Roślinność na składowisku odpadów posodowych w Janikowie po 13 latach rekultywacji

• Autorzy: Dyguś K. H. , Sienkiewicz J.

Identyfikatory

DOI

10.12912/2081139X.06

Warianty tytułu

EN

Assessment of vegetation cover on soda waste disposal site at Janikowo, following 13-year-long reclamation

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań florystyczno-fitosocjologicznych pokrywy roślinnej, ukształtowanej po 13 latach rekultywacji na powierzchniach składowiska wapna posodowego w Janikowie. Przed rozpoczęciem rekultywacji na wyschniętych podłożach składowiska obserwowano wkraczanie nielicznych gatunków pionierskich. Trzynastoletnie zabiegi rekultywacyjne skutkowały znacznym wzrostem różnorodności florystycznej, taksonomicznej i syntaksonomicznej w pokrywie roślinnej składowiska. Na składowisku zanotowano 108 gatunków roślin należących do 31 rodzin, z czego 50% całej flory przypadło na dwie rodziny – Poaceae (trawy) i Asteraceae (złożone). Pozostałe 29 rodzin miało tylko kilkuprocentowe udziały. Wykazano dominację gatunków trzech grup syntaksonomicznych: Stellarietea mediae (zbiorowiska chwastów pól uprawnych i terenów ruderalnych), Molinio-Arrhenatheretea (zbiorowiska łąkowe) oraz Artemisietea vulgaris (nitrofilne zbiorowiska bylin na siedliskach ruderalnych). Na poddawanych zabiegom powierzchniach stawów osadowych w Janikowie utworzyły się zbiorowiska nawiązujące do fitocenoz łąk świeżych z klasy Molinio-Arrhenatheretea oraz zbiorowiska murawowo-ruderalne. Na podłożu wapniowym wyróżniono zbiorowisko wiechliny łąkowej i krwawnika pospolitego Poa pratensis-Achillea millefolium. Natomiast płaty roślinności rozwijającej się w wyniku rekultywacji na podłożu popiołowym utworzyły zbiorowisko murawowo-ruderalne (zbiorowisko stulisza Loesela i bylicy pospolitej Sisymbrium loeselii-Artemisia vulgaris) z niewielkimi fragmentami typowo ruderalnych agregacji nitrofilnych roślin jednorocznych. Lokalna bioróżnorodność mierzona bogactwem gatunkowym zwiększyła się ponad 15 krotnie. Z kolei fitoindykacja warunków środowiska wykazała, że na zrekultywowanym terenie powstały siedliska heterogeniczne ogólnie korzystne dla rozwoju roślinności. Są to głównie siedliska świeże, z przewagą siedlisk żyznych, mezo- i eutroficznych. Zdecydowana większość flory składowiska to gatunki wskaźnikowe gleb mineralno-próchniczych. Natomiast ocena odporności na zasolenie na podstawie ekologicznych liczb wskaźnikowych roślin wykazała, że siedliska składowiska odznaczają się podwyższonymi zawartościami soli. Analiza flory pod kątem odporności na zwiększoną zawartość metali ciężkich gatunków roślin nie wykazała gatunków tolerujących wybitnie podwyższone zawartości metali ciężkich. W konkluzji podkreślono, że na zrekultywowanym terenie składowiska obserwuje się dużą efektywność i trwałość zasiedlenia nowych podłoży przez roślinność w czasie 13 lat trwania procesu rekultywacji.

EN

The results are presented of vegetation survey on the alkaline and saline soda waste disposal site at Janikowo Soda Plant near Toruń (central Poland). The site was subject to reclamation using diverse techniques including sewage sludge and ash, starting from the year 2000 onwards. The survey was made to evaluate the status of plant succession as well as stability and diversity of vegetation cover. The vegetation was inventoried using the cover-frequency method, on a 10 x 10 m quadrat samples randomly distributed over the reclaimed area. Com¬munities were classified using the Central-European approach by Braun-Blanquet (1964). In 2013, the vegetation was well established and provided a dense cover of the substrate. 108 plant species were found compared to some 5–8 plants which arrived spontaneously until the year 2000. Species richness increased 15 fold since the year when reclamation started. Species of graminoid and Asteraceae families prevailed in most patches of local vegetation. The vegetation cover on sites treated with a mixt of power plant ash and sewage sludge was less stable and less diverse than that on sites where sewage sludge only was applied. Annuals and biennials dominated in the vegetation on ash grounds while more competitive perennials prevailed on sewage sludge substrates. On the latter substrates there develop plant communities classified as an association of smooth meadow grass and common yarrow Poa pratensis-Achillea millefolium, whose species combination closely resembles that of seminatural fresh meadows. On the ash grounds, a variety of associations of ruderal plants were found with dominating Loesel mustard and common mugwort Sisymbrium loeselii-Artemisia vulgaris. Phytoindicatory methods using Ellenberg values have shown that waste substrates contained increased salt concentrations, however, there was no indication of increased heavy metal contents, as no plants tolerating excessive amounts of heavy metals were recorded at the site.

Słowa kluczowe

PL

Janikowskie Zakłady Sodowe; składowisko odpadów posodowych; rekultywacja; pokrywa roślinna; bioróżnorodność; fitoindykacja

EN

Janikowo Soda Plant; soda waste disposal site; reclamation; bioremediation; vegetation cover; biodiversity; phytoindication

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej
• Czasopismo: Inżynieria Ekologiczna
• Rocznik: 2014
• Tom: Nr 36
• Strony: 65--97
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., tab., fot.

Twórcy

autor

Dyguś K. H.

• Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania, Wydział Ekologii, ul. Olszewska 12, 00-792 Warszawa

autor

Sienkiewicz J.

• Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Krucza 5/11d, 00-548 Warszawa

Bibliografia

• 1. Braun-Blanquet J. 1964. Pflanzensoziologie, Grundzüge der Vegetationskunde 3. Aufl. Springer, Vienna-Nev York, s. 865.
• 2. Boroń K., Zając E., Klatka Sł. 2000: Rekultywacja terenu składowania odpadów KZS „Solvay” w Krakowie. Inż. Ekol. 1: 58–64.
• 3. Cabała S., Jarząbek Z.1999. Szata roślinna zwałowisk poprzemysłowych Chorzowa. Cz.1. Analiza flory. Archwium Ochrony Środowiska, 25(1): 133–153.
• 4. Dyguś K. 2004. Invasion of synanthropic plants to a forest phytocoenosis disturbed by an exogenic factor. Ecological Questions, 4/2004:59–64.
• 5. Dyguś K., Siuta J. Wasiak G., Madej M. 2012. Roślinność składowisk odpadów komunal¬nych i przemysłowych. Monografia. Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania, Warszawa.
• 6. Ellenberg H., Weber H. E., Dűll R., Wirth V., Werner W., Paulissen D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Göttingen, Scripta Geobotanica, 18: 1–258.
• 7. Falińska K. 1997. Ekologia roślin. Wydawnictwo naukowe PWN. Warszawa p. 368–370.
• 8. Faliński J.B. 1969. Neofity i neofityzm. Dyskusje fitosocjologiczne. Ekol. Pol. 15(4): 337–355.
• 9. Fukarek F. 1967. Fitosocjologia. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
• 10. Krawiecowa A., Rostański K. 1972. Projekt usprawnienia klasyfikacji roślin synantropijnych. Phytocoenosis, 1, 3: 217–222.
• 11. Krzak I. 2005. Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych Krakowskich Zakładów Sodowych „Solvay”. (W:) Szponar A., Horska-Schwarz S. (red.), Problemy Ekologii Krajobrazu, Vol. 17, Struktura przestrzenno-funkcjonalna krajobrazu, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2005, s. 283–287.
• 12. Kucharski L., 1999. Szata roślinna łąk Polski Środkowej i jej zmiany w XX stuleciu. Wydaw. Uniw. Łodz., Łodź, 1−165.
• 13. Kutyna I., Nieczkowska M. 2009. Zbiorowiska seminaturalne z rzędu Arrhenatheretalia klasy Molinio-Arrhenatheretea występujące na terenie byłej Akademii Rolniczej w Szczecinie przy ulicach J. Słowackiego i Papieża Pawła VI. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2009, Agric., Aliment. Pisc., Zootech. 271(10): 87–96.
• 14. Kutyna I., Czerwiński Z., Młynkowiak E. 2010. Zbiorowiska roślinne na obszarze zre-kultywowanego wyrobiska Szczecin-Żydowce Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2010, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 281(16): 31–62.
• 15. Linder H. P. 1987. The evolutionary history of the Poales/Restionales a hypothesis. Kew Bulletin 42: 297–318.
• 16. Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.. Wyd.3. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s.537.
• 17. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A. & Zając M., 2002. Flowering Plants and pteridophytes of Poland a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Wyd. W. Szafer Institute of Botany, PAS, Kraków.
• 18. Młynkowiak E., Kutyna I. 2011. Zróżnicowanie zbiorowisk łąkowych klasy Molinio-Arrhenatheretea w krajobrazie rolniczym zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Łąkarstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), Poznań, 14, 85–103.
• 19. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census catalogue of Polish mosses. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków.
• 20. Rekowska M., Nowakowski S. 2011. Corispermum leptopterum (Asch.) Iljin (Chenopo-diaceae) w Schodnie (Bory Tucholskie). Acta Bot. Cassub. 10: 147–151.
• 21. Rostański A. 2006. Spontaniczne kształtowanie się pokrywy roślinnej na zwałowiskach po górnictwie wegla kamiennego na Górnym Śląsku. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Ser. Biologia, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 230.
• 22. Siuta J. 2007. System uprawy i kompostowania roślin na składowisku odpadów posodowych w Janikowie z zastosowaniem osadów ściekowych. Inż. Ekol. 19: 38–58 + 6 fot.
• 23. Siuta J., Sienkiewicz R. 2001: Rekultywacja terenu składowania odpadów posodowych w Janikowie. Inż. Ekol. 3: 43–59.
• 24. Siuta J, Dyguś K. H. 2013. Plony i chemizm roślin wielowariantowego doświadczenia na modelowym złożu odpadów paleniskowych energetyki węglowej. Inżynieria Ekologiczna, 2013, 35: 7–31.
• 25. Siuta J., Jońca M. 1997. Rekultywacyjne działanie osadu ściekowego na wapnie poflotacyjnym w kopalni siarki Jeziórko. II konf. Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych. Puławy-Lublin-Jeziórko: 39–45.
• 26. Siuta J., Wasiak G., Chłopecki K., Mamełka D. 1997. Rekultywacja efektywności osadu ściekowego na bezglebowych podłożach w doświadczeniu lizymetrycznym. II konf. Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych. Puławy-Lublin-Jeziórko: 135–154.
• 27. Siuta J., Wasiak G., Madej M. 2008. Rekultywacyjna efektywność kompostów i osadu ściekowego na złożu odpadów paleniskowych w doświadczeniu modelowym. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 34: 145–172.
• 28. Sudnik-Wójcikowska B., Koźniewska B. 1988. Słownik z zakresu synantropizacji szaty roślinnej. Warszawa, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
• 29. Trzcińska-Tacik H. 1966: Flora i roślinność zwałów Krakowskich Zakładów Sodowych. Fragm. Flor. Geobot. 12(3): 243–319.
• 30. Urbańska J., Urbański K. 2012. Seleted aspects of reclamation of soda waste landfill sites. Geomatics and Environmental Engineering, Vol. 6, No 4: 83–90
• 31. Wysocki C., Sikorski P. 2002. Fitosocjologia stosowana. Wyd. SGGW, Warszawa s.1–451.
• 32. Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland. W. Szafer Institute of Botany, PAS, Kraków.
• 33. Zając E., Zarzycki J. 2012. Revegetation of reclaimed soda waste dumps: effects of topsoil parameters. J. Elem. 17(3): 525–536.