Dawne kopalnie i metody eksploatacji złóż bursztynu bałtyckiego

• Autorzy: Małka A.

Warianty tytułu

EN

Old mines and exploitation methods of Baltic amber deposits

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono zarys historii eksploatacji złóż bursztynu bałtyckiego na Pomorzu i Sambii. Pierwsza próba górniczego wydobycia bursztynu miała miejsce u wybrzeży Sambii w połowie XVII w. na zlecenie księcia elektora Fryderyka Wilhelma. Na wiek XVIII przypada pierwsza udana próba budowy kopalni podziemnej. W 1781 r. zezwolono na budowę kopalni we wsi Sinjavino. Wydobywany bursztyn pochodził z gniazdowych złóż w obrębie formacji brunatnowęglowej. Kopalnia utrzymała się przez 24 lata. Wiek XIX i początek XX charakteryzuje szybki rozwój górnictwa bursztynu. Badania geologiczne przeprowadzone w latach 1850–1869 przez Zaddacha zapoczątkowały proces jakościowych i ilościowych przemian w technice produkcji bursztynu. Powstały wówczas kopalnie, które lokalizowano na podstawie prowadzonego rozpoznania geologicznego. W 1870 r. eksploatację przejęły większe firmy. Ze względu na największe uzyskane zyski firma Stantien & Becker posiadała monopol na eksploatację bursztynu. Metodyczną eksploatację holoceńskich złóż bursztynu rozpoczęto w 1860 r. od bagrowania Zalewu Kurońskiego. W 1874 r. stale poszerzająca zakres swojej działalności firma Stantien & Becker rozpoczęła w Palmnikach wydobycie odkrywkowe złóż bursztynu leżących w utworach górnego eocenu. W 1883 r. na północ od Palmnik firma ta wybudowała kopalnię głębinową Anna, która zakończyła pracę w roku 1922. Po zamknięciu tej kopalni wydobycie bursztynu odbywało się wyłącznie metodą odkrywkową. W 1912 r. rozpoczęto pracę nad kopalnią odkrywkową w miejscowości Kraxtepellen, która w 1923 r. zastąpiła kopalnię Anna. Złoża występujące w Polsce nie nadawały się do systematycznej eksploatacji górniczej takiej, jaka była prowadzona na Półwyspie Sambijskim, ponieważ z reguły były to małe złoża gniazdowe.

EN

The paper presents the historical overview of the mining of Baltic amber deposits in Pomerania (Poland) and Sambia (Russia). The first attempt to extract amber commissioned by the Duke of Prussia Frederick William took place on the coast of Sambia, in the middle of the 17th century. The first successful attempt to build an underground mine was in the 18th century. In 1781 permission for the construction of mine in the village of Sinjavino (Sambia) was granted. The amber came from pocket deposits of the brown-coal formation. The mine had been operated for 24 years. Amber mining developed rapidly in the 19th century and the beginning of the 20th century. Geological resarch carried out between 1850 and 1869 by Zaddach initiated a process of qualitative and quantitative changes in amber technology and production. Mines were set up based on geological identification provided by geologists. The operation was taken over by larger companies in 1870. Having the greatest profits, the Stantien & Becker company possessed a monopoly on amber. The methodical mining of Holocene amber deposits began with dredging the Curonian Lagoon in 1860. In 1874 the Stantien&Becker company, constantly expanding the scope of operation began the open-cast mining of amber deposits lying in Upper Eocene formations in Palmnicken. In 1883 north of Palmnicken Stantien & Becker built the Anna Mine. Since 1899, after the government had bought the mining infrastructure of the company, the mine has been under state management. In 1922 it was closed. When the mine closed, mining was carried out only using the open-cast method. In 1912 work began on strip mine in Kraxtepellen which replaced the Anna Mine in 1923. The deposits located in Poland were not suitable for systematic mining that took place in Sambia Peninsula, because usually there were small pocket deposits.

Słowa kluczowe

PL

złoża bursztynu; eksploatacja bursztynu; historia górnictwa bursztynu; Pomorze; Sambia

EN

amber deposits; amber exploitation; history of the amber mining; Pomerania; Sambia

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 439 (2)
• Strony: 491--505
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz., rys., zdj., tab.

Twórcy

autor

Małka A.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Geologii Morza, ul. Kościerska 5, 80-328 Gdańsk

Bibliografia

• [1] ANDRÉE K., 1937 — Der Bernstein und seine Bedeutung in Natur- und Geisteswissenschaft, Kunst und Kunstgewerbe, Technik, Industrie und Handel. Gräfe und Unzer, 219. Königsberg.
• [2] BERENDT G., 1866 — Die Bernstein- Ablagerungen und ihre Gewinnung. Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft, 7: 107–130. Königsberg.
• [3] BOCK F.S., 1767 — Versuch einer kurzen des Preußischen Bernsteins und einer neuen wahrscheinlichen Erklärung seines Ursprunges. Zeise und Hartung, Königsberg.
• [4] BORCHERT F., 1987 – Burgenland Preussen, 130. Mahnert-Lueg, München–Wien.
• [5] BRAUN J.G. (red.), 1802 — Über die Bernstein Gräbereien in Hinter-Pommern. 34, Braun J.G., Berlin.
• [6] BÜLOW H., 1930 — Erdgeschichte und Landschaftsgestaltung im Kreise Stolp in Pommern. Eine geologische Heimatkunde. Oskar Eulitz Verlag, Stolp.
• [7] CHĘTNIK A., 1952 — Przemysł i sztuka bursztyniarska nad Narwią. Lud, 39: 355–415. Kraków-Poznań.
• [8] DEECKE W., 1907 — Geologie von Pommern. Borntraeger, Berlin.
• [9] HAAS H., bd. – Aus der Sturm- und Drangperiode der Erde. Dritter Band. Gemeinfassliche Darstellungen aus dem Gebiete der Mineralogie und Geologie. Schall, Berlin.
• [10] HACZEWSKI J., 1838 — O bursztynie. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 87–88, 101–106. Marpress, Gdańsk.
• [11] JASTRZĘBOWSKI W., 1851 — Mineralogia, czyli nauka o kamieniach zastosowana do potrzeb ogólnych. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 90–91. Marpress, Gdańsk.
• [12] KAUNHOWEN F., 1913 — Der Bernstein in Ostpreussen. W: Jahrbuch der Königl. Preuß. Geologischen Landesanstalt, 34, 2: 1–80. Berlin.
• [13] KAUNHOWEN F., 1914 — Bernstein. W: Die nutzbaren Mineralien: 445–455, Verlag Dammer & Tietze, Bd 2. Stuttgart.
• [14] KLEBS R., 1883 — Gewinnung und Verarbeitung des Bernsteins. 37, Hartungsche Buchdruckerei, Königsberg.
• [15] KOLENDO J., 1985 — Miejsca występowania bursztynu według Pliniusza Starszego. Pr. Muz. Ziemi, 37: 5–26.
• [16] KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1995 — Bursztyn na mapach obejmujących „Bursztynowe wybrzeże” Bałtyku. W: Ziemie dawnych Prus Wschodnich w kartografii. XVI Ogólnopolska Konferencja Historyków Kartografii (red. P. Grabowski, J. Ostrowski): 67–75. Olsztyn.
• [17] KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., PIETRZAK T., 2002 — Znaleziska i dawne kopalnie bursztynu w Polsce. 158, Biblioteka Kurpiowska im. Stacha Konwy. Łomża.
• [18] KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., PIETRZAK T., 1985 — Z dziejów rozwoju wiedzy o znaleziskach bursztynu i ich prezentacji na mapach dawnych i współczesnych. Pr. Muz. Ziemi, 37: 27–60.
• [19] ŁABĘCKI H., 1841 — Górnictwo w Polsce. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 88. Marpress, Gdańsk.
• [20] MAZUROWSKI R., 2005 — Rola Żuław Wiślanych w rozwoju prehistorycznego bursztyniarstwa i kontaktów wymiennych z interiorem. W: Bursztyn poglądy, opinie (red. Kosmowska- -Ceranowicz, Gierłowski). Materiały z seminariów Amberif 1994–2004”: 111–118. MSB, Gdańsk.
• [21] POŁCZYŃSKI J., 1850 — O bursztynie. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 90, 109–112. Marpress, Gdańsk.
• [22] POŁUJAŃSKI A., 1859 — Wędrówki do guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek), 2006: 91. Marpress, Gdańsk.
• [23] POPIOŁEK J., 2004 — Informacje o występowaniu bursztynu na ziemiach polskich w dawnej literaturze (XVI–XIX w.). Pr. Muz. Ziemi, 47: 73–77.
• [24] POPIOŁEK J., 2006 — Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek), 2006. 223, Marpress, Gdańsk.
• [25] RUNGE W., 1868 — Der Bernstein in Ostpreussen. 70. Charisius, Berlin.
• [26] SEIDL K., 1913 — Der Bernsteinbergbau im Samlande. W: Festschrift zum XII (red. G. Berg). Allgemeinen Deutschen Bergmannstage in Breslau, 4: 321–365. Breslau.
• [27] SLOTTA R., 1996 — Die Bernsteingewinnung im Samland (Ostpreußen) bis 1945. W: Bernstein Tränen der Götter (red. M. Ganzelewski, R. Slotta). Ausstellung im Deutschen Bergbau – Museum Bochum: 169–214. Bochum.
• [28] TESDORPF W., 1887 — Gewinnung, Verarbeitung und Handel des Bernsteins in Preußen von der Ordenszeit bis zur Gegenwart., 147. Verlag von Gustav Fischer, Jena.
• [29] TRZEŚNIAK P., 1937 — Naukowy i fachowy opis o bursztynie. 12, Buszczyński, Toruń.
• [30] WICHDORFF H. von, 1917 — Bericht über das Vorkommen von Bernstein in der sogenanten „Grünen Heide“ zwischen Chorzele, Ostrolenka und Kolno. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [31] WYDRZYŃSKI K., 1853 — Przewodnik dla służby leśnej rządowej. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 112. Marpress, Gdańsk.
• [32] ZADDACH E.G., 1867 — Das Tertiärgebirge Samlands. Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft, 8: 85–197. Königsberg.
• [33] ZADDACH E.G., 1869 — Beobachtungen über das Vorkommendes Bernsteins und die Ausdehnung des Tertiärsgebirge in Westpreussen und Pommern. Schriften der Königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft, 10: 1–82. Königsberg.
• [34] ZAGRZEJEWSKI A., 1873 — Bursztyn. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 92–94. Marpress, Gdańsk.
• [35] ZALEWSKA Z., 1971 — Bursztyn bałtycki i jego złoża. Wszechświat, 10: 261–265.
• [36] ZALEWSKA Z., 1974 — Geneza i stratygrafia złóż bursztynu bałtyckiego. Biul. Państw. Inst. Geol., 281: 139–173.
• [37] ZEJSZNER L., 1844 — Kopalnie bursztynu w Królestwie Polskim. W: Bursztyn w dawnej Polsce. Antologia 1534–1900 (red. J. Popiołek, 2006): 88–89, 106–107. Marpress, Gdańsk.

Uwagi

PL

Artykuł w Część 7, Geologia w architekturze, malarstwie i zdobnictwie Historia górnictwa