The world inventory of historical scientific instruments - the Polish contribution

• Autorzy: Wyka Ewa

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.20.005.11621

Warianty tytułu

PL

Światowy inwentarz zabytkowych przyrządów naukowych - polski wkład

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article is devoted to a project carried out after the Second World War by historians of science whose aim was to explore the world heritage of historical scientific instruments. The article presents the results of research whose purpose was to learn the methods of implementation and the results of compiling an inventory of historical scientific instruments preserved in Poland after World War II. The Commission pour l’inventaire mondial des appareils scientifiques d’intérêt historique (the Commission for the World Inventory of Scientific Instruments) was founded in 1956 at the International Union of History and Philosophy of Science in Paris - the Division of the History of Science. The aim of the Commission was to coordinate work on the implementation of a world inventory of historical scientific instruments. The concept of the inventory card was prepared, and the criteria for the selection of historical instruments for the inventory and deadlines for the project were set. Members from at least 29 countries participated in the works of the Commission. The project was implemented by European science and technology museums and national academies of sciences. The collected data was recorded on index cards which were prepared, among others, by French, Italian, Belgian, Czech, and Polish researchers. A Russian catalogue was published. In Poland in 1959-1963, work on the inventory was conducted by the Department of History of Science and Technology of the Polish Academy of Sciences. Queries were commissioned to Tadeusz Przypkowski, a science historian, collector, and expert on gnomonics. For the world inventory, he selected about one hundred of the most valuable science objects from the collections of Polish museums and other institutions. Nearly 20% of those were gnomonic objects, the remaining part consisted of astronomical instruments, pharmacy instruments and individual objects pertaining to other fields of science. Works on the national inventory of historical scientific instruments were also carried out under the guidance of Przypkowski. The preserved documents do not allow us to determine at what stage these works stopped. Currently, the project ‘National inventory of historical scientific instruments’ is being implemented at the L. & A. Birkenmajer Institute for the History of Science of the Polish Academy of Sciences. It aims to create an electronic database of historical scientific instruments which have been preserved in Polish museums. The project has been financed by the National Science Centre Poland (Research project: OPUS 13 No. 2017/25/B/HS3/01829).

PL

Artykuł poświęcony jest projektowi realizowanemu po drugiej wojnie światowej przez historyków nauki, którego celem było zbadanie światowych zasobów historycznych przyrządów naukowych. W artykule przedstawiono wyniki prac badawczych, których celem było poznanie sposobu realizacji i rezultatów opracowania inwentarza historycznych przyrządów naukowych zachowanych na ziemiach polskich po II wojnie światowej. W 1956 r. przy Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauki w Paryżu - Sekcji Historii Nauki powołana została Commision pour l’inventaire mondial des appareils scientifiques d’intérêt historique (Komisja Światowego Inwentarza Zabytkowych Przyrządów Naukowych). Celem Komisji było koordynowanie prac nad wykonaniem światowego inwentarza historycznych przyrządów naukowych. Opracowany został wzór karty inwentaryzacyjnej, kryteria doboru zabytkowych przyrządów do inwentarza i ustalone zostały terminy realizacji projektu. W pracach Komisji uczestniczyli członkowie co najmniej 29 krajów. Projekt realizowany był przez europejskie muzea nauki i techniki oraz narodowe akademie nauk. Dane w formie fiszek przygotowane zostały m.in. przez badaczy francuskich, włoskich, belgijskich, czeskich, polskich. Katalog rosyjski został opublikowany. W Polsce prace nad inwentarzem prowadzone były przez Zakład Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk w latach 1959-1963. Prace kwerendalne zlecone zostały Tadeuszowi Przypkowskiemu, historykowi nauki, gnomonikowi i kolekcjonerowi. Wytypował on do światowego inwentarza około 100 najcenniejszych obiektów nauki ze zbiorów polskich muzeów i innych instytucji. Blisko 20% stanowiły zabytki gnomoniki, pozostałe to przyrządy astronomiczne, wyposażenie zabytkowych aptek i pojedyncze przedmioty z innych dziedzin nauki. Pod kierunkiem T. Przypkowskiego prowadzone były również prace nad przygotowaniem krajowego inwentarza historycznych przyrządów naukowych. Zachowane dokumenty nie pozwalają stwierdzić, na jakim etapie te prace zostały zakończone. Obecnie w Instytucie Historii Nauki im. L. A. Birkenmajerów PAN realizowany jest projekt „Narodowy inwentarz historycznych przyrządów naukowych”. Jego celem jest stworzenie elektronicznej bazy zabytkowego instrumentarium naukowego przechowywanego w polskich muzeach. Projekt finansowany jest przez Narodowe Centrum Nauki (Projekt badawczy OPUS 13 nr 2017/25/B/HS3/01829).

Słowa kluczowe

EN

historical scientific instruments; world inventory of scientific instruments; Polish collections of scientific instruments; Przypkowski Tadeusz; National Science Center Poland

PL

historyczne przyrządy naukowe; zbiory muzealne; światowy inwentarz instrumentów naukowych; polskie kolekcje instrumentów naukowych; Przypkowski Tadeusz; Narodowe Centrum Nauki Polska

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 65, nr 1
• Strony: 81--99
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., faks., fot. (w tym kolor.), 1 portr.

Twórcy

autor

Wyka Ewa

• L. & A. Birkenmajer Institute for the History of Science, Polish Academy of Sciences Jagiellonian University Museum - Collegium Maius

Bibliografia

• Archival and manuscript sources
• ARP - Archiwum Rodziny Przypkowskich, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, (Archive of The Przypkowski Family, The Przypkowski Museum in Jędrzejów):
• Folder Sprawy katalogu przyrządów naukowych. Rok 1960. Listy Tadeusza i fot. przyrządów naukowych (Matters of the catalogue of scientific instruments. 1960. Letters of Tadeusz and photographs of scientific instruments) - Folder Światowy Inwentarz Zabytkowych Przyrządów Naukowych (World Inventory of Historical Scientific Instruments),
• Tadeusz Przypkowski, Autobiografia (Autobiography), undated typescript, sig. B. 3636.
• Tadeusz Przypkowski, Sprawozdanie z podróży naukowych latem 1958 roku dr. Tadeusza Przypkowskiego z Jędrzejowa, (Report on scientific journeys in the summer of 1958, by Dr. Tadeusz Przypkowski from Jędrzejów), undated typescript.
• SML - The Science Museum’s Dana Research Centre and Library in London:
• Commission pour l’inventaire mondial des appareils scientifiques d’interet historique. Polish national inventory of scientific instruments, microfilm no. B. 28.
• Contribution tchecoslovaque à l’inventaire, microstrip, 1970.
• Critical literature
• Anderson R., National Inventories of Scientific Instruments and the British Contribution, “Bulletin of the Scientific Instrument Society” no 4, 1984, p. 9-11.
• Clercq de P., Lewis Evans and the White City Exhibitions, “Sphæra” Issue 11, 2000.
• Guitard E.-H., Un fichier des instruments scientifiques anciens, “Revue d’Histoire de la Pharmacie” vol. 47, 1959, no 163, p. 197-198.
• Holbrook M., Science Preserved, London 1992.
• Holland J., Scientific Instrument Collection in Australia Universities. members.optusnet.com.au/jph8524/JHUniInstColl.htm [accessed 12.03.2019].
• Jadach J., Jan Pazdur (1909-2001), “Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne” vol. 14, 2003, p. 327-329.
• Kronika pkt. 11. Światowy Inwentarz Historycznych Przyrządów Naukowych, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” vol. 8, 1963, no 1, p. 139.
• Maistrov L.E., Nauchnye pribory. Pribory i instrumenty istoricheskogo znacheniya), Moskva 1968.
• Pietrusiński J., Komunikat, “Ochrona Zabytków” vol. 13, 1960, no 1-4, p. 99.
• Przypkowski T., Posiedzenie Komisji Światowego Inwentarza Zabytkowych Przyrządów Naukowych w Paryżu, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” vol. 7, 1962, no 1-2, p. 230-231.
• Przypkowski T., Posiedzenie Międzynarodowej Komisji Inwentarza Zabytkowych Przyrządów Naukowych, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” vol. 8, 1963, no 4, p. 621-622.
• Przypkowski T., book review: Silvo A. Bedini, Early American Instruments and Their Makers, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” vol. 11, 1966, no 3, p. 275-276.
• Rederowa D., Kronika zagraniczna. Zgromadzenie Ogólne Sekcji Historii Nauki Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauki, “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” vol. 11, 1966, no 1-2, p. 189.
• Rybka E., Tadeusz Przypkowski (1905-1977), “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” vol. 23, 1978, no 3-4, p. 759-767.
• Schechner S.J., Instrumentation, [in:] Companion to the History of American Science, ed. by G.M. Montgomery, M.A. Largent, Chichester 2015, p. 408-419.
• Tablica astronomiczna Mikołaja Kopernika na zamku w Olsztynie. Stan badań. ed. by E. Jelińska, Olsztyn 2013.
• Włodarczyk J., Torge R., Astronomia w dawnym Wrocławiu, Lublin 2009.
• Włodarczyk J., Jedyna taka linia w Polsce, “Wiedza i Życie” 2009, no 04.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).