Uwagi w kontekście ostatnich odkryć w rotundzie i palatium na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu

• Autorzy: Stala K.

Warianty tytułu

EN

Comments in the context of recent discoveries in the rotunda and palatium on the Castle Hill in Przemyśl

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zasadniczym tematem artykułu jest analiza wyników najnowszych badań archeologiczno-architektonicznych oraz ich interpretacja w kwestii wzajemnych relacji pomiędzy budynkiem palatium a rotundą prostą wzniesionymi w okresie wczesnego średniowiecza w obrębie grodu przemyskiego. Autorka zwraca uwagę na pewne przesłanki architektoniczne, które zmuszają do postawienia pytania o prawidłową interpretację jednorodności całego założenia. Za uznaniem rotundy prostej jako wolnostojącego kościoła misyjnego w pierwotnym założeniu przemawia jej usytuowanie względem bramy grodowej, potwierdzona dylatacja pomiędzy ścianami magistralnymi części nadziemnej palatium i rotundy, usytuowanie wejścia z zewnątrz do kościoła w miejscu przysłonięcia go ścianą budynku podłużnego, co utrudniało komunikację, oraz wtórne umieszczenie empory we wnętrzu rotundy. Dopiero w drugiej fazie, po dobudowaniu części pałacowej, rotunda zyskałaby funkcję kaplicy z emporą komunikującą się bezpośrednio z reprezentacyjną częścią pałacu, co tłumaczyłoby drugorzędną rolę wejścia z zewnątrz.

EN

The main subject of the article is an analysis of results of latest archeological – architectonic research, and their interpretation regarding the issue of mutual relations between the buildings of palatium and the rotunda erected during the early medieval period within the hillfort in Przemyśl. The author draws attention to certain architectonic conditions, which force us to pose a question concerning the correct interpretation of homogeneity of the whole complex. Its location in relation to the hillfort gate, confirmed expansion joint between the load-bearing walls of the ground-level section of the palatium and rotunda, locating the entrance from the outside to the church in a place hidden by the wall of the oblong building which hindered communication, and secondary placing of the empora inside the rotunda, are arguments in favour of accepting the rotunda as a detached missionary church in the original layout. Only in the second phase, after adding the palace section, the rotunda would have become a chapel with the empora communicating directly with the formal part of the palace, which would explain the minor role of the outside entrance.

Słowa kluczowe

PL

palatium; rotunda; Przemyśl; wzgórze zamkowe; badanie archeologiczno-architektoniczne

EN

archaeology and architecture research; palatium; rotunda; Przemyśl; castle hill

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2009
• Tom: Nr 25
• Strony: 58--69
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., rys.

Twórcy

autor

Stala K.

Bibliografia

• 1. J.T. Frazik, Ze studiów nad warsztatem architekta i budowniczych w średniowieczu, Monografia nr 102, Wyd. PK, Kraków 1990.
• 2. Z. Świechowski, Wczesna architektura murowana na ziemiach polskich – jak dawna? [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Materiały z sesji naukowej, Gniezno, 20-21 listopada 2003 roku, Gniezno 2004, s. 9;
• 3. J. Wyrozumski, Zamiast podsumowania [w:] Początki chrześcijaństwa w Małopolsce, Krosno 2001, s. 481-484.
• 4. A. Żaki, Wczesnopiastowskie budowle Przemyśla i problem ich konserwacji [w]: Ochrona Zabytków, t. 14, z. 1-2, Warszawa 1961;
• 5. A. Tomaszewki, Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974, s. 53-54; T. Rodzińska-Chorąży, Wczesnopiastowski zespół pałacowy na Wzgórzu Zamkowym oraz rotunda prosta pod katedrą w Przemyślu w świetle ostatnich badań [w:] Początki sąsiedztwa, pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Materiały z konferencji-Rzeszów 9-11 V 1995, (red.) M. Parczewski, Rzeszów 1996, s. 137-138.
• 6. E. Sosnowska, Rotunda i palatium na wzgórzu zamkowym w Przemyślu w świetle badań z lat 1982-1985 [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki t. 37, z. 1, Warszawa 1992
• 7. E. Sosnowska, Przegląd badań archeologicznych na wzgórzu zamkowym w Przemyślu w latach 1956-1993 [w:] Rocznik Przemyski t. 29-30, 1993/1994, z. 1 (archeologia), TPN Przemyśl 1994.
• 8. A. Kunysz, Pradzieje Przemyśla [w:] Tysiąc lat Przemyśla, zarys historyczny, część pierwsza, (red.) F. Persowski, A. Kunysz, J. Olszak, Rzeszów 1976, s. 53.
• 9. A. Kadłuczka, Rotunda i palatium na grodzie przemyskim w świetle ostatnich badań. Głos w dyskusji. Referat wygłoszony podczas sesji naukowej poświęconej prof. J.T. Frazikowi.
• 10. K. Stala, Wczesnośredniowieczne zespoły palatalne w Polsce jako przykład adaptacji i transformacji tradycji antycznej za pośrednictwem europejskich wzorców architektonicznych, Przestrzeń i Forma, 7/8, Szczecin 2007, s. 143.
• 11. Z. Pianowski, Sedes Regni Principales, Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim, Monografia 178, seria Architektura Wyd. PK, Kraków 1994, s. 17.
• 12. K. Żurowska, Rotunda wawelska, studia nad centralną architekturą epoki wczesnopiastowskiej [w:] Studia do dziejów Wawelu, tom III, Wyd. PZSzW, Kraków 1968.
• 13. T. Rodzińska-Chorąży, Wyniki analiz materiałów budowlanych oraz opis techniki murów fundamentowych i naziemnych [w:] Ostrów Lednicki, (red.) K. Żurowska, tom I i II, Kraków 1993, s.64-72.
• 14. E. Małachowicz, Najnowszy zarys dziejów najstarszego Wrocławia, Wyd. PWN, Wrocław 2000;
• 15. J. Kaźmierczyk, Kamienne elementy obronne grodów śląskich [w:] Początki zamków w Polsce, Prace Naukowe IHAST Politechniki Wrocławskiej nr 12, Wrocław 1978.
• 16. E. Małachowicz, Katedra wrocławska, dzieje i architektura, Wyd. PAN, Wrocław 2002.
• 17. Premyslovsky palac Olomouc, narodni kulturni pamiątka, prac. zb., Olomouc 1988, s. 69, 71.
• 18. J. Dobosz, Monarchia i możni wobec kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Wydawnictwo Poznańskie 2002
• 19. G. Labuda, O obrządku słowiańskim w Polsce południowej, czyli Kraków biskupi przed rokiem 1000 [w:] Studia nad początkami Państwa Polskiego, t. II, Poznań 1988, s. 83-166.
• 20. Legenda Pannońska, Monumenta Poloniae Historia I, Lwów 1864, s. 118.
• 21. J. Wyrozumski, Dzieje Polski Piastowskiej [w:] Wielka historia Polski, t. 2, Wyd. FOGRA, Kraków 1999.
• 22. A. Kunysz, Przemyśl w pradziejach i wczesnym średniowieczu, Przemyśl 1981.
• 23. G. Labuda, Szkice historyczne X-XI wieku. Z dziejów organizacji Kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu, Poznań 2004, s. 150.
• 24. Z. Pianowski, „Który Bolesław?”– problem początku architektury monumentalnej w Małopolsce [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Materiały z sesji naukowej, Gniezno, 20-21 listopada 2003 roku, Gniezno 2004, s. 274.
• 25. H. Łowmiański, Początki Polski, t. 1 i 2, PWN, Warszawa 1985, s. 33, 48, 148.
• 26. A. Buko, Małopolska ‘czeska’ i Małopolska ‘polańska’ [w:] Ziemie Polski w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, pod red. H. Samsonowicza, Wyd. Universitas, Kraków 2000.
• 27. Z. Świechowski, Problemy badawcze wczesnej architektury [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000, s. 21.
• 28. M. Proksa, Dwie najwcześniejsze murowane budowle monumentalne na wzgórzu zamkowym w Przemyślu, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Nr 221, Budownictwo i Inżynieria Środowiskowa z. 39, 2005, s. 56.