Przekształcenia przestrzenne założenia ogrodowego w Zwierzyńcu na tle kompozycji XVII- i XVIII-wiecznych polskich ogrodów rezydencjonalnych

• Autorzy: Boguszewska Kamila Lucyna

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc200302

Warianty tytułu

EN

Spatial transformations of the Zwierzyniec garden complex in the context of Polish landscapes of the 17th- and 18th-century residential gardens

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Założenie ogrodowe Ordynacji Zamoyskiej w Zwierzyńcu, fundacji Jana Zamoyskiego, stanowi przykład ogrodu łowieckiego przekształconego w barokową, jednoosiową kompozycję ogrodową, a później w ogród romantyczny. W artykule przedstawiono analizę wpływów XVIII-wiecznych wzorników sztuki ogrodowej polskich i zagranicznych oraz realizacji, które przyczyniły się do sposobu ukształtowania układu. W artykule opisano poszczególne etapy powstawania założenia willowego Zamoyskich, a także współcześnie podejmowane działania rewaloryzacyjne mające na celu odtworzenie zabytkowego układu wodnego. Praca ma na celu usystematyzowanie dotychczasowej wiedzy dotyczącej przekształceń zwierzynieckiego ogrodu, jego substancji historycznej stanowiącej punkt wyjścia późniejszych interwencji ordynatów, dostosowujących założenie ogrodowe do ówcześnie panujących tendencji w kształtowaniu parków rezydencjonalnych.

EN

The garden complex of the Zamoyski Family Entail (Ordynacja Zamoyska) in Zwierzyniec, founded by Jan Zamoyski, is an example of a hunting garden transformed into a Baroque, one-axis garden layout and later into a romantic garden. The aim of the article is to analyse the influence of the 18^th-century models of Polish and foreign garden art and their realisations that contributed to the way of shaping the landscape of the garden. The paper describes the subsequent stages of the creation of the Zamoyski villa complex as well as modern restoration activities aimed at reconstructing the historical water system. The author made an attempt to systematise the existing knowledge on the transformations of the Zwierzyniec’s garden, its historical substance being a starting point for later interventions of the Entailers adapting the garden to the newest trends in the shaping of residential parks at that time.

Słowa kluczowe

PL

Zwierzyniec; ogród łowiecki; wzornik sztuki ogrodowej

EN

Zwierzyniec; hunting garden; garden art model

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 3 (63)
• Strony: 21--35
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., il.

Twórcy

autor

Boguszewska Kamila Lucyna

• Wydział Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej / Faculty of Civil Engineering and Architecture, Lublin University of Technology

Bibliografia

• [1] Bernatowicz T., Entre eventail et etoile. Zwierzyńce w osiemnastowiecznej Polsce i ich europejskie związki, „Barok” 1997, Vol. 4, nr 1, 105–108.
• [2] Bernatowicz T., Ogrody zabaw myśliwskich. Królewskie zwierzyńce czasów saskich wokół Warszawy, [w:] M. Szafrańska (red.), Królewskie ogrody w Polsce. Materiały sesji naukowej, Warszawa, 10–11 maja 2001, Warszawa 2001, 265–281.
• [3] Sikora D., The Baroque connection within city and garden, Selected Warsaw examples, „Technical Transactions” 2016, Y. 113, Iss. 1A, 10–11, doi: 10.4467/2353737XCT.16.073.5437.
• [4] Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi Zamoyskiey przez Mikołaja Stworzyńskiego archiwiste 1834 r., kopia rękopisu nr 1815 B.O.Z. Biblioteka Narodowa w Warszawie, [archiwum WUOZ w Zamościu].
• [5] Kseniak M., Opracowanie ewidencyjne zieleni zabytkowej Zwierzyńca w woj. Zamojskim obejmujący: ogród pałacowy wraz z viviarium, rezydencję plenipotenta oraz południową część osady należącej do dóbr Ordynacji Zamojskich, Zwierzyniec I, 1977, [mpis w Archiwum WUOZ w Zamościu].
• [6] Kowalczyk J., Traktat o ogrodach Tomasza Antoniego Zamoyskiego z około 1750 roku, „Biuletyn Historii Sztuki” 2001, t. 63, nr 1–4, 175–192.
• [7] Kowalczyk J., Architekci Zamoyskich w XVIII wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1959, t. 4, z. 1–2, 211–234.
• [8] Matławska-Patyk L., Patyk M., Renesansowa willa Jana Zamoyskiego nad Wieprzem, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1986, t. 20, 199–212.
• [9] Matławska H., Kościół świętego Jana Nepomucena w Zwierzyńcu, wyd. Halina Matławska, Zwierzyniec 2016.
• [10] Matławska H., Matławska-Patyk L., Patyk M., Idea jedności człowieka z przyrodą w Zwierzyńcu „ogrodzie oświeconych i romantycznych”, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1990, t. 24, 93–99.
• [11] Matławska H., Zwierzyniec, wyd. Halina Matławska, Zwierzyniec 1991.
• [12] Zwierzyniec w starej pocztówce i fotografii, Towarzystwo Miłośników Zwierzyńca, Zwierzyniec 2017.
• [13] Maj E., Mecenat artystyczny ordynatów Zamoyskich w Klemensowie w połowie XIX wieku, [w:] R. Maliszewska (red.), Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 22–24 maja 2002, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Kozłówka 2003, 154–166.
• [14] Boguszewska K.L., Zieleń pasów przydrożnych w historycznej ikonografii Lublina, [w:] E. Trzaskowska (red.), Roślinność pasów przydrożnych Lublina: potencjał i zagrożenia, Urząd Miasta Lublin, Lublin 2017, 47–58.
• [15] Kseniak M., Pałgan K., Szkołut P., Zwierzyniec od hetmańskiego parku łowieckiego do Parku Narodowego i obywatelskiego miasta ogrodu, „Barometr Regionalny” 2014, t. 12, nr 4, 53–54.
• [16] Brzezowski W., Jagiełło M., Ogrody na Śląsku, t. 2: Barok, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2017.
• [17] Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779–1783, t. 8, cz. A, PAN, Instytut Archeologii i Etnologii Stacja Naukowa w Wiedniu, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Instytut Historii, Austriackie Archiwum Państwowe, Warszawa 2015.
• [18] Niedzwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Oficyna Wydawnicza Kresy, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Lublin 2003.
• [19] Halfpenny W.J., Rural architecture in the gothick taste: being twenty new designs, for temples, garden-seats, summer-houses, lodges, terminies, piers, &c. on sixteen copper plates. With instructions to workmen, and hints where with most advantage to be erected, London 1752.
• [20] Chambers W., Desseins des edifices, meubles, habits, machines, et ustenciles des Chinois. Gravés sur les originaux dessinés à la Chine... Auxquels est ajoutée une description de leurs temples, de leurs maisons, de leurs jardins, &c.J. Haberkorn, Paris 1757, http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/DLDecArts/DLDecArtsidx?id=DLDecArts.ChambersDesseins [accessed: 8.05.2019].
• [21] Decker P., Ghotic Architecture Decorated, Consisting of a Large Collection of Temples, Banqueting. Summer and Green Houses, Gazebo’s, Alcoves, Faces, Garden and Umbrello’d Seats, Terminari’sand Rustic Garden Seats, Rout Houses, and Hermitages for Summerand Winter, Obelisks, Pyramides, etc.. Many of Which May Be Executed with Pollards Rude Branches and Roots of Trees. Being a Taste Entirely New. Likewise Designs of Ghotic Orders, with Their Proper Ornaments, and Rules of Drawing Them. The Whole Engravedon Twelve Copper Plates, H. Parker, E. Bakewell, London 1759.
• [22] Whately T., Observations in Modern Gardening, Garland, New York 1982.
• [23] Morawińska A., Augusta Fryderyka Moszyńskiego Rozprawa o Ogrodnictwie Angielskim 1774, Zakład im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977.
• [24] Czartoryska I., Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław 1805.
• [25] Jagiełło-Kołaczyk M., Budynek ogrodowy typu Lusthaus, ewolucja formy i funkcji, [w:] A. Mitkowska, Z. Mirek, K. Hodor (red.), Architektura ogrodowa: obiekty architektoniczne w kompozycjach ogrodowych – historia i współczesność: XIV Konferencja Naukowa z cyklu Sztuki Ogrodowej i Dendrologii Historycznej, 8–9 listopada 2007, Kraków, Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków 2007, 147–154.
• [26] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, B. Chlebowski (red.), t. 14, Warszawa 1895.
• [27] Boguszewska K., Private chapels in residentional, historic parks in Lublin region, state of preservation and problems of protection, [w:] Z. Grudziński, M. Bevz (eds.), Current issues in research, conservation and restoration of historic fortifications / Współczesne problemy badań, konserwacji i restauracji zabytkowych fortyfikacji, The State School of Higher Education in Chelm, Lviv Polytechnic National University, Chełm–Lwów 2017, 330–341.
• [28] Petera-Górak J., Kaplice i figury w rezydencjach ziemiańskich i parkach dworskich na Lubelszczyźnie, [w:] R. Maliszewska (red.), Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 22–24 maja 2002, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Kozłówka 2003, 270–273.
• [29] http://www.zwierzyniec.info.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=456&Itemid=107&limitstart= [accessed: 7.09.2019].
• [30] Jagiełło M., Brzezowski W., Najwcześniejsze polskie ogrody krajobrazowe w świetle materiałów źródłowych (opisów, traktatów i poematów), „Architectus” 2018, nr 3(55), 41–52, doi: 10.5277/arc180304.
• [31] Piwkowski W., Arkadia Heleny Radziwiłłowej: studium historyczne / Arkadia of Helena Radziwiłł: a historical study, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1998.