Aspekty funkcji granic w regionie karpackim – wyznaczanie granic w średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej

• Autorzy: Maliniak Pavol

Warianty tytułu

EN

The aspects of borders function in Carpathian region – perception of borders in the middle and early modern age

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule poświęcamy uwagę rozprzestrzenieniu się form i znaczeń znaków granicznych w środkowym regionie Karpat na Słowacji. Rozwój tych ziem przypada na czasy średniowiecza oraz nowożytności za panowania Królestwa Węgierskiego. W tamtym wielokulturowym środowisku funkcja granic była jedynie formalna. Podział administracyjny i własnościowy ziem, powodował ich niezmienność. O abstrakcyjnych granicach mówią źródła, kiedy opisują kierunek wyznaczania granic. Posługują się wtedy pojęciami: granica „postępuje” w górę lub „idzie” na drzewo. W percepcji niematerialnych własności możemy znaleźć analogiczną funkcję granic w rytuałach religijnych. Sakralizacja granic krzyżami miała bardzo silne znaczenie symboliczne. Innym aspektem granic w sferze duchowej był objazd granic, który tkwił w tradycji Europy Środkowej od średniowiecza do nowożytności.

EN

In the study we focus on forms and meaning of border signs in the central region of Carpathian Mountains in Slovakia. Development of the area stretches back to Middle Ages as well as to modern Hungarian Kingdom. Function of borders was mostly formal in this multicultural environment. Administrative and ownership division of the area caused paradoxically that it remained unchanged. Sources, which describe the direction of borders delimitation with phrases such as: the border „rises up” a hill or it „goes up” a tree, reflect abstract borders. In perception of intangible characteristics we can find analogical functions of borders in religious rites. Sacralization of borders with crosses had very strong symbolical meaning. Borders perambulations (walkabouts) on horses, which were traditional for central Europe since the Middle Ages until the Modern period, presented another aspect of borders in spiritual sphere.

Słowa kluczowe

PL

geografia historyczna; granice realne; granice wyobrażone; użytkowanie przestrzeni; Słowacja

EN

historical geography; real bordes; imaginative bordes; use of space; Slovakia

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2011
• Tom: nr 15
• Strony: 116--124
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., ryc.

Twórcy

autor

Maliniak Pavol

• Univerzita Mateja Bela, Katedra histórie, Fakulta humanitných vied, Banská Bystrica, Słowacja

Bibliografia

• Bujak F., 2001: Studya nad osadnictwem Małopolski, Wydaw. PTPN, Poznań, 265 s.
• Coles J. M., 2000: Patterns in a Rocky Land: Rock Carvings in South‐West Upland, Sweden, Department of Archaeology and Ancient History, Uppsala University, 136 s.
• Kiersnowski R., 1960: Znaki graniczne w Polsce średniowiecznej. [w:] Archeologia Polski, Tom V, Nr 2, s. 257‐289.
• Ляўкоў Э. i in., 2000: Культавыя камяні Беларусі. [w:] Studia mythologica Slavica, Vol. III, s. 43‐56.
• Maliniak P., 2009: Človek a krajina Zvolenskej kotliny v stredoveku, Fakulta humanitných vied Univerzity Mateja Bela, Banská Bystrica, 246 s.
• Maliniak P., 2006: Meta ad modum crucis sculpta. Kríže na hraniciach majetkov vo Zvolenskej stolici. [w:] Svätec a jeho funkcie v spoločnosti I, Kožiak R., Nemeš J. (red.), Bratislava, s. 393‐410.
• Maliniak P., 2010: The use of border signs in the Carpathian region: Contribution to the understanding of borders in the Middle and Early Modern Age. [w:] Historiography in Motion. Slovak Contributions to the 21st International Congress of Historical Sciences, Holec R., Kožiak R. (red.), Bratislava, s. 62‐76.
• Mierzwiński A., 2007: Ślężańska układanka: strukturalno‐semiotyczne poszukiwania kontekstu historycznego, Wyd. Chronikon, Wrocław, 175 s.
• Nicklis H.‐W., 1992: Von der „Grenitze“ zur Grenze. Die Grenzidee des lateinischen Mittelalters (6.–15. Jhdt.). [w:] Blätter für deutsche Landesgeschichte, Band 128, s. 1‐29.
• Pietras M., 2006: Psychologiczna geneza granic w krajobrazach kulturowych.. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG nr 5, Plit J. (red.), Sosnowiec, s. 15‐24.
• Puhar J., Pleterski A., 2005: Krkavški Kamen v ustnem izročilu in v sklopu obredne prostorske strukture [w:] Studia mythologica Slavica, Vol. VIII, s. 57‐74.
• Schneider R., 1994: Lineare Grenzen. Vom frühen bis zum späten Mittelalter. [w:] Grenzen und Grenzregionen. Frontières et régions frontalières, Haubrichs W., Schneider R. (red.), Saarbrücken, s. 51‐68.
• Schwegler U., 1992: Schalen‐ und Zeichensteine der Schweiz, Schweizerische Gesellschaft für Ur‐ und Frühgeschichte, Basel, 278 s.
• Slivka M., 2004: Hranice v mentálnom chápaní stredovekého človeka. [w:] Archaeologia historica, Tom 29, s. 9‐36.
• Takács L., 1983: Idol Stones as Boundary Markers. [w:] Acta ethnographica Academiae scientiarum Hungaricae, Tom. XXXII., Fasc. 1‐4, s. 103‐122.
• Tyszkiewicz J., 2003: Dąb w kulturze Słowian wczesnośredniowiecznych. [w:] Geografia historyczna Polski w średniowieczu. Zbiór studiów, Wyd. DiG, Warszawa, s. 151‐171.
• Urfus V. i in., 2001: Kamenné kříže Čech a Moravy, Argo, Praha, 475 s.
• Vozár J., 2002: Kodex des Stadt‐ und Bergrechtes von Schemnitz. Kódex mestského a banského práva Banskej Štiavnice, Banská agentúra, Košice, 71 s.