Badania architektury kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Szprotawie

• Autorzy: Legendziewicz A. , Błaszczyk K.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc180103

Warianty tytułu

EN

Research on the architecture of the Assumption of the Blessed Virgin Mary Parish Church in Szprotawa

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule zaprezentowano historię powstania kościoła parafialnego w Szprotawie oraz jego przekształcenia od XIII do XX w. We wstępie przedstawiono wzmianki źródłowe oraz dostępną literaturę przedmiotu – w niewielkim zakresie omawiającą ewolucję architektury świątyni. Na podstawie przeprowadzonych badań architektonicznych i analizy detalu wydzielono najważniejsze fazy przekształceń kościoła. Początki budowli osadzono w 2. połowie XIII w., gdy powstała świątynia złożona z prostokątnego chóru oraz trójprzęsłowej nawy. Zapewne w 1. połowie XIV w. przy północnej ścianie wzniesiono wieżę z kaplicą w przyziemiu, a w połowie stulecia korpus rozbudowano od południa o trzy kaplice oraz kruchtę przed wejściem północnym. Druga połowa XIV w. to powstanie ganka łączącego kościół z klasztorem magdalenek. Najwyższą kondygnację wieży z blankowaniem zrealizowano w połowie XV w. Budowę obecnego trójnawowego siedmioprzęsłowego korpusu halowego bez wydzielonego chóru z wielobocznym obejściem i sklepieniami sieciowymi oraz dwupoziomową zakrystią przeprowadzono zapewne w latach 1474-1488. Po tym roku przy elewacji południowej powstały dwie kaplice: Matki Boskiej Bolesnej i Męki Pańskiej, a przy północnej – jedna pw. Świętego Krzyża, a w 1516 r. Ogrójec z Ciemnicą i Karcerem oraz lożą dla sióstr magdalenek. Przekształcenia renesansowe objęły zwężenie wejścia do kaplicy w przyziemiu wieży, a barokowe – nowy wystrój wnętrza kaplicy Świętokrzyskiej, przebicie obecnego wejścia na osi nawy głównej, budowę chóru organowego oraz nowy hełm wieży. W połowie XIX w. zmieniono wystrój szczytu i wprowadzono kruchtę zachodnią.

EN

The article presents the history of the creation and transformation of the parish church in Szprotawa from 13^th until the 20^th century. The introduction discusses the source references and the accesible literature – in a small extent discussing the evolution of the temple architecture. Based on architectural studies and details analyses, the most important phases of the church’s transformation have been identified. The origins of the building were erected in the 2^nd half of the 13^th century, when a temple composed of a rectangular choir and a three-span nave was erected. Probably in the 1^st half of the 14^th century, a tower with a chapel on the ground floor was built by the northern wall and in the middle of the century, the body was extended from the south by three chapels and a porch in front of the northern entrance. The 2^nd half of the 14^th century brought the creation of a porch connecting the church with the Madeleine convent. The highest storey of the tower with blanking was built in the middle of the 15^th century. The construction of the present three-nave seven-bay hall structure without a separate choir with a polygonal bypass and vaults and a two-tiered sacristy was probably carried out in the years 1474-1488. After this year, two chapels: of Our Lady of Sorrows and the Passion of the Lord were built by the south elevation, and at the northern one – the Holy Cross chapel. And in 1516 the following were built: Gethsemane, Dungeon and Detenction, and a lodge for the Madeleine sisters. The Renaissance transformations included narrowing of the entrance to the chapel on the ground floor of the tower, and the Baroque changes – a new interior decoration of the Holy Cross chapel, breaking through for the present entrance on the axis of the main nave, building the organ’s choir and the new tower’s helmet. In the middle of the 19^th century, the decoration of the gable was changed and the western porch was introduced.

Słowa kluczowe

PL

Śląsk; architektura; średniowiecze; kościół; Szprotawa

EN

Silesia; architecture; Middle Ages; church; Szprotawa

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 1 (53)
• Strony: 39--60
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., il.

Twórcy

autor

Legendziewicz A.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

autor

Błaszczyk K.

• Konserwator dzieł sztuki, dokumentalista konserwatorski/Conservator of creations of art, documentalist of preservation’s works

Bibliografia

• [1] Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta Klasztoru Magdalenek w Szprotawie, Rep. 120.
• [2] Grünhagen C., Codex diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. 7, Th. 2, J. Max & Comp, Breslau 1875.
• [3] Baier C., Geschichte der Stadtpfarrkirche zu Sprottau, Selbstverlag des Verfassers, Sprottau 1905.
• [4] Grünhagen C., Wutke C., Codex diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. 16, J. Max & Comp, Breslau 1892.
• [5] Weise E., Beiträge zur Geschichte der evangelischen Gemeinde und Kirche in Sprottau, L. Wildner, Sprottau 1897.
• [6] Regesty Śląskie. T. 1: 1343–1348, (oprac.) K. Bobowski, J. Gilewska-Dubis, W. Korta, B. Turoń, Ossolineum, Wrocław 1975.
• [7] Bochnak W., Z dziejów Magdalenek od Pokuty w Szprotawie, Wydawnictwo Archidiecezji Wrocławskiej, Wrocław 1985.
• [8] Baier C., Geschichte der Stadtpfarrkirche zu Sprottau, Breslau 1932-934.
• [9] Jungnitz J., Visitationsberichte der Diözese Breslau, Bd. 3, Th. 1, G.P. Aderholz Buchhandlung, Breslau 1907.
• [10] Matuszkiewicz F., Historia Szprotawy, tłum. J. Kuczer, UM w Szprotawie, Szprotawa 2010.
• [11] Matuszkiewicz F., Steller G., Unsere Sagan-Sprottauer Heimat. Aufsätze zur Geschichte der Städte Sagan, Sprottau und Primkenau und einiger Dörfer des Kresis Sprottau, Köln-Radenkirchen 1956.
• [12] Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. Bd. 3: Die Kunstdenkmäler des Reg.-Bezirks Liegnitz, W.G. von Korn, Breslau 1891.
• [13] Lutsch H., Bilderwerk Schlesischer Kunstdenkmäler, Schlesischen Museums der Bilder Künste, Breslau 1903.
• [14] Legendziewicz A., Gotycka architektura kościoła parafialnego w Dzierżoniowie i jej przekształcenia do połowy XVI w., [w:] E. Łużyniecka (red.), Dziedzictwo architektoniczne. Rekonstrukcje i badania obiektów zabytkowych, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2017, 110-124.
• [15] Chmarzyński G., Sztuka, [w:] K. Sosnowski, M. Suchocki (red.), Dolny Śląsk, Instytut Zachodni, Poznań 1948.
• [16] Tintelnot H., Die mittelalterliche Baukunst Schlesiens, Holzner-Verlag, Kitzingen 1951.
• [17] Kutzner M., Problem tradycjonalizmu w śląskiej architekturze XV i początków XVI w., [w:] Późny gotyk – studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych – materiały z Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław 1962, PWN, Warszawa 1965, 227-242.
• [18] Hanulanka D., Sklepienia późnogotyckie na Śląsku, „Rozprawy Komisji Historii Sztuki”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1971.
• [19] Kozaczewski T., Kozaczewska-Golasz H., Portale trzynastowiecznej architektury na Śląsku, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2009.
• [20] Kozaczewska-Golasz H., Golasz-Szołomicka H., Średniowieczne kościoły halowe na Śląsku. Część 3. Kościoły z XV-połowy XVI w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2013, t. 58, z. 3, 5-66.
• [21] Szczegóła H., Misiołek Z., Szprotawa i okolice, Sport i Turystyka, Warszawa 1962.
• [22] Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, Zielona Góra 2010.
• [23] Kowalski S., Zabytki Środkowego Nadodrza, Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra 1976.
• [24] Kręglewska-Foksowicz E., Szprotawa, [w:] Z. Kaczmarczyk, A. Wędzki (red.), Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą, t. 2, Zielona Góra 1970, 375-396.
• [25] Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady, Warszawa 2011.
• [26] Machowski M., Włodarek A., Szprotawa, kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Panny Marii, [w:] Architektura gotycka w Polsce, t. 2, T. Mroczko i M. Arszyński (red.), Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995, 225.
• [27] Wawrzyniak P., Augustyniak H., Augustyniak A., Wyniki prac archeologicznych przeprowadzonych w marcu 2009 r. w kościele farnym pw. Wniebowzięcia NMP w Szprotawie, [w:] B. Bielinis-Kopeć (red.), Lubuskie Materiały Konserwatorskie 2009, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, Zielona Góra 2009, 132-142.
• [28] Barczyńska K., Opis badań i prac inwentaryzacyjnych kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NM Panny w Szprotawie, [w:] B. Bielinis-Kopeć (red.), Lubuskie Materiały Konserwatorskie 2010, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, Zielona Góra 2010, 27-32.
• [29] Legendziewicz A., Wyniki badań architektonicznych kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Szprotawie, [mpis w archiwum parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Szprotawie], Wrocław 2016.
• [30] Filar T., Prace konserwatorsko-restauratorskie przeprowadzone przy XIV-wiecznej płycie nagrobnej poświęconej pamięci Bertolda z Wierzbna eksponowanej na elewacji wieży kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Szprotawie, [w:] B. Bielinis-Kopeć (red.), Lubuskie Materiały Konserwatorskie 2008, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, Zielona Góra, 2008, 15-20.
• [31] Legendziewicz A., Lasota C., Badania średniowiecznej architektury kościoła minorytów w Brzegu, [mpis w Centrum Wiedzy i Informacji Naukowo-Technicznej PWr], Wrocław 2005.
• [32] Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Akta miasta Szprotawy, sygn. 867, 1074.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).