System umocnień południowo-wschodniej granicy Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku

• Autorzy: Czerwińska E.

Warianty tytułu

EN

South-eastern borders fortifications system of the Kingdom of Poland and Lithaunia in the 17th century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

System bezpieczeństwa granic jest pojęciem stosunkowo niedawnym. W zależności od rozwoju społeczeństw, od wzrostu znaczenia wartości zajmowanej ziemi granice ulegały ewolucji i wymagały dodatkowego zabezpieczenia. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku szczególnie ważna dla bezpieczeństwa państwa była granica południowo-wschodnia. Była ona rozległa, otwarta i nieposiadająca niedostępnych przeszkód naturalnych. Ponieważ był to obszar szczególnie narażony na częste najazdy, dlatego szukano różnych rozwiązań poprawiających system umocnień. Ważną rolę w tym systemie odgrywały zamki obronne i twierdze, które długo były tarczą dla Rzeczypospolitej przed atakami sąsiadów i wojsk kozackich. Jednak ich liczba była niedostateczna a oddalenie tych zamków od siebie zbyt duże. Głównym punktem tej obrony miał być najbardziej wysunięty na północ Kijów, który niestety nie posiadał odpowiednich warunków do obrony. Oprócz Kijowa ważnymi zamkami były: od północy i najwcześniej zniszczony doszczętnie przez Tatarów Żwinogród na Siwej Wodzie; następnie na tej samej linii obronnej, nad Dnieprem Czerkasy i Kaniów; na szlaku Kuczmeńskim, nad Bohem – Winnica i Bracław, a nad Rowem – Bar”, a na przesmyku tatarskim Biała Cerkiew. Powstały w XVII system umocnień twierdz kresowych, zwany wówczas „obroną potoczną”, którego symbolami poza wyżej wymienionymi były: Kamieniec Podolski, Chocim, Trembowla, Okopy św. Trójcy, Kudak, Łubniki, był niewystarczający i nie zatrzymał nieprzyjaciela. Nawet najbardziej strategiczną twierdzę Kamieniec Podolski utracono. Odzyskano ją w 1699 roku, ale nie siłą oręża, tylko na mocy traktatu karłowickiego. Rzeczpospolita Obojga Narodów w omawianym obszarze była „osaczona” przez sąsiadów, a wadliwy system obrony granic południowo-wschodnich umożliwił powstawanie na Kresach latyfundiów magnackich, małych państewek, do obrony których tworzono własne wojsko, broniące i wspierające swego właściciela, a nie zawsze króla i Rzeczypospolitą Obojga Narodów.

EN

The system of border defence is a relatively recent notion. Depending on the development of societies and the growth of the value of the occupied area, borders were evolving and required additional protection. In the 17th century, the south-eastern border of the Polish-Lithuanian Commonwealth was of prime importance to the security of the country. It was vast, open and void of impassable natural obstructions. Due to the fact that this region was particularly prone to numerous onslaughts, various means of improving the system of reinforcements were sought after. An important role in the systems was played by defence castles and fortifications, which for a long time served as a shield for Poland against attacks from its neighbours and Cossack troops. However, their number was too small, and the distance between them too big. The northernmost, Kiev was to have been the main point of defence; however, the city did not have any conditions for defence. Apart from Kiev, other important castles were: from the north, the earliest to be destroyed by the Tatars, Żwinogród upon Siwa Woda; then, along the same defence line, Czerkasy and Kaniów upon The Dnieper River; on the Kuczmeński trail, Winnica and Bracław upon Boh; Bar upon Row”, and Biała Cerkiew upon the Tatar isthmus. The reinforcement system of the eastern borderlands’ fortresses created in the 17th century, then called a “colloquial defence” – symbolised, apart from the aforementioned castles, by Kamieniec Podolski, Chocim, Trembowla, St. Trinity Trenches, Kudak, and Łubniki – was inefficient and did not stop the enemy. Kamieniec Podolski – the most strategic fortress – was lost and regained in 1699, and not by military power, but by means of the Treaty of Karlowitz. The Polish-Lithuanian Commonwealth in the described area was “beset” by its neighbours, and the faulty defense system of the south-eastern borders triggered the emergence of magnate latifundia in the steppes, i.e. small countries for the defence of which small armies were created to protect and support their owners, and not always the King and the Polish-Lithuanian Commonwealth.

Słowa kluczowe

PL

system bezpieczeństwa granic; system obronny; system umocnień; zamki obronne; twierdza; fortyfikacje bastionowe; bezpieczeństwo militarne

EN

borders security system; defence system; strengthening system; defensive castles; fortress; bastion fortifications; military security

• Wydawca: Akademia Sztuki Wojennej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe AON
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 1(98)
• Strony: 246--258
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., il.

Twórcy

autor

Czerwińska E.

• Akademia Obrony Narodowej

Bibliografia

• 1. M. Bogucka, Bona Sworza, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd. II, Wrocław 2004.
• 2. W. Czapliński, Rządy oligarchii w Polsce nowożytnej, [w:] O Polsce siedemnastowiecznej. Problemy i sprawy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966.
• 3. B. Dubaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII w., brak wyd., Toruń 1998.
• 4. Z. Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Wiedza Powszechna, Warszawa 1991.
• 5. P. Grabowski, R. Umiastowski, Terytorium Polski pod względem wojskowym. Część wstępna i pierwsza, Warszawa 1921.
• 6. W. Hupert, Historya wojenna polska w zarysie
• 7. A. Misiuk, Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów (od X do współczesności), Wyd. Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2011.
• 8. T. Nowak, Fortyfikacje i artyleria Kamieńca Podolskiego w XVIII w., SMHW, t. 19, cz. 1.
• 9. K. Olejnik, Stefan Batory 1533–1586, Wyd. MON, Warszawa 1988.
• 10. Polskie tradycje wojskowe. Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców, Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów, J. Sikorski (red.), Wyd. MON, Warszawa 1990.
• 11. F. Rawita Gawroński, Geneza i rozwój idei Kozactwa i Kozaczyzny w XVI wieku, Nakładem Księgarni J. Czerneckiego, Warszawa–Kraków.
• 12. T. Rawski, Armia koronna na południowo-wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej u schyłku jej istnienia, (w:) Od Żółkiewskiego i Kosińskiego do Piłsudskiego i Petlury. Z dziejów stosunków polsko-ukraińskich od XVI do XX w.
• 13. M. Wagner, Organizacja sił zbrojnych Rzeczypospolitej w latach 1600–1648, Warszawa 2000, (w:) W. Majewski, M. Wagner, Wojskowość i wojny w latach 1600–1648, rozdz. VI, WIH „Delta”, Warszawa 2000.