Narażenie na pole elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania urządzeń do magnetoterapii lub magneto stymulacji : metoda pomiaru pola elektromagnetycznego in situ – wymagania szczegółowe

• Autorzy: Karpowicz J. , Aniołczyk H. , Bieńkowski P. , Gryz K. , Kieliszek J. , Politański P. , Zmyślony M. , Zradziński P.

Identyfikatory

DOI

10.5604/1231868X.1222131

Warianty tytułu

EN

Exposure to the electromagnetic field in the work space during the use of magnetotherapy or magnetostimulation devices : the method of in situ measurements of electromagnetic field–specific requirements

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W prawie pracy określono obowiązek rozpoznania i oceny zagrożeń elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń i instalacji emitujących pole elektromagnetyczne (pole-EM). W rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole-EM wśród typowych źródeł pola-EM wymieniono „urządzenia do magnetoterapii” (DzU 2016, poz. 950, zał. 1., poz. 10., zm. poz. 2284). Urządzania do magnetoterapii są wykorzystywane do łagodzenia różnych dolegliwości, z wykorzystaniem oddziaływania quasi-statycznego pola-EM. Podczas zabiegu w pobliżu aktywnych aplikatorów występuje pole-EM stref ochronnych. W związku z tym, warunki narażenia pracujących podczas użytkowania aplikatorów wymagają okresowej kontroli, wykonanej „zgodnie z metodami określonymi w Polskich Normach, a w przypadku braku takich norm, metodami rekomendowanymi i zwalidowanymi” zgodnie z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU 2011, poz. 166), celem rozpoznania zagrożeń elektromagnetycznych i podjęcia odpowiednich środków ochronnych (DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284). Metody pomiarów pola-EM w zakresie koniecznym do realizacji wspomnianych wymagań nie są obecnie znormalizowane, w związku z tym, celem relacjonowanej pracy było opracowanie metody rekomendowanej do pomiaru parametrów pola-EM in situ w przestrzeni pracy, podczas użytkowania urządzeń do magnetoterapii lub magnetostymulacji. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań wykazano, że podczas zabiegu fizyko-terapeutycznego źródłem pola-EM jest jedynie aplikator do magnetoterapii lub magnetostymulacji. W przypadku wykorzystywania pola-EM o częstotliwości podstawowej do 100 Hz o sinusoidalnym lub niesinusoidalnym przebiegu ciągłym – przemiennym lub prostowanym (tj. ze składową stałą), zasięg pola-EM stref ochronnych jest determinowany przez rozkład przestrzenny quasi-statycznego pola magnetycznego (pola-M). Ponieważ tego typu urządzenia przeważają w polskich placówkach fizykoterapeutycznych, do oceny zagrożeń elektromagnetycznych w przestrzeni pracy rekomendowano użycie uproszczonej metody pomiarów. Polega ona na pomiarze wartości skutecznej (RMS) na-tężenia pola-M w sinusoidalnym trybie pracy urządzenia. W ocenie wyników w takim przypadku uwzględnia się limity narażenia określone w prawie pracy w stosunku do wartości równoważnych natężenia pola-M przez użycie odpowiedniego współczynnika korekcyjnego, odzwierciedlającego konieczność zaostrzonej oceny narażenia przy niesinusoidalnym trybie pracy urządzenia (tj. użycie limitów określonych dla pola-EM o częstotliwości 100 Hz). W przypadku urządzeń emitujących pole-EM o częstotliwościach z zakresu kiloherców (kHz) lub pola-EM o impulsowej charakterystyce zarekomendowano stosowanie bardziej złożonych pomiarów, obejmujących indywidualne rozpoznanie charakterystyk mierzonego pola-EM i określenie współczynników korekcyjnych do interpretacji wyników pomiarów wartości skutecznej na podstawie charakterystyk metrologicznych stosowanych przyrządów pomiarowych. W metodzie określono również zasady: przygotowania pomiarów i aparatury pomiarowej, wyboru punktów pomiarowych, wyznaczania zasięgu stref ochronnych oraz dokumentowania wyników pomiarów. Omówiono również najistotniejsze źródła niepewności wyników pomiaru pola-EM w przestrzeni pracy przy omawianych urządzeniach.

EN

Labour law defines the obligation to identify and evaluate electromagnetic hazards in the vicinity of equipment and installations emitting an electromagnetic field (EM-field). Following the regulation of ministry of labour which set the provisions regarding the safety and health in EM-field, the "devices for magnetotherapy" have been mentioned among the typical sources of an EM-field (OJ 2016 items 950 and 2284, Annex 1, item 10). Magnetotherapy devices are used to alleviate various diseases, using the influence of aquasistatic EM-field. The protective zones of the EM-field are present near the active applicators during the treatment, so the conditions of exposure of personnel present nearby during the use of the applicators require a periodic inspection made "according to the methods specified in the Polish Standards, and in the absence of such standards, by recommended and validated methods according to the provisions of regulation of ministry of health (Regulation...,Journal of Laws2011, item 166), in order to identify electromagnetic hazards and to take appropriate protective measures (OJ 2016 item 950and 2284).The methods of measuring the EM-field to the extent necessary to meet the serequirements are currently not standardised; therefore, the aim of the presented work was to develop a recommended method for measuring the parameters of the EM-field in-situin the work space while using magnetotherapy or magneto stimulation devices.The recommended measurement method is based on detailed investigations on the characteristics of exposure to the EM-field surrounding typical magnetotherapy devices operated in Poland: by approx. 700 applicators of 500 devices (such as Magnetronic (series MF-10, MF-12, MF 20 and BTL), Magnetus (series 2 and 2.26), Magnoter (series D-56, D56A BL), Magner LT, Magner Plus, Magneris, MAG magnetic, Magnetic, Astar ABR).The oscilloscopic identification, the characteristics of variability in the time of the EM-field emitted by devices for magnetotherapy and magneto stimulation, and the measurements of the spatial distribution of the EM-field in the workspace by devices have been worked out. Based on the results of the study, it was shown that, during physiotherapy treatment, only the applicator for magnetotherapy or magneto stimulation is the source of the EM-field. When using an EM-field with a frequency of up to 100 Hz and a continuous sinusoidal or non-sinusoidal waveform –alternating or rectified (i.e. with a constant component) –the range of protective zones of EM-field is deter-mined by the spatial distribution of the quasi-static magnetic field (M-field). Because this type of device predominates in Polish physiotherapy centres, to assess electromagnetic hazards in the workspace, it was recommended to use a simplified method of measurement, involving the measurement of the root-mean-square (RMS) value of the M-field strength in sinusoidal operation mode and an evaluation of results, taking into account the limits reflect-ing the measures of exposure specified in the labour law in relation to the equivalent value of the M-field strength, but using an appropriate correction factor reflecting the need to strengthen the exposure evaluation at non-sinusoidal modes of operation (i.e. by the use of limits set for EM-field of 100 Hz frequency). In the case of devices emitting an EM-field with frequencies in the kilohertz (kHz) range or a pulsed EM-field, it was recommended to use more complex measurements, including an individual analysis of the characteristics of the measured EM-field and a determination of correction factors to the interpretation of the measured RMS value (based on the metrological characteristics of measuring devices used). The method also sets out principles for: measurements and measurement devices preparation, locating the measurement points, determining the range of protection zones and documenting the measurement results. The most important sources of uncertainty concerning EM-field measurements in the workspace near magnetotherapy or magnetic stimulation applicators were also discussed.

Słowa kluczowe

PL

magnetoterapia; magnetostymulacja; pole magnetyczne; pomiary pola elektromagnetycznego; metoda rekomendowana; środowisko pracy; bezpieczeństwo i higiena pracy; zdrowie publiczne

EN

magnetotherapy; magnethostimulation; magnetic field; electromagnetic field measurements; recommended method; work environment; occupational safety and health; public health

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2016
• Tom: Nr 4 (90)
• Strony: 151--180
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Karpowicz J.

• Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy 00 - 701 Warszawa , ul. Czerniakowska 16

autor

Aniołczyk H.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź, ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Bieńkowski P.

• Politechnika Wrocławska 50-370 Wrocław, Wybrzeże Wyspiańskiego 27

autor

Gryz K.

• Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

autor

Kieliszek J.

• Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii 01-163 Warszawa, ul. Kozielska 4

autor

Politański P.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera91-348 Łódź, ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Zmyślony M.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź, ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Zradziński P.

• Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

Bibliografia

• 1. Aniołczyk H.(2013) Ocena poziomu pola elektrycznego od urządzeń pracujących w zakresie częstotliwości radiowych i ich wpływ na środowisko pracy. Bezpieczeństwo Pracy 9, 29–31.
• 2. Bieńkowski P., Karpowicz J., Kieliszek J.(2016) Przegląd miar skutków narażenia na zmienne w czasie pole elektromagnetyczne i właściwości metrologicznych mierników, istotnych podczas oceny narażenia w środowisku pracy. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 4(90), 37–70
• 3. Gedliczka A.(2001) Atlas miar człowieka –Dane do projektowania i oceny ergonomicznej. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2001.
• 4. Gryz K., Karpowicz J.(2013) Ograniczanie zagrożeń elektromagnetycznych przy urządzeniach fizykoterapeutycznych. Poradnik. Warszawa, CIOP-PIB.
• 5. Gryz K., Leszko W., KarpowiczJ.(2015) Narażenie na pole elektromagnetyczne w otoczeniu aplikatorów urządzeń magnetoterapeutycznych. Problemy Higieny i Epidemiologii 96(3), 578–585.
• 6. Karpowicz J., Gryz K., Zradziński P.(2008) Pola elektromagnetyczne przy urządzeniach do magnetoterapii −ocena ryzyka zawodowego. Bezpieczeństwo Pracy 9, 21–25.
• 7. Karpowicz J., Gryz K., Zradziński P.(2009) Pola elektromagnetyczne w otoczeniu urządzeń fizykoterapeutycznych − aplikatory do terapii zmiennym polem magnetycznym. Inżynieria Biomedyczna. Acta Bio-Optica et Infiormatica Medica 15(1), 60–63.
• 8. Karpowicz J., Kieliszek J., Sobiech J., Gryz K., Puta R. (2016)Sensitivity of the performance statistics provided by ISO 13528:2015 to malfunctions of participants assessing workers’ electromagnetic field exposure during interlaboratory comparison –Experimental study [W:] Proc. of the 2016 International Symposium on Electromagnetic Compatibility –EMC EUROPE 2016, Wrocław, Poland, September 5-9, 760–764.IEEE Conference Publications.DOI: 10.1109/EMCEurope.2016.7739278
• 9. Karpowicz J.,Aniołczyk H., Bieńkowski P., Gryz K., Kieliszek J., Politański P., Zmyślony M.,Zradziński P.(2017) Metodyka pomiaru in situ parametrów pola elektromagnetycznego charakteryzujących narażenie w przestrzeni pracy –wymagania ogólne (artykuł przeznaczony do opublikowania w kolejnym numerze Podstaw i Metod Oceny Środowiska Pracy).
• 10. Kubacki R., Kieliszek J., Sobiech J., Puta R.(2007) Metrologia pól elektromagnetycznych modulowanych impulsowo miernikami diodowymi. Medycyna Pracy 58(1), 57–62.
• 11. Rawa H.(2001) Elektryczność i magnetyzm w technice. Warszawa, PWN.
• 12. Robertson V.,Ward A.,Low J.,Reed A.(2009) Fizykoterapia. Aspekty kliniczne i biofizyczne. [Red.] M. Łukowicz. Wrocław, Elsevier Urban & Partner.
• 13. Sieroń A.(2010) Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Bielsko-Biała, Wydawnictwo Medyczne Alfa Medica Press.
• 14. Zradziński P., Karpowicz J., Gryz K., Leszko W.(2017)Ocena zagrożeń dla użytkowników protez słuchu wykorzystujących przewodnictwo kostne podczas oddziaływania pola magnetycznego przy aplikatorze magnetoterapeutycznym, Medycyna Pracy (artykuł przeznaczony do opublikowania w kolejnym numerze Medycyny Pracy).
• 15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU 2011, poz.166.
• 16. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne. DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284.
• 17. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 czerwca 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU 2016, poz. 952.
• 18. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. DzU 1997, poz. 332, z późn. zm.
• 19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. DzU 2002, poz. 545, z późn. zm.
• 20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. DzU 2005, poz. 2047, z późn. zm.
• 21. ISO 13528: 2015 Statistical methods for use in proficiency testing by interlaboratory comparison. ISO 2015.
• 22. PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodności –ogólne wymagania dotyczące badania biegłości. PKN 2011.
• 23. [http://www.nfz.gov.pl/new/index.php?katnr=3&dzialnr=19&artnr=1483].

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).