Historia eksploatacji surowców skalnych w dolinie Świśliny (Góry Świętokrzyskie)

• Autorzy: Fijałkowska-Mader Anna , Stoiński Andrzej , Tyczyński Zbigniew , Gawron Paweł , Kozak Bartosz , Król Paweł , Trela Wiesław

Warianty tytułu

EN

The history of rock mining exploitation in the Świślina Valley (Holy Cross Mountains)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The beginning of exploitation of Lower Triassic (Röt, Olenekian) sandstones in Doły Biskupie dates back to the 17th century. The village is situated 12 km west of Ostrowiec Świętokrzyski, in the Świślina Valley, in the north-eastern part of the Holy Cross Mountains. In addition to sandstones, a wide spectrum of other rocks types were excavated in the adjacent areas: Lower Devonian (Emsian) sandstones in Godów, Middle Devonian (Efelian) dolomites in the Doły Opacie quarry and Lower Triassic (Middle Buntsandstein, Olenekian) sandstonesin Wióry. The last quarry at Doły Opacie was closed in 1984. The Doły Opacie and Doły Biskupie quarries currently provide a number of inanimate nature monuments.

Słowa kluczowe

PL

piaskowce; dolomity; dewon; trias; eksploatacja; dolina Świśliny

EN

sandstones; dolomites; Devonian; Triassic; exploitation; Świślina Valley

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 70, nr 2
• Strony: 100--114
• Opis fizyczny: Bibliogr. 75 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Fijałkowska-Mader Anna

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski, ul. Zgoda 21,25-953 Kielce

autor

Stoiński Andrzej

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski, ul. Zgoda 21,25-953 Kielce

autor

Tyczyński Zbigniew

• Stara Dębowa Wola 18i, 27-400 Ostrowiec Św.

autor

Gawron Paweł

• Stowarzyszenie Witulin nad Świśliną, Doły Biskupie 42, 27-415 Kunów

autor

Kozak Bartosz

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN w Warszawie, Pałac Staszica w Warszawie, Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa

autor

Król Paweł

• Dział Historii Naturalnej, Muzeum Narodowe w Kielcach, plac Zamkowy 1, 25-010 Kielce

autor

Trela Wiesław

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski, ul. Zgoda 21,25-953 Kielce

Bibliografia

• 1. ADAMCZYK J. 1982 - Fabryka tektury w Dołach Biskupich dawniej „Witulin”, Pomnik kultury materialnej. Wyd. Biuro Dokumentacji Zabytków w Kielcach, Kielce.
• 2. AKTA Specjalne Ekonomiczne Komisji Województwa Sandomierskiego 1789. Archiwum Państwowe w Radomiu, Zespół: Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej, Siedleckiej, Jednostka: Kunów Ekonomia. Lustracja z roku 1789, sygn. 58/44/0/30.1/8.
• 3. AKTA Komisji Województwa Sandomierskiego 1802-1866. Archiwum Państwowe w Radomiu, Zespół: Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej, Siedleckiej, Jednostka: Kunów ekonomia. Kamieni łamanie, sygn. 58/44/0/30.10/7673.
• 4. BASTRZYKOWSKI A. 1939 - Monografja historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolicy. Kraków.
• 5. BILANS Zasobów Kopalin Użytecznych w Polsce. 1 I 1955. CUG, Warszawa.
• 6. BILANS Zasobów Kopalin Użytecznych w Polsce. 1957. CUG, Warszawa. BILANS Zasobów Kopalin Użytecznych, cz. III, 1969. Wyd. Geol., Warszawa.
• 7. BOBISZ A., BAZEWICZ J.M. 1902 - Przewodnik po Królestwie Polskiem. Wyd. J.M. Bazewicz, Warszawa.
• 8. BODZIOCH A. 1984 - Uwagi o paleoekologii fauny wapienia muszlowego NE obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Prz. Geol., 32: 400-404.
• 9. BODZIOCH A. 2003 - Calcite pseudomorphs after evaporates from the Muschelkalk (Middle Triassic) of the Holy Cross Mountains (Poland). Geologos, 6: 169-180.
• 10. CZARNOCKI J. 1919 - Stratygrafia i tektonika Gór Świętokrzyskich. Pr. Tow. Nauk., 28: 1-172. Warszawa.
• 11. CZARNOCKI J. 1950 - Geologia regionu Łysogórskiego w związku z zagadnieniem złoża rud żelaza w Rudkach. Pr. Państw. Inst. Geol., 1.
• 12. CZEŻOWSKI A. 1946 - Kamieniołomy, tom I, Warszawa.
• 13. DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J. 2000 - Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku 1 : 000 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 14. DODATKOWY Wykaz Ubezpieczenia Zabudowań, we wsi Doły Biskupie z dn. 18 listopada 1848 r. Arch. Państw. w Kielcach Oddział w Sandomierzu, Zespół: Akta gminy Kunów, Jednostka: Kataster wsi Doły vol. I (1846-1856), 24/17/0/-/3.
• 15. FILONOWICZ P. 1962 - Eifel dolny w antyklinie godowskiej. Kwart. Geol.,6:351-365.
• 16. FILONOWICZ P. 1966 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski, ark. Nowa Słupia (M34-43A) 1 : 50 000. Wyd. Geol., Warszawa.
• 17. FILONOWICZ P. 1968 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, ark. Nowa Słupia (M34-43A) 1 : 50 000. Wyd. Geol., Warszawa.
• 18. FUDALEWSKI W. 1900 - Kunów nad Kamienną. Księgarnia Gebethnera i Wolfa, Warszawa.
• 19. GAD A., MUSIAŁ B. 1982a - Dokumentacja geologiczna w kat. C1+C2 złoża dolomitów dewońskich „Doły Opacie”. Arch. Przed. Geol., Kielce.
• 20. GĄGOL J., KULETA M., ZBROJA S. 2005 - Odmiany litologiczno-surowcowe dekoracyjnych piaskowców budowalnych dolnego triasu w Górach Świętokrzyskich. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 21. GĄGOL J., WRÓBLEWSKI T. 1990 - Centralny Program Badawczo-Rozwojowy nr 1.8. Budowa geologiczna Polski i poszukiwania złóż surowców mineralnych. Ocena bazy zasobowej krzemionkowych surowców ogniotrwałych w rejonie świętokrzyskim. Sprawozdanie z realizacji badań w 4 punkcie kontrolnym: Badania geologiczno-geofizyczne wybranych obszarów wraz z oceną jakości kopaliny w aspekcie ich przydatności złożowej dla potrzeb przemysłu materiałów ogniotrwałych. Nar. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 22. JAROSZEWSKI W. 1976 - Problem IIA - zastosowanie drobnych struktur tektonicznych do badań budowy i tektogenezy słabo zaburzonych obszarów skał osadowych. Przewodnik XLVIII Zjazdu PTG, 24-26 września 1976 r., Starachowice: 135-157.
• 23. JEWUŁA K., TRELA W., FIJAŁKOWSKA-MADER A. 2020 - Sedimentary and pedogenic record of seasonal humidity during the Permian-Triassic transition on the SE margin of Central European Basin (Holy Cross Mountains, Poland). Palaegeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 157, 1767-1780. doi: https://doi.org/10.1016/j.palaeo.2020.110154
• 24. JEZIORAŃSKI L. 1903 - Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1903. Warszawa.
• 25. JEZIORAŃSKI L. 1905a - Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1905. Warszawa, nr 1132.
• 26. JEZIORAŃSKI L. 1905b - Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1905. Warszawa, nr 2408.
• 27. KALICKI T., PRZEPIÓRA P., KŁUSAKIEWICZ E., FRĄCZEK M., PODRZYCKI Ł., FULARCZYK K., PABIAN G., ŻUREK K. 2021 - Budowa doliny Świśliny na stanowisku w Dołach Biskupich (woj. świętokrzyskie) - wstępne wyniki. [W:] Dobrowolski R., Orłowska R., Hołub B., Janicki G., (red.), Glaciał i peryglaciał Europy Środkowej, Wyd. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin: 209-212.
• 28. KARTOTEKA surowców skalnych PIG. 1949. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 29. KONDRACKI J. 1994 - Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne. Państw. Wyd. Nauk., Warszawa.
• 30. KOWALCZEWSKI Z., ROMANEK A., STUDENCKI M. 2000 - Mapa geologiczna odkryta paleozoiku Gór Świętokrzyskich w skali 1 : 200 000. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 31. KOZAK B. 2020 - Kamieniołom na Górze Chełm. Zagnański wątek rodzinny dziejów Witolda Gombrowicza. Świętokrzyskie, 25 (29): 104-111.
• 32. KRYJ A. 1993 - Kunów nad Kamienną. Zarys dziejów. Urząd Miasta i Gminy Kunów.
• 33. KULETA M., ZBROJA S. 2006 – Wczesny etap rozwoju pokrywy permsko-mezozoicznej w Górach Świętokrzyskich. [W:] Skompski S., Żylińska A. (red.), Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. Mat. konf. 77 Zjazdu Nauk. PTG, 28-30.06.2006 r., Ameliówka k. Kielc: 105-125.
• 34. KULETA M. ZBROJA S., GĄGOL J., NIEDŹWIEDZKI G., PTASZYNSKI T., STUDENCKA J. 2006 – Wycieczka W2: Lądowe osady pstrego piaskowca w północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich: warunki sedymentacji, tropy kręgowców, walory surowcowe. [W:] Skompski S.,Żylińska A. (red.), Procesy i zdarzeniaw historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. Mat. konf. 77 Zjazdu Nauk. PTG, 28-30.06. 2006 r., Ameliówka k. Kielc: 174-178.
• 35. LANGNER T. 1975 - Marmury świętokrzyskie - przedsiębiorstwo eksploatacji i obróbki w Kielcach. Inf. Tow. Przyj. Górn., Hutn. i Przem. Stropol., Kielce: 58-78.
• 36. LINDNER L., DZIERŻEK J., LAMPARSKI Z., MARKS L., NITYCHORUK J. 1995 - Zarys stratygrafii czwartorzędu Polski; główne poziomy osadów glacjalnych i interglacjalnych oraz ich rozprzestrzenienie. Prz. Geol., 43: 586-591.
• 37. MALEC J. 2005 - Litostratygrafia pogranicza dewonu dolnego i środkowego w regionie łysogórskim Gór Świętokrzyskich. Biul. Państw. Inst. Geol., 415: 5-58
• 38. METLERSKI E. 1957-Wyniki pomiarów spękań dokonanych w terenie i na próbach zorientowanych kwarcytów okolic Biskupich Dołów - Godowa pow. Opatów, woj. Kielce. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 39. MORAWIECKI A. 1953 - Dokumentacja geologiczna złoża kwarcytu w Godowie. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 40. MUSIAŁ B., GAD A. 1982 - Dokumentacja złoża kwarcytów w Godowie w kategorii C1+C2. Arch. Przed. Geol., Kielce.
• 41. NIEDŹWIEDZKI G., KIN A., REMIN Z., MAŁKIEWICZ M. 2007 - Środkowotriasowa ichnofauna kręgowców z „warstw z Krynek” w Górach Świętokrzyskich - wstępny przegląd. Prz. Geol., 55: 870-877.
• 42. PAJCHLOWA M. 1957 - Dewon w profilu Grzegorzowice-Skały. Biul. Inst. Geol., 122: 145-254.
• 43. PLANY łomów: Bukowska Góra, Doły Biskupie, Włochy, Podole, Podolszański i Nietulisko. 2005. Arch. Szydłowieckich Kopalń Kamienia Budowlanego Spółka Akcyjna w Upadłości „SKALBUD” S.A., Gąsawy Rządowe.
• 44. PROTOKÓŁ z posiedzenia komisji rozpatrującej plan ruchu kamieniołomu „Doły Biskupie” z dnia 13.03.1956. Archiwum Państwowe w Kielcach, Oddział w Sandomierzu. Zespół: Szydłowieckie Kopalnie Kamienia Budowlanego "Skalbud”. Jednostka: Planruchu Kamieniołom Doły Biskupie, 56/1051/0/-/171.
• 45. PTASZYŃSKI T. 1981 - Konodonty w wapieniu muszlowym okolic Nietuliska (północne obrzeżenie Gór Świętokrzyskich). [W:] Senkowiczowa H. (red.), Fauna i flora triasu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Mat. V Krajowej Konferencji Paleontologów, Kielce-Sosnowiec: 45-51.
• 46. PTASZYŃSKI T. 2000 - Lower Triassic vertebrate footprints from Wióry, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Paleont. Pol., 45: 151-194.
• 47. PTASZYŃSKI T., NIEDŹWIEDZKI G. 2004 - Zespół tropów kręgowców z osadów wczesnego triasu z Wiór. [W:] Od Ekomuzeum aglomeracji staropolskiej do geoparku doliny Kamiennej. Mat. Konf. Nauk. Muzeum Przyrody i Techniki, Starachowice: 82-87.
• 48. PTASZYŃSKIT., NIEDŹWIEDZKI G. 2006 - Pstry piaskowiec w Górach Świętokrzyskich: chronostratygrafia i korelacja litostratygraficzna z basenem turyńskim. Prz. Geol., 54: 525-533.
• 49. RAPORT Assesora Ekonomicznego Okręgu Sandomierskiego z 20 lipca 1860 r. Archiwum Państwowe w Radomiu, Zespół: ZDP Sukcesje Rząd Gubernialny Radomski 1844-1866. Assesorzy Ekonomiczni Okręgu Sandomierskiego, 58/44/0/30.15.
• 50. RAPORT Assesora Ekonomicznego Okręgu Sandomierskiego z 9 lipca 1865 r. Archiwum Państwowe w Radomiu, Zespół: ZDP Sukcesje Rząd Gubernialny Radomski 1844-1866. Assesorzy Ekonomiczni Okręgu Sandomierskiego, 58/44/0/30.15.
• 51. RDZANEK K. 1986 - Trace fossils and preservation potential of the fluvial red Labirynthodonthidae beds, Lower Triassic of Southern Poland. AS 7th Regional Meeting on Sedimentology, Cracow. Abstract: 164. RDZANEK K. 1999 - Ichnoskamieniałości bezkręgowców pstrego piaskowca doliny Świśliny w północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Praca doktorska, Arch. ING UJ, Kraków.
• 52. RDZANEK K. 2002 - Ochrona dziedzictwa przyrody na przykładzie zbiorów paleontologicznych z doliny Świśliny. Ochr. Zabytków, 55: 224-237.
• 53. SENKOWICZOWA H. 1956 - Wapień muszlowy na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Biul. Inst. Geol., 113: 65-137.
• 54. SENKOWICZOWA H. 1970 - Trias. [W:] Rühle W. (red.), Stratygrafia mezozoiku obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Pr. Inst. Geol., 56: 7-48.
• 55. SENKOWICZOWA H. 1982 - Struktury biogeniczne w osadach retu i dolnego wapienia muszlowego Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 26: 559-583.
• 56. SENKOWICZOWA H., ŚLĄCZKA A. 1962 - Pstry piaskowiec na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Rocz. Pol. Tow. Geol., 32: 313-339.
• 57. SKOMPSKI S., SZULCZEWSKI M. 1994 - Tide-dominated Middle Devonian sequence from the northern part of the Holy Cross Mountains (Central Poland). Facies, 30: 247-266.
• 58. SYRNIK S. 1953 - Dokumentacja geologiczna złoża dolomitu „Doły Opacie”. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 59. SYRNIKS. 1955 - Dokumentacja geologiczna złoża kwarcytów „Biskupie Doły” (Godów), gromada Nietulisko, pow. Opatów, woj. kieleckie. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 60. SZOT-RADZISZEWSKA E. 2010 – Działalność przemysłowa Ignacego Kotkowskiego w Dołach Biskupich w drugiej połowie XIX wieku. Studia Hist. Społ.-Gosp., 8: 235-246.
• 61. SZULC J. 2000 - Middle Triassic evolution of the northern Peri-Tethys area as influenced by early opening of the Tethys Ocean. Ann. Soc. Geol. Pol., 70: 1-48.
• 62. SZULCZEWSKI M. 1993 - Oscylacje środowisk depozycyjnych w górnym emsie i eflu z Bukowej Góry w Górach Świętokrzyskich. Prz. Geol., 41: 333.
• 63. SZULCZEWSKI M. 1995 - Depositiona evolution of the Holy Cross Mts. (Poland) in the Devonian and Carboniferous - a review. Geol. Quart., 39: 471-488.
• 64. TRELA W. 1998 - Środowisko sedymentacji piaskowców „warstw z Krynek” w rejonie Nietuliska (NE obrzeżenie Gór Świętokrzyskich). Prz. Geol., 46: 67-70.
• 65. TRELA W., ZACHARSKI J., PTASZYNSKI T., NIEDŹWIEDZKI G., SZULC J. 2007 - Stop. V.2. Witulin - small abandoned quarry. [W:] Szulc J., Becker A. (red.), International Workshop on the Triassic of Southern Poland. Sept. 3-8, 2007, Fieldtrip Guide: 77
• 66. WALENDOWSKI H. 2010 - Piaskowce kunowskie i dolskie. Nowy Kamieniarz, 2 (45): 82.
• 67. TYCZYŃKI Z., GAWRON P., KOZAK B., FIJAŁKOWSKA-MADER A. 2021 - Przystanek 4. Historia kamieniarstwa w Dołach Biskupich. [W:] Fijałkowska-Mader A., Szadkowska K. (red.), Przewodnik po ścieżce geoedukacyjnej „Dolina Świśliny”. Wyd. Stowarzyszenie „Witulin nad Świśliną”, Kielce: 36-50.
• 68. URBAN J., GĄGOL J. 1994a - Kamieniołomy piaskowców w dawnych ośrodkach górnictwa kamiennego północnej części regionu świętokrzyskiego jako zabytki techniki i przyrody. Prz. Geol., 42: 193-200.
• 69. URBAN J., GĄGOL J. 1994b - kamienie budowalne regionu świętokrzyskiego i tradycje ich eksploatacji. [W:] Konfer. Surowce kamienne regionu świętokrzyskiego. Tradycje, możliwości i perspektywy wykorzystania, Kielce, 17-19 października 1994 r., 7-26.
• 70. URZĄD PRACY z terenu dystryktu Radomskiego. 1943. Archiwum Państwowe w Radomiu, Zespół: Urzędy Pracy z terenu dystryktu radomskiego - zbiór szczątków zespołów, 58/379/0.
• 71. WALENDOWSKI H. 2010 - Piaskowce kunowskie i dolskie. Nowy Kamieniarz, 45: 85.
• 72. WEBER-KOZIŃSKA M. 1960 - Górnictwo kamienne t. I. [W:] PazdurJ. (red.), Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich. Wyd. Górniczo-Hutnicze, Katowice: 175-198.
• 73. WRÓBLEWSKI T. 2020 - Historia wydobywania kopalin skalnych w regionie świętokrzyskim. [W:] Główka J., Szczepański J. (red.), Z dziejów Marmurów Kieleckich (1876-2016), Kielce.
• 74. ZARZĄDZENIE WOJEWODY KIELECKIEGO nr 23/87 z dnia 02.10.1987 r.
• 75. ŻAK C., ŻAKOWA H., MASZONSKI E., SZRAJEROWA K., MAJEWSKI Z., JEŻMAŃSKI R. 1958 -Opinia geologiczna w sprawie rozbudowy Kamieniołomu „Doły Biskupie” k/Nietuliska. Spółdzielnia Pracy Dokumentacji Geologicznych i Robót Wiertniczych „Hydrowiert” w Kielcach. Arch. UM, Kielce.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).