Poznawcza reprezentacja schorzenia a funkcjonowanie pacjentów z chorobą niedokrwienną serca

• Autorzy: Ziarko M. , Parobkiewicz A. , Jasielski R.

Warianty tytułu

EN

Cognitive representation of an illness and functioning of patients with coronary disease

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Choroba niedokrwienna serca jest chorobą przewlekłą upośledzającą funkcjonowanie somatyczne, emocjonalne i psychiczne. Adaptowanie się do niej można rozumieć w oparciu o transakcyjne ujęcie stresu, w którym końcowy efekt wyznaczany jest także przez ocenę, inaczej reprezentację poznawczą choroby. Zapytano, które z elementów poznawczej reprezentacji choroby sprzyjają dobremu funkcjonowaniu pacjentów cierpiących na chorobę niedokrwienną serca. W badaniu wzięło udział 208 osób, w tym 148 mężczyzn (71,2%), cierpiących na chorobę niedokrwienną serca, w wieku 32‒84 lata (M = 57,32; SD = 9,46). Pacjenci wypełniali Kwestionariusz Spostrzegania Własnej Choroby, Skalę Akceptacji Choroby, Skalę Satysfakcji z Życia, Kwestionariusza Wypełniania Ról Społecznych w Chorobie. Wyniki wskazują, że najlepsze parametry funkcjonowania (m.in. wysoki poziom akceptacji choroby, zadowolenie z życia) uzyskują pacjenci niekoncentrujący się na negatywnych konsekwencjach choroby, niereagujący silnymi emocjami na nią oraz ignorujący znaczenie czynników psychologicznych w genezie choroby. Wyniki potwierdzają podstawowe założenie transakcyjnej teorii stresu, że od subiektywnej percepcji krytycznego wydarzenia życiowego zależy przebieg reakcji stresowej.

EN

Coronary heart disease (CHD) disables chronically somatic, emotional and mental functioning of individuals. The process of adaptation to the disease may be examined basing on the transactional approach to stress, with one of the factors determining the outcome being assessed (i.e. an individual’s cognitive representation of the disease). To examine, which components of the cognitive representation of the disease facilitate the functioning of patients suffering from CHD, a study was conducted on 208 patients, among then 148 (71,2%) were men aged 32‒84 (M = 57.32; SD = 9.46). The patients completed The Revised Illness Perception Questionnaire, the Acceptance of Illness Scale, the Satisfaction with Life Scale, and the Social Role Participation in Disease Questionnaire. The results indicate that patients who report lack of focus on negative consequences of CHD, no strong emotional reactions to it, and ignore the importance of psychological factors in the pathogenesis thereof, obtain the highest scores in functioning (e.g. high levels of acceptance of the disease and satisfaction with life). These findings support the fundamental premise of the transactional theory of stress, i.e. the course of stress transaction depends on the subjective perception of a critical life event.

Słowa kluczowe

PL

choroba niedokrwienna serca; transakcyjna teoria stresu; poznawcza reprezentacja choroby

EN

coronary heart disease; Transaction Model of Stress; cognitive representation of the disease

• Wydawca: Jacek Doskocz
• Czasopismo: Acta Bio-Optica et Informatica Medica. Inżynieria Biomedyczna
• Rocznik: 2018
• Tom: Vol. 24, nr 2
• Strony: 99--110
• Opis fizyczny: Bibliogr. 73 poz.

Twórcy

autor

Ziarko M.

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej, 60-568 Poznań, ul. Szamarzewskiego 89

autor

Parobkiewicz A.

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Ogólnej i Psychodiagnostyki, 60-568 Poznań, ul. Szamarzewskiego 89

autor

Jasielski R.

• Politechnika Wrocławska, Wydział Podstawowych Problemów Techniki, 50-370 Wrocław, Wybrzeże Wyspiańskiego 27

Bibliografia

• [1] World Health Organization, http://www.who.int/cardiovascular_diseases/resources/atlas/en/
• [2] M. Dłużniewski, A. Mamcarz, P. Krzyżak, (red.): Kardiologia praktyczna dla lekarzy rodzinnych i studentów medycyny, tom III, Część 1. Choroba niedokrwienna serca, Akademia Medyczna, Warszawa 2003.
• [3] D. Włodarczyk: Ocena stresu a wybrane obszary psychologicznego funkcjonowania chorych po zawale serca, [w:] K. Wrześniewski, D. Włodarczyk, (red.): Choroba niedokrwienna serca. Psychologiczne aspekty leczenia i zapobiega-nia, s. 107-127, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
• [4] M. Dłużniewski: Choroba niedokrwienna serca - podstawowe mechanizmy i definicje. Implikacje dla lekarza praktyka, [w:] M. Dłużniewski, A. Mamcarz, P. Krzyżak, (red.): Kardiologia praktyczna dla lekarzy rodzinnych i studentów medycyny, tom III, Część 1. Choroba niedokrwienna serca, s. 51-60, Akademia Medyczna, Warszawa 2003.
• [5] J. Syska-Sumińska, I. Grzywanowska-Łaniewska, M. Dłużniewski: Stabilna dusznica bolesna, [w:] M. Dłużniewski, A. Mamcarz, P. Krzyżak, (red.): Kardiologia praktyczna dla lekarzy rodzinnych i studentów medycyny, tom III, Część 1. Choroba niedokrwienna serca, s. 174-186, Akademia Medyczna, Warszawa 2003.
• [6] K. Tymińska-Sędek: Nowoczesne metody leczenia choroby niedokrwiennej serca, [w:] K. Wrześniewski, D. Włodarczyk, (red.): Choroba niedokrwienna serca. Psychologiczne aspekty leczenia i zapobiegania (s. 21-42), Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
• [7] M. Ziarko: Zmaganie się ze stresem choroby przewlekłej, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, Poznań 2014.
• [8] R. Allan, S. Scheidt, (red.): Heart and Mind: The Practice of Cardiac Psychology, Atiierican Psychological Association, Washington 1996.
• [9] H.A. DeVon, C.J. Ryan: Chest pain and associated symptoms of acute coronary syndromes, Journal of Cardiovascular Nursing, vol. 20, 2005, s. 232-238.
• [10] J. Dempsey, K. Dracup, D. Moser: Women’s decision to seek care for symptoms of acute myocardial infarction, Heart & Lung, vol. 24, 1995, s. 444-456.
• [11] J.W. Albarran, B.A. Clarke, J. Crawford: ‘It was not chest pain really, I can’t explain it!’ An exploratory study on the nature of symptoms experienced by women during their myocardial infarction, Journal of Clinical Nursing, vol. 16, 2007, s. 1292-1301.
• [12] K.E. Freedland, R.M. Carney, R.J. Krone, L.J. Smith, M.W. Rich, G. Eiscnkramer, K.C. Fisher: Psychological factors in silent myocardial ischemia, Psychosomatic Medicine, vol. 53, 1991, s. 13-24.
• [13] R.D. Davios, W. Linden, H. Habibi, P. Klinke, C. Nadcau, D.C. Phaneuf, S. Lepage, P. Dessain, J. BuUars: Relative importance of psychologic traits and severity of ischemia in causing angina during treadmill exercise, Journal of the American College of Cardiology, vol. 21, 1993, s.331-336.
• [14] K.H. Ladwig, G. Roll, G. Breithardt, M. Borggrefe: Extracardiac contributions to chest pain perception in palients 6 months alter acute myocardial infarction, American Heart Journal, vol. 137, 1999, s. 528-534.
• [15] J.A. Spertus, M. McDonell, C.L. Woodman, S.D. Fihn: Association between depression and worse disease-specific functional status in patients with coronary artery disease, American Heart Journal, vol. 140, 2000, s. 105-110.
• [16] M.W. Nortvedt, T. Riise, J.G. Mæland: Multiple sclerosis and lifestyle factors: the Hordaland Health Study, Neuro-logical Sciences, vol. 26, 2005, s. 334-339.
• [17] J.A. Berlin, G.A. Colditz: A meta-analysis of physical activity in the prevention of coronary heart disease, American Journal of Epidemiology, vol. 132, 1990, s. 612-628.
• [18] I.M. Lee, C.C. Hsieh, R.S. Paffenbarger: Exercise intensity and longevity in men, The Harvard Alumni Health Study, vol. 273, 1995, s. 1179-1184.
• [19] Y. Oguma, H.D. Sesso, R.S. Paffenbarger, I.M. Lee: Physical activity and all cause mortality in women: a review of the evidence, British Journal of Sports Medicine, vol. 36, 2002, s. 162-172.
• [20] M. Materska, T. Tyszka, (red.): Psychologia i poznanie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1992.
• [21] D.R. Falvo: Medical and psychosocial aspects of chronic illness and disability. Third Edition, Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachusetts, Boston, Toronto, London, Singapore, 2005.
• [22] I. Heszen: Psychologia stresu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
• [23] B.L. Fredrickson: What good are positive emotions?, Review of General Psychology, vol. 2, 1998, s. 300-319.
• [24] B.L. Fredrickson: The role of positive emotions in positive psychology: the broaden-and-build theory of positive emotions, American Psychologist, vol. 56, 2001, s. 218-226.
• [25] M.J. Colligan, J.W. Pennebaker, L.R. Murphy (red.): Mass Psychogenic Illness: A Social Psychological Analysis, Lawrence Erlbaum, Hillsdale, New York 1982.
• [26] R.T. Croyle, P.M. Ditto: Illness cognition and behavior: an experimental approach, Journal of Behavioral Medicine, vol. 13, 1990, s. 31-52.
• [27] S. Rachman (red.): Medical psychology, tom. 2, Pergamon, New York 1980.
• [28] A. Baum, S.E. Taylor, J.E. Singer, (red.): Handbook of Psychology and Health: Social Psychological Aspects of Health, tom 4, Lawrence Erlbaum, Hillsdale, New York 1984.
• [29] J. Weinman, K.J. Petrie, R. Moss-Morris, R. Horne: The Illness Perception Questionnaire: A new method for assessing the cognitive representation of illness, Psychology and Health, vol. 11, 1996, s. 431-445.
• [30] I. Heszen-Klemens: Poznawcze uwarunkowania zachowania się wobec własnej choroby, Ossolineum, Wrocław, 1979.
• [31] D. Górska, A. Jasielska: Kierunki behawioralne i podejście poznawcze w psychologii, [w:] L. Cierpiałkowska, H. Sęk, (red.): Psychologia Kliniczna, s. 127-156, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016.
• [32] I. Heszen-Klemens: Psychologia medyczna. Główne kierunki badań, Uniwersytet Śląski, Katowice, 1983.
• [33] K. Wrześniewski: Psychologiczne problemy chorych z zawałem serca, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1986.
• [34] M. Scharloo, A.A. Kaptein, J.A. Weinman, J.M.W. Hazes, F.C. Breedveld, H.G.M. Rooijmans: Predicting functional status in patients with rheumatoid arthritis, Journal of Rheumatology, vol. 26, 1999, s. 1686-1693.
• [35] A. Whitmarsh, M. Koutantji, K. Sidell: Illness perceptions, mood and coping in predicting attendance at cardiac rehabilitation, British Journal of Health Psychology, vol. 8, 2003, s. 209-221.
• [36] K.J. Petrie, J. Weinman, N. Sharpe, J. Buckley: Role of patients’ view of their illness in predicting return to work and functioning after myocardial infarction, A longitudinal study, British Medical Journal, vol. 312, 1996, s. 1191-1194.
• [37] M. Lau-Walker: Importance of illness beliefs and self-efficacy for patients with coronary heart disease, Journal of Advanced Nursing, vol. 60, 2007, s. 187-198.
• [38] B. Cieślik: Wpływ chorób serca na jakość życia - opracowanie na podstawie przeglądu piśmiennictwa, Acta Bio-Optica et Informatica Inżynieria Biomedyczna, vol. 20(2), 2014, s. 101-118.
• [39] Z.M. Shnek, J. Irvine, D. Stewart, S. Abbey: Psychological Factors and Depressive Symptoms in Ischemic Heart Disease, Health Psychology, vol. 20, 2001, s. 141-145.
• [40] D. Lane, D. Carroll, C. Ring, D.G. Beeveres, G.Y.H. Lip: The prevalence and persistence of depression and anxiety following myocardial infarction, British Journal of Health Psychology, vol. 7, 2002, s. 11-21.
• [41] T. Ostrowski: Choroba niedokrwienna serca w perspektywie egzystencjalnej, [w:] K. Wrześniewski, D. Włodarczyk, (red.): Choroba niedokrwienna serca. Psychologiczne aspekty leczenia i zapobiegania, s. 151-172, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2004.
• [42] V.K. Yeragania, S. Rooseb, M. Mallavarapuc, R.K.A. Radhakrishnaa, V. Pesceb: Major Depression with Ischemic Heart Disease: Effects of Paroxetine and Nortriptyline on Measures of Nonlinearity and Chaos of Heart Rate, Neuropsychobiology, vol. 46, 2002, s. 125-135.
• [43] W. Jiang, J. Alexander, E. Christopher, M. Kuchibhatla, L.H. Gaulden, M.S. Cuffe, M.A. Blazing, C. Davenport, R.M. Califf, R.R. Krishnan, C.M. O’Connor: Relationship of depression to increased risk for mortality and rehospitalization in patients with congestive heart failure, Archives of Internal Medicine, vol. 161, 2001, s. 1849-1856.
• [44] T.A. Murberg, E. Bru: Coping and mortality among patients with congestive heart failure, International Journal of Behavioral Medicine, vol. 8, 2001, s. 66-79.
• [45] M.A. Stone, K. Khunti, I. Squire, S. Paul: Impact of comorbid diabetes on quality of life and perceptron of angina pain in people with angina registered with general practitioners in the UK, Quality of Life Research, vol. 17, 2008, s. 887-894.
• [46] J. Alonso, M. Ferrer, B. Gandek, J. E. Ware, N.K. Aaronson, P. Mosconi, N.L. Rasmussen, M. Bullinger, S. Fukuhara, S. Kaasa, A. Leplege: The IQOLA Project Group: Health-related quality of life associated with chronic conditions in eight countries: results from the International Quality of Life Assessment (IQOLA) project, Quality of Life Research, vol. 13, 2004, s. 283-298.
• [47] M.L. Gander, R. von Kanel: Myocardial infarction and post-traumatic stress disorder: Frequency, outcome, and atherosclerotic mechanisms, European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, vol. 13, 2006, s. 165-172.
• [48] H. Spindler, S.S. Pedersen: Posttraumatic stress disorder in the wake of heart disease: Prevalence, risk factors, and future research directions, Psychosomatic Medicine, vol. 67, 2005, s. 715-723.
• [49] R.C. Jones, M.C. Chung, Z. Berger, J.L. Campbell: Prevalence of post-traumatic stress disorder in patients with previous myocardial infarction consulting in general practice, British Journal of General Practice, vol. 57, 2007, s. 808-810.
• [50] R.C. van Driel, W. Op den Velde: Myocardial infarction and post-traumatic stress disorder, Journal of Traumatic Stress, vol. 8, 1995, s. 151-159.
• [51] E. Shemesh, R. Yehuda, O. Milo, I. Dinur, A. Rudnick, Z. Vered: Posttraumatic stress, nonadherence, and adverse outcome in survivors of a myocardial infarction, Psychosomatic Medicine, vol. 66, 2004, s. 521-526.
• [52] K.H. Ladwig, J. Baumert, B. Marten-Mittag, C. Kolb, B. Zrenner, C. Schmitt: Posttraumatic stress symptoms and predicted mortality in patients with implantable cardioverter-defibrillators: Results from the prospective living with an implanted cardioverter-defibrillator study, Archives of General Psychiatry, vol. 65, 2008, s. 1324-1330.
• [53] H. Cohen, J. Benjamin, A.B. Geva, M.A. Matar, Z. Kaplan, M. Kotler: Autonomic dys-regulation in panic disorder and in post-traumatic stress disorder: Application of power spectrum analysis of heart rate variability at rest and in response to recollection of trauma or panic attacks, Psychiatry Research, vol. 96, 2000, s. 1-13.
• [54] S. Coyne, D.A.F. Syme: Couples coping with myocardial infarction: A contextual perspective on wives distress, Journal of Personality and Social Psychology, vol. 61, 1991, s. 404-412.
• [55] M.J. Rohrbaugh, J. Cranford, V. Shobam, J. Nicklas, J. Sonnega, J.C. Coyne: Couples coping with congestive heart failure: role and gender differences in psychological distress, Journal of Family Psychology, vol. 16, 2002, s. 3-13.
• [56] G.L. Rose, J. Suls, P.J. Green, P. Lounsburg, E. Gordon: Comparison of adjustment, activity, and tangible social support in men and women patients and their spouses during the six months of post-myocardial infarction, Annals of Behavioral Medicine, vol. 18, 1996, s. 264-272.
• [57] A.E. Abbas, B. Brodie, G. Stone, D. Cox, A. Berman, S. Brewington, S. Dixon, W.W. O’Neill, C.L. Grines: Frequency of returning to work one and six months following percutaneous coronary intervention for acute myocardial infarction, The American Journal of Cardiology, vol. 94, 2004, s. 1403-1405.
• [58] J. Farkas, K. Cerne, M. Lainscak, I. Keber: Return to work after acute myocardial infarction - listen to your doctor!, International Journal of Cardiology, vol. 130, 2008, s. 1014-1016.
• [59] M. Kearney: Understanding women’s recovery from illness and trauma,tom. 4, Sage, Thousand Oaks, CA, 1999.
• [60] N. Lin, X. Ye, W.M. Ensel: Social support and depressed mood: A structural analysis, Journal of Health & Social Behavior, vol. 40, 1999, s. 344-359.
• [61] Z.M. Weil, G.J. Norman, J.M. Barker, A.J. Su, R.J. Nelson, A.C. DeVries: Social isolation potentiates cell death and inflammatory responses after global ischemia, Molecular Psychiatry, vol. 13, 2008, s. 913-915.
• [62] M.S. Hagger, S. Orbell: A meta-analytic review of the common-sense model of illness representations, Psychology and Health, vol. 18, 2003, s. 141-184.
• [63] R. Moss-Morrisa, J. Weinman, K.J. Petriea, E. Hornec, L.D. Camerona, D. Buick: The Revised Illness Perception Questionnaire (IPQ-R), Psychology and Health, vol. 17, 2002, s. 1-16.
• [64] E. Wojtyna: Poznawcze, afektywne i społeczne uwarunkowania stosowania się do zaleceń lekarskich przez chorych na cukrzycę typu 2, Niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Śląski, Katowice, 2012.
• [65] B.J. Felton, T.A. Revenson, G.A. Hinrichsen: Stress and coping in the explanation of psychological adjustment among chronically ill adults, Social Science & Medicine, vol. 18,1984, s. 889-898.
• [66] Z. Juczyński: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa, 2001.
• [67] E. Diener, R.A. Emmons, R.J. Larsen, S. Griffin: The Satisfaction With Life Scale, Journal of Personality & Social Assessment, vol. 49, 1985, s. 71-75.
• [68] M. Ziarko: Zmaganie się ze stresem choroby przewlekłej, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, Poznań, 2014.
• [69] E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura: Psychologia Poznawcza, Academica, Warszawa, 2006.
• [70] A. Migasiewicz, E. Dereń, H. Podbielska, J. Bauer: Jakość życia kobiet w zależności od stadium cellulitu, Acta Bio-Optica et Informatica Inżynieria Biomedyczna, vol. 20(4), 2014, s. 217-226.
• [71] M. Lewis, J.M. Haviland-Jones, (red.): Psychologia emocji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
• [72] B.L. Fredrickson, R.W. Levenson: Positive Emotions Speed Recovery from the Cardiovascular Sequelae of Negative Emotions, Cognition and Emotion, vol. 12, 1998, s. 191-220.
• [73] L. Fredman, W.G. Hawkes, S. Black, R.M. Bertrand, J. Magaziner: Elderly patients with hip fracture with positive affect have better functional recovery over 2 years, Journal of the American Geriatric Society, vol. 54, 2006, s. 1074-1081.