historyczne wyposażenie techniczne budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. Elektryczne dźwigi osobowe na ziemiach polskich od 1899 r. do końca lat 30. XX w.

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Passenger elevators (lifts) have become an indispensable part of building equipment in modern construction. Recognizing the gap in knowledge about the history of the development of lifting devices in Polish territory at the turn of the 19th and 20th centuries, the author undertook a scientific research project. The study involved three main stages: archival queries, inventory trips across Poland to prepare a catalog, and analysis of the information gathered. This article is a project results summary and an attempt to answer some fundamental questions about the development of vertical transportation in the Polish construction industry.

PL

Dźwigi osobowe (windy) stały się we współczesnym budownictwie nieodzownym elementem wyposażenia budynków. Dążąc do wypełnienia luki w aktualnym stanie wiedzy na temat historii rozwoju konstrukcji dźwigowych w Polsce na przełomie XIX i XX w., autorka podjęła się realizacji projektu naukowo-badawczego. Badania obejmowały trzy główne etapy: kwerendy archiwalne, wyjazdy inwentaryzacyjne na terenie Polski w celu opracowania katalogu oraz analiza zebranych informacji. Artykuł ten stanowi podsumowanie wyników badań oraz próbę odpowiedzi na zasadnicze pytania dotyczące rozwoju transportu pionowego w polskim budownictwie.

Słowa kluczowe

EN

passenger elevator; passenger lift; historical elevators; technical heritage; lifts history; technical equipment; technical supervision

PL

dźwig osobowy; zabytkowe dźwigi; dziedzictwo techniczne; historia wind; wyposażenie techniczne; dozór techniczny

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz
• Rocznik: 2023
• Tom: Z. 14
• Strony: 47--66
• Opis fizyczny: Bibliogr. 48 poz., fig.

Twórcy

autor

Pietrzak Katarzyna

• Poznan University of Technology, Faculty of Civil and Transport Engineering, Institute of Combustion Engines and Powertrains

• https://orcid.org/0000-0001-9633-4782

Bibliografia

• 1. Barański J., 2007, Świat rzeczy. Zarys antropologiczny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• 2. Bernard A., 2014, Lifted. A cultural history of the elevator, New York University Press, New York-London.
• 3. Bottomley M., 2014, Modernising a Paternoster, in: Proceedings of the 4th Symposium on Lift and Escalator Technologies, The University of Northampton, Northampton, s. 29-38.
• 4. Brach I., 1932, Dźwigi osobowe w domach mieszkalnych, „Architektura i Budownictwo”, z. 8, s. 260-263.
• 5. Dąbrowski S.K., 1936, Architektura Gdyni, „Architektura i Budownictwo”, z. 5, s. 146-154.
• 6. Dümmler K., 1907, Treppenhäuser und Fahrstühle, „Zentralblatt der Bauverwaltung”, December 28.
• 7. Gmach Tow. Ubezpieczeń „Rossya" w Warszawie, 1901, „Architekt. Miesięcznik Poświęcony Architekturze, Budownictwu i Przemysłowi Art”, nr 7, s. 101-104.
• 8. Gray L.E., 2002, From Ascending rooms to express elevators: A history of the passenger elevator in the 19th century, Elevator World Inc., Mobile.
• 9. Gray L.E., 2012, Hart’s Cyclic Elevator, Part I, https://elevatorworld.com/article/harts-cyclic-elevator-part-i/ (access: 18.06.2022).
• 10. Gray L.E., 2014a, The Gradatory Elevator, Part One, https://elevatorworld.com/article/the-gradatory-elevator-part-one/ (access: 18.06.2022).
• 11. Gray L.E., 2014b, The Gradatory Elevator, Part Two, https://elevatorworld.com/article/the-gradatory-elevator-part-two/ (access: 18.06.2022).
• 12. Jakimowicz T. (red.), 2005, Architektura i urbanistyka Poznania w XXwieku, Wydawnictwo Miejskie, Poznań.
• 13. Kirschke K., Kirschke P., Schlimme H., 2020, Wrocławskie domy handlowe i towarowe z lat dwudziestych, w: Wieżowce Wrocławia 1919-1932, red. J. Ilkosza, B. Sörtkuhl, Muzeum Architektury we Wrocławiu, Wrocław, s. 113-135.
• 14. Kopczyński M., 2009, Ludzie i technika. Szkice z dziejów cywilizacji przemysłowej, Oficyna Wydawnicza „ Mówią Wieki”, Warszawa.
• 15. Kwaśniewski J., 2004, Dźwigi osobowe i towarowe, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.
• 16. Michalik M., Kisilowski J. (red.), 1992, Kronika techniki, Kronika, Warszawa.
• 17. Orłowski B., 2008, Historia techniki polskiej, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji PIB, Radom.
• 18. Orłowski B., 1963, Tysiąc lat polskiej techniki, Nasza Księgarnia, Warszawa.
• 19. Orłowski B., 2010, Powszechna historia techniki, Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, Warszawa.
• 20. Payer P., 2017, Stadt und Aufzug. Zur Frühgeschichte der vertikalen Fortbewegung in Wien, 1869-1914, „Wiener Geschichtsblätter”, Heft 1, p. 1-20.
• 21. Piasecki B., Stefanowicz W. (red.), 2011), 100 lat polskiego dozoru technicznego 1911-2011, Urząd Dozoru Technicznego, Warszawa.
• 22. Prusakowski W., Todtleben T., 2011, Sto lat przemysłu dźwigowego, Wydawnictwo EWIT, Radom.
• 23. Raabe E., 1939, Dźwigi osobowe i towarowe, Wydawnictwa Techniczne Ministerstwa Komunikacji, Warszawa.
• 24. Ruciński K., 1929, Rzut oka na budownictwo miejskie w Poznaniu, „Architektura i Budownictwo”, z. 6, s. 199-231.
• 25. Stowarzyszenie Elektryków Polskich, 1932, Przepisy budowy i ruchu urządzeń elektrycznych prądu silnego, wydanie 2-gie, zmienione, Warszawa.
• 26. Stowarzyszenie Elektryków Polskich, 1939, Wskazówki współpracy architekta i elektryka przy wykonywaniu urządzeń elektrycznych w budynkach, Warszawa, s. 78-89.
• 27. Toruń L., 1929, Budownictwo mieszkaniowe na zachodzie, „Architektura i Budownictwo”, z. 8, s. 314-318.
• 28. Troskolański A.T. (red.), 1973, Mała Encyklopedia Techniki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• 29. Wiener A., 1912, Das Warenhaus, Kauf-, Geschäfts-, Büro-Haus, Verlag von Ernst Wasmuth, Berlin, p. 84-85.
• Archival sources
• 1. Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK), Akta miasta Krakowa, sygn. Kr 7519, Wyciągi osobowe i ciężarowe - regulacja i wymogi techniczne dotyczące wind osobowych i towarowych.
• 2. Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK), Akta miasta Krakowa, sygn. MZB 5, Akta byłego Zarządu Miejskiego w Krakowie, Ewidencja wyciągów.
• 3. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy [APB], Rejencja w Bydgoszczy, sygn. 8345, Akten gen. Vereine zur Überwachung von Dampfkesseln.
• 4. Archiwum Państwowe w Łodzi [hereafter: APŁ], Łódzkie Towarzystwo Elektryczne Spółka Akcyjna, sygn. 1757, Winda towarowo-osobowa.
• 5. Archiwum Państwowe w Poznaniu [APP], Akta Miasta Poznania, sygn. 4360, Acta betreffend Fahrstühlespecialia.
• 6. APP, Prezydium Policji w Poznaniu, sygn. 9373, A. betr. von Dampfkessel Verein zur Überwachung von Dampfkessel.
• 7. APP, Prezydium Policji w Poznaniu, sygn. 5518, Anlage und Revision der Dampfkessel.
• 8. APP, Starostwo Powiatowe w Poznaniu, sygn. 477, Nadzór nad kotłami parowymi.
• 9. Archiwum Państwowe w Przemyślu, Małopolskie Towarzystwo Cukrownicze „Przeworsk” Spółka Akcyjna w Przeworsku, sygn. 464, Bracia Jenike Fabryka Dźwigów S.A. Warszawa.
• 10. Biblioteka Narodowa [BN], Magazyn Druków Ulotnych, sygn. DŻS XIA 1d, PKN Polski Komitet Normalizacyjny, Cennik norm PN obowiązujący od dnia 1 listopada 1935 r, Warszawa, 1935.
• 11. BN, Magazyn Druków Ulotnych, sygn. DŻS XIVA 1f, Statut spółki akcyjnej pod firmą: “Bracia Jenike, Fabryka Dźwigów, Spółka Akcyjna ”.
• 12. Biblioteka Śląska, sygn. 4260 III, Sprawozdanie Stowarzyszenia Dozoru Kotłów Parowych Katowice za rok 1932.
• 13. Groniowski K.S., 1931, Mechaniczne urządzenie sterowe do dźwigów, Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej [UPRP]. Patent nr 14179, zatwierdzony 16.07.1931.
• 14. Groniowski K.S., 1932, Przyrząd zabezpieczający elektryczne obwody trójfazowe, UPRP. Patent nr 17497, zatwierdzony 18.11.1932.
• 15. Groniowski K.S., 1935a, Zespół przyciskowy do dźwigu elektrycznego, UPRP. Patent nr 21334, zatwierdzony 10.04.1935.
• 16. Groniowski K.S., 1935b, Urządzenie ryglujące do dźwigu, UPRP. Patent nr 21881, zatwierdzony 19.08.1935.
• 17. Groniowski K.S., 1936a, Samoczynny przyrząd do nastawiania kierunku obrotu elektrycznego silnika dźwigu ze sterem przyciskowym, UPRP. Patent nr 22684, zatwierdzony 17.01.1936.
• 18. Groniowski K.S., 1936b, Hamulec elektromagnetyczny, UPRP. Patent nr 23479, zatwierdzony 8.07.1936.
• 19. Ustawa z dnia 31 maja 1921 r. o nadzorze nad kotłami parowemi, oraz Ustawa z dnia 6 grudnia 1921 r. w sprawie zmiany brzmienia art. 2 ustawy z dnia 31 maja 1921 r. o nadzorze nad kotłami parowemi (Dz. U. R. P. N° 50, poz. 303).

Uwagi

This article summarizes the results of the author's research conducted within the framework of the project entitled “Development of lifting devices on the Polish territory from 19th to the half of the 20th century”, funded by the National Science Center (scientific research grant, contract number UMO-2019/33/N/HS3/01662).