Sozologia we współczesnych naukach o Ziemi i praktyce gospodarczej - wybrane aspekty

• Autorzy: Gałaś Andrzej , Abramowicz Anna , Gałaś Slávka , Kot-Niewiadomska Alicja , Misz-Kennan Magdalena

Warianty tytułu

EN

Sozology in contemporary earth sciences and economic practice – selected aspects

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Known mostly in Poland, formulated by Prof. W. Goetel, the science - called sozology perfectly corresponds to today's pro-environmental activities developing worldwide. Sozology combines both concern for the precious values of primeval nature and the management of areas transformed by man. It includes civilization changes, climate change, and access to natural resources. The article discusses four main research directions: 1) protection of the natural environment and mineral resources, 2)rational spatial management, 3) post-exploitation management of industrial areas, 4) analysis and prevention of environmental changes. The authors point to the need to integrate specialists from various fields who can jointly solve environmental problems.

Słowa kluczowe

PL

sozologia; zmiany środowiskowe; racjonalne zagospodarowanie przestrzenne; profilaktyka

EN

sozology; environmental changes; rational spatial management; prevention

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2022
• Tom: Vol. 70, nr 11
• Strony: 826--833
• Opis fizyczny: Bibliogr. 56 poz., fot., rys., wykr.

Twórcy

autor

Gałaś Andrzej

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Polska Akademia Nauk, ul. Wybickiego 7A, 31–261 Kraków

autor

Abramowicz Anna

• Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski w Katowicach, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

autor

Gałaś Slávka

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. A. Mickiewicza 30, 30–059 Kraków

autor

Kot-Niewiadomska Alicja

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Polska Akademia Nauk, ul. Wybickiego 7A, 31–261 Kraków

autor

Misz-Kennan Magdalena

• Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski w Katowicach, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

Bibliografia

• 1. ABRAMOWICZ A., CHYBIORZ R. 2019 - Fire detection based on a series of thermal images and point measurements: the case study of coal-waste dumps. Inter. Arch. Photogrammet., Remote Sensing and Spatial Informat. Sci., XLII-1/W2: 9-12.
• 2. ABRAMOWICZ A., RAHMONOV O., CHYBIORZ R. 2021 - Environmental management and landscape transformation on self-heating coal-waste dumps in the Upper Silesian Coal Basin. Land, 10 (1); https://doi.org/10.3390/land10010023
• 3. ALEXANDROWICZ Z., MIŚKIEWICZ K. 2016 - Geopark- od idei do realizacji, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 72 (4): 243-253.
• 4. APLIN G. 2007 - World Heritage Cultural Landscapes. Inter. J. Heritage Stud., 13: 427-446.
• 5. BROCX M., SEMENIUK V. 2007 - Geoheritage and geoconservation - history, definition, scope and scale. J. Royal Soc. Western Australia, 90: 53-87.
• 6. BRUMANN CH., GFELLER A.E. 2022 - Cultural landscapes and the UNESCO World Heritage List: perpetuating European dominance. Inter. J. Heritage Stud., 28 (2); https://doi.org/10.1080/13527258.2021.1941197
• 7. CHMIELEWSKA M. 2018 - The contemporary role of spoil tips in the landscape of the Ruhr Metropolis. Pr. Kom. Krajob. Kult., 40 (2): 163-186.
• 8. CIESIELCZUK J., MISZ-KENNAN M., HOWER J.C., FABIAŃSKA M.J. 2014 - Mineralogy and geochemistry of coal wastes from the Starzykowiec coal-waste dump (Upper Silesia, Poland). Inter. J. Coal Geol., 127: 42-55.
• 9. DOŁĘGA J.M. 2020 - Philosophy of Systemic Sozology. Stud. Ecolog. Bioethic., 18 (5): 35-66.
• 10. DOŁĘGA. J.M. 2006 - Sozologia systemowa - dyscyplina naukowa XXI wieku. Problemy Ekorozwoju, 1 (2).
• 11. EUROPEAN COMMISION 2009 - White paper - Adapting to climate change: towards a European framework for action. European Commission.
• 12. EUROPEAN COMMISION 2019 - European Green Deal. European Commission.
• 13. EUROPEAN COMMISION 2020 - A new Circular Economy Action Plan For a cleaner and more competitive Europe. European Commission.
• 14. EUROPEAN COMMISION 2021 - EU Strategy on Climate Change Adaptation. European Commission.
• 15. FABIAŃSKA M., CIESIELCZUK J., NÁDUDVARI Á., MISZ-KENNAN M., KOWALSKI A., KRUSZEWSKI Ł. 2019 - Environmental influence of gaseous emissions from self-heating coal waste dumps in Silesia, Poland. Environ. Geochem. Health, 41: 575-601.
• 16. FABIAŃSKA M.J., CIESIELCZUK J., KRUSZEWSKI Ł., MISZ-KENNAN M., BLAKE D.R., STRACHER G., MOSZUMAŃSKA I. 2013 - Gaseous compounds and efflorescences generated in self-heating coal-waste dumps - A case study from the Upper and Lower Silesian Coal Basins (Poland). Inter. J. Coal Geol., 116: 247-261.
• 17. GAŁAŚ A., PAULO A., GAIDZIK K., ZAVALA B., KALICKI T., CHURATA D., GAŁAŚ S., MARINO J. 2018a - Geosites and Geotouristic Attractions Proposed for the Project Geopark Colca and Volcanoes of Andagua, Peru. Geoheritage, 10: 707-729.
• 18. GAŁAŚ A., TYSZER M., GAŁAŚ S. 2018b - Using GIS to predict potential environmental conflicts in the Colca and Andagua Volcanoes Geopark (Peru). Conference: Public recreation and landscape protection with hand in hand..., Department of Landscape Management FFWT, Mendel University in Brno, 2-3 May, 2018, 424-428.
• 19. GAŁAŚ S., GORGOŃ J., GAŁAŚ A. 2020 - Impact of cities adaptation to climate change on water resources management on the example of selected cities of the Silesian Agglomeration. Conference: Advances in Environmental Engineering, IOP Conf. Ser: Earth Environ. Sci., 444 (012017); https://doi.org/10.1088/1755-1315/444/1/012017
• 20. GAŁAŚ S., KOT-NIEWIADOMSKA A., GAŁAŚ A., KONDELA J., WERTICHOVÁ B. 2021 - Instruments of mineral deposit safeguarding in Poland, Slovakia and Czechia - Comparative analysis. Resources, 10 (2): 16.
• 21. GALOS K., KOT-NIEWIADOMSKA A., KAMYK J. 2021 - The Role of Poland in the European Union Supply Chain of Raw Materials, Including Critical Raw Materials. International Conference on Raw Materials and Circular Economy, 05-09 September, 2021. Athens, Greece. https://doi.org/10.3390/materproc2021005014
• 22. GALOS K., LEWICKA E. (RED.), BURKOWICZ A., CZERW H., FIGARSKA-WARCHOŁ B., GAŁAŚ A., GUZIK K., KAMYK J., KOT-NIEWIADOMSKAA., SZLUGAJ J. 2021 -Gospodarka surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2011-2020. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków: 385.
• 23. GAWOR L. 2013 - Walery Goetel i idea sozologii. Problemy Ekorozwoju, 8 (1): 83-89.
• 24. GOETEL W. 1966 - Sozologia - nauka o ochronie przyrody i jej zasobów. Kosmos, 15 (5).
• 25. GOETEL W. 1972 - Sozologia - dział nauki, jej treść i zadania. Zesz. Nauk. AGH, 293, Sozologia i sozotechnika, 1: 9-24.
• 26. INSTYTUT EKOLOGII TERENÓW UPRZEMYSŁOWIONYCH 2019 - Plan adaptacji miasta Katowice do zmian klimatu do roku 2030. Uchwała nr XII/268/19 Rady Miasta Katowice.
• 27. KOT-NIEWIADOMSKA A. 2014 - Uwarunkowania geologiczne zagospodarowania terenu poprzemysłowego zakładów metalurgicznych „Trzebinia” w Trzebini. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Stud., Rozpr., Monograf., 189: 155.
• 28. KOT-NIEWIADOMSKA A., GALOS K., KAMYK J. 2021 - Safeguarding of Key Minerals Deposits as a Basis of Sustainable Development of Polish Economy. Resources, 10 (5): 48.
• 29. KOT-NIEWIADOMSKA A., KAMYK J. 20 16 - Kształtowanie brył krajobrazowych w przestrzeni wybranych miast Górnego Śląska. Prz. Nauk., Inż. Kształt. Środ., 72: 220 -229.
• 30. KOZŁOWSKA O., SOŁOMACHA M., WALENTEK I. 2015 - Mapa geośrodowiskowa Polski dla racjonalnego zarządzania zasobami środowiska. Prz. Geol., 63(12/1): 1373-1380.
• 31. LEWIŃSKA-PREIS L., SZRAM E., FABIAŃSKA M.J., NÁDUDVARI Á., MISZ-KENNAN M., ABRAMOWICZ A., KRUSZEWSKI Ł., KITA A. 2021 - Selected ions and major and trace elements as contaminants in coal-waste dump water from the Lower and Upper Silesian Coal Basins (Poland). Inter. J. Coal Sci. Technolog., 8: 790-814.
• 32. MARKS L., JÓŹWIK K. 2020 - Wyzwania kartografii geologicznej w Polsce. Prz. Geol., 68 (5): 330-337.
• 33. MIGOŃ P., MAIA R.P. 2020-PedradaBoca,PaiMateus,and Quixadá - Three Possible Key Geoheritage Sites in Northeast Brazil. Geoheritage, 12 (51); https://doi.org/10.1007/s12371-020-00473-4
• 34. NÁDUDVARI Á., KOZIELSKA B., ABRAMOWICZ A., FABIAŃSKA M., CIESIELCZUK J., CABAŁA J., KRZYKAWSKI T. 2021 - Heavy metal- and organic-matter pollution due to self-heating coal-waste dumps in the Upper Silesian Coal Basin (Poland). J. Hazard. Material., 412; https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2021.125244
• 35. NIEĆ M. 2022 - Komisja Zasobów Kopalin - 70 lat działalności. Stare problemy i nowe wyzwania w gospodarce obiegu zamkniętego i wobec wymagań międzynarodowych. Prz. Geol., 70 (3): 210-220.
• 36. NIEĆ M., RADWANEK-BĄK B. 2014 – Ochrona i racjonalne wykorzystywanie złóż kopalin. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• 37. NIEĆ M., RADWANEK-BĄK B. 2019 – Pogląd na zakres działań i organizację państwowej służby geologicznej w polityce surowcowej państwa. Prz. Geol., 67 (12): 968-972.
• 38. NIESPOREK K. 2019 - Hałda: o śląskiej wyobraźni poetyckiej i symbolicznej. Wyd. UŚl., Katowice.
• 39. PASIECZNA A., KONON A., KOSTRZ-SIKORA P. 2020 - Geologia środowiska w PIG. Prz. Geol., 68 (5): 364-369.
• 40. PAULOA. 2022 - Historia Sekcji Sozologicznej Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Prz. Geol., 70 (6): 468-475.
• 41. PAULO A., GAŁAŚ A. 2011 - Polska Wyprawa Naukowa do Peru. Prz. Geol., 59 (1): 58-68.
• 42. RACHWAŁ M., WAWER M., JABŁOŃSKA M., ROGULA-KOZŁOWSKA W., ROGULA-KOPIEC P. 2020 - Geochemical andmineralogical characteristics of airborne particulate matter in relation to human health risk. Minerals, 10: 1-19.
• 43. ROSADO-GONZÁLEZ E.M., SÁ A.A., PALACIO-PRIETO J.L. 2020 - UNESCO Global Geoparks in Latin America and the Caribbean, and Their Contribution to Agenda 2030 Sustainable Development Goals. Geoheritage, 12 (36);https://doi.org/10.1007/s12371-020-00459-2
• 44. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów robót geologicznych, w tym robót, których wykonywanie wymaga uzyskania koncesji. Dz.U. z 2011 r. nr 288 poz. 1696.
• 45. RUBINOWSKI Z. 1978 - Racjonalna gospodarka zasobami mineralnymi. [W:] Michajłow W., Zabierowski K. (red.), Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. PWN, Kraków: 819-846.
• 46. SŁOMKA T., KICIŃSKA-ŚWIDERSKA A. 2004 - Geoturystyka-podstawowe pojęcia. Geoturystyka, 1: 5-7.
• 47. SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI T. 2022 - Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2021 r. Państw. Inst. Geol.
• 48. TARKOWSKI R. 2021 - Wodór jako paliwo przyszłości. Wyzwania dla polskiej geologii. Prz. Geol., 69 (4): 210-217.
• 49. TOST M., AMMERER G., KOT-NIEWIADOMSKA A., GUGEREL L K. 2021 - Mining and Europe's World Heritage Cultural Landscapes. Resources, 10 (18): 18; https://doi.org/10.3390/resources10020018
• 50. TRELA W., ZŁONKIEWICZ Z. 2009 - Perspektywy rozwoju geoparków w regionie świętokrzyskim. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Oddział Kielecki PTG, Kielce: 145.
• 51. UNITED NATIONS 2015 - Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development. United Nations.
• 52. UNITED NATIONS 2019 - World Urbanization Prospects. The 2018 Revision. United Nations Publications, Nowy Jork.
• 53. UNFCCC 2006 - Nairobi work programme on impacts, vulnerability and adaptation to climate change. UNFCCC. Subsidiary Body for Scientific and Technological Advice.
• 54. URBAN J., MIGOŃ P., RADWANEK-BĄK B. 2021 - Dziedzictwo geologiczne. Prz. Geol., 69 (1): 16-20.
• 55. USTAWA z dnia9 czerwca2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. z 2011 r. nr 163 poz. 981.
• 56. WÓJCIK J. 2006 - Zróżnicowanie kształtu i cech morfometrycznych zwałów jako podstawa do oceny przeobrażenia rzeźby terenu przez górnictwo węglowe. Badania Fizjograficzne, Ser. A, 57: 149-159.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2024)