Zarys podstaw metody badań nad urbanistyką polską w Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej

• Autorzy: Szmelter Alicja , Zdunek-Wielgołaska Justyna

Warianty tytułu

EN

Polish Urban Planning Studies at the Department of Polish Architecture of the Warsaw University of Technology: Outline of the Basis of Research Methods

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest przeanalizowanie metodyki badań nad urbanistyką polską, którą wypracowano w Zakładzie Architektury Polskiej i przedstawienie jej na tle ówcześnie stosowanych rozwiązań. Metoda ta wpisuje się w postawę badawczą i twórczą, którą można określić jako kontekstualizm. Polega ona na dogłębnym zrozumieniu walorów środowiska i odpowiedzi na nie we własnej kreacji. Ta postawa jest uznana dzisiaj za niekwestionowaną podwalinę działalności architektów i urbanistów. Rozumienie, że aby móc wpisać się z własnym dziełem w zastany kontekst kulturowy, trzeba umieć rozpoznać cechy konkretnego miejsca – miasta, zespołu czy bezpośredniego otoczenia architektury, było obecne już w początkach istnienia Zakładu. Spektrum badań cech środowiska kulturowego, zostało ukierunkowane w Zakładzie Architektury Polskiej początkowo na zagadnienia dotyczące stricte architektury, a dzięki powołaniu do istnienia w 1926 roku sekcji urbanistycznej zyskało poszerzony kontekst. Aby rozpocząć systematyczne badania nad polską urbanistyką zaczęto od gromadzenia w Zakładzie planów polskich miast – kopii planów w oryginalnych odbitkach i kopii własnych, czyli przerysów. Powstała w ten sposób baza wyjściowa do prowadzenia właściwych badań. Kolejnym etapem było, udokumentowane opublikowanymi szkicami Oskara Sosnowskiego, dogłębne rozpoznanie uwarunkowań powstania danego zespołu urbanistycznego. Obejmowało ono badanie aktualnej i dawnej fizjografii terenu (przekształceń terenu w czasie) i na tle uzyskanych wyników, określenie genezy danego zespołu i czynników rzutujących na jego formę. Szczególną uwagę poświęcano analizie historycznych szlaków handlowych, odnajdując ich ślad we współczesnej sieci ulic miast. Równolegle badana była historia danego zespołu. Dla Warszawy Oskar Sosnowski sporządził rodzaj skali czasu, w którą wpisał najważniejsze wydarzenia historyczne, wiążąc je następnie z przekształceniami przestrzennymi miasta (zachowała się odręczna notatka Profesora). Nowatorskim etapem badań nad urbanistyką zespołów było „rozwarstwienie” faz ich przekształceń (na co zwróciła uwagę Teresa Zarębska). Cykl rysunków Oskara Sosnowskiego, zachowany w Archiwum ZAP – ilustruje tę metodę. Badania urbanistyki w Zakładzie Architektury Polskiej nie ograniczały się wyłącznie do zagadnień związanych z Polską – rzutowane były na europejskie tło, czego dowodem jest przytoczenie przez Oskara Sosnowskiego w artykule poświęconemu warszawskiemu zespołowi domów fundacji Zamoyskiego unwinowskiego schematu zabudowy. Metoda prac badawczych nad urbanistyką polską, zainicjowana w ZAP przez Oskara Sosnowskiego, jest wkładem w rodzącą się wówczas w Europie nową dziedzinę projektowania urbanistycznego, stanowiąc punkt wyjścia dla kreacji nowych rozwiązań.

EN

The objective of the article is an analysis of the methodology used in research into Polish urban planning as developed by the Department of Polish Architecture, including its presentation against a background of the then applied solutions. The method fits in with a research and creative footing that may be termed as contextualism. It involves an in–depth understanding of environmental qualities and how they are responded to in a work. Today, this position forms the undisputed underpinning of the work of architects and urban planners. The understanding that in order to be able to introduce one’s own work into a preexisting cultural context it is necessary to be able to identify the qualities of the specific space— city, complex, or immediate architectural surroundings—was already present in the beginnings of the existence of the Department. At the Department of Polish Architecture, the spectrum of research into the qualities of the cultural environment was initially aimed at strictly architectural matters. Thanks to the establishing in 1926 of an urban planning section it achieved a broader context. In order to initiate systematic study into Polish urban planning, plans of Polish towns and cities — both original copies and personal, redrawn ones—began to be collected at the Department. This created a primary base for proper studies. A successive phase was the in–depth identification of conditions defining the emergence of a given complex, documented by the published sketches of Oskar Sosnowski. It encompassed studies of the current and former physiography of the terrain (the transformation of the land over time) and the defining of the genesis of the given complex as well as factors with an impact on its form against a background of findings. Special attention was directed at an analysis of historical trade routes and the identification of their traces in the modern street layouts of cities. The history of the given complex was researched in parallel. In the case of Warsaw, Oskar Sosnowski developed something of a timescale into which he entered the most important historical events, successively tying them in with the spatial transformations of the city (the Professor’s handwritten notes have survived). A novel phase in the urban research into complexes was the “stratification” of transformation phases (as noted by Teresa Zarębska). The series of drawings by Oskar Sosnowski, preserved in the Department of Polish Architecture archives, illustrate this method. Urban planning studies at the Department of Polish Architecture did not limit themselves exclusively to questions linked with Poland. They were cast against their European background. This is made clear in an article by Oskar Sosnowski devoted to the Warsaw complex of buildings founded by Zamoyski, where he cites their Unwinian building scheme. The method applied to research work on Polish urban planning as initiated at the Department of Polish Architecture by Oskar Sosnowski is a contribution into the field of urban design, then just coming into existence in Europe, that served as a starting point for the development of new solutions.

Słowa kluczowe

PL

metody badań urbanistycznych; urbanistyka polska; urbanistyka międzywojenna

EN

urban planning research methods; Polish urban planning; interwar urban planning

• Wydawca: Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 3
• Strony: 156--179
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., rys.

Twórcy

autor

Szmelter Alicja

• Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

autor

Zdunek-Wielgołaska Justyna

• Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

Bibliografia

• [1] Ignacy Drexler, Odbudowanie wsi i miast na ziemi naszej, Lwów 1916.
• [2] Ignacy Drexler, Docent Politechniki, Techniczny substrat do konkursu na plan rozszerzenia i regulacji m. Lwowa (z Tablicą), Lwów 1914.
• [3] Ignacy Drexler, Wielki Lwów (Le grand Leopol), nakładem gminy miasta Lwowa, Lwów 1920.
• [4] Roman Feliński, Budowa miast, Lwów 1914.
• [5] Stanisław Herbst, Przegląd literatury dotyczącej Warszawy, „BHSiK”, Warszawa 1936, R. 4, nr 4, s. 265–277.
• [6] Stanisław Herbst, Jan Zachwatowicz, Twierdza Zamość, Warszawa 1936.
• [7] Adam Kuncewicz, Plany przeglądowe miast polskich, Warszawa 1929.
• [8] Artur Küchnel, Zasady budowy miast i miasteczek, Lwów 1918.
• [9] Andrzej Liczbiński, Bohdan Ufnalewski, Ilustrowany katalog źródeł kartograficznych (red. serii Wojciech Trzebiński), zeszyt 6, Zakład Historii Architektury i Urbanistyki Polskiej Akademii Nauk, PWN, Warszawa 1962.
• [10] Andrzej K. Olszewski, Architektura Warszawy (1919–1939), [w:] Emilia Borecka, Marian Drozdowski (red.), Warszawa II Rzeczypospolitej, tom I, Warszawa 1968, s. 287–320.
• [11] Camillo Sitte, Der Städtebaunachseinem Künstlerischen Grundsätzen, Wiedeń 1889.
• [12] Oskara Sosnowskiego świat architektury. Twórczość i dzieła, pod redakcją Marii Brykowskiej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004.
• [13] Oskar Sosnowski, Katedra Architektury Polskiej, [w:] Album Młodej Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1930.
• [14] Oskar Sosnowski, Odnowienie wielkiej Sali w gmachu sądu okręgowego w Warszawie, „BHSiK”, R. IV, nr 4, Warszawa 1936, s. 321–329.
• [15] Oskar Sosnowski, O planach osiedli sprzężonych w Polsce, „BHSiK”, Warszawa 1935, R. IV, nr 2, s. 69–78.
• [16] Oskar Sosnowski, Powstanie, układ i cechy charakterystyczne sieci ulicznej na obszarze Wielkiej Warszawy, „Studja do dziejów sztuki w Polsce”, Tom drugi, Varsoviana I, Wydawnictwo ZAP, Warszawa MCMXXX (1930).
• [17] Oskar Sosnowski, Projekt parcelacji i zabudowy gruntów Andrzeja Zamoyskiego na Powiślu Warszawskiem z 1862 r., „BHSiK”, R. IV, nr 4, Warszawa 1936, s. 278–280.
• [18] Oskar Sosnowski, Studium pierwotnego założenia (1586) i obwarowania (1630–35) miasta Brodów, „BHSiK”, R. II, 1935, nr 4, s. 247 i nast.
• [19] Oskar Sosnowski, Zarys działalności Zakładu Architektury Polskiej w ubiegłem dziesięcioleciu, „Biuletyn Naukowy wydawany przez Zakład Architektury Polskiej i Historji Sztuki Politechniki Warszawskiej”, „BHSiK”, R. I, nr 3, Warszawa 1933, s. 101–108.
• [20] Alicja Szmelter, Początki urbanistyki współczesnej. Doświadczenia zagraniczne a środowisko warszawskich urbanistów przełomu XIX i XX w., Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2019.
• [21] Tadeusz Tołwiński, Urbanistyka. Tom I. Budowa miasta w przeszłości, Warszawa 1934.
• [22] Wojciech Trzebiński, Instrukcja, [w:] Instytut Urbanistyki i Architektury, Seria Prac Własnych, z. 5, Warszawa 1952.
• [23] Michał Walicki, Wspomnienie o Oskarze Sosnowskim, „BHSiK”, R. VIII, 1946, s. 13 i i nast.
• [24] Witold Wyszyński, Sekcja IV Urbanistyki Z. A. P. Stan inwentaryzacji zabytków architektonicznych m. st. Warszawy. W częściach miasta z największem skupieniem zabytków, „BHSiK”, R. 4, Nr 4, Warszawa 1936, s. 249.
• [25] Jan Zachwatowicz, przedmowa do: Andrzej Liczbiński i Bohdan Ufnalewski, Ilustrowany katalog źródeł kartograficznych (red. serii Wojciech Trzebiński), Zakład Historii Architektury i Urbanistyki Polskiej Akademii Nauk, PWN, Warszawa 1962, z. 6, s. 5.
• [26] Teresa Zarębska, „Genius loci” w projektach Oskara Sosnowskiego, [w:] Oskara Sosnowskiego świat architektury. Twórczość i dzieła. Pod redakcją Marii Brykowskiej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004, s. 33–44.
• [27] Teresa Zarębska, Urbanistyczne aspekty twórczości Oskara Sosnowskiego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, Tom XXXV, z. 3–4, Warszawa 1990, s. 253–271.
• [28] Teresa Zarębska, Oskara Sosnowskiego projekt „Miasta-ogrodu Czerniaków”, [w:] Hortus Vitae. Księga pamiątkowa dedykowana Andrzejowi Michałowskiemu, Warszawa 2001, s. 297–317.
• [29] Zbiory Sekcji III Pomiarów Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki P.W., „BHSiK”, R. 4, Nr 4, Warszawa 1936, s. 233–248.