Ochrona konserwatorska kamienic w Toruniu – analiza 100 lat doświadczeń i prognozy

• Autorzy: Prarat Maciej , Zimna-Kawecka Karolina

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK63TORUN

Warianty tytułu

EN

Protection of tenement houses in Toruń — analysis of one hundred years of experiences, and forecasts

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Celem niniejszego artykułu jest próba podsumowania dotychczasowych działań konserwatorskich podejmowanych w stosunku do historycznych kamienic mieszczańskich w Toruniu. Najstarsze prace prowadzili już na początku XX wieku niemieccy konserwatorzy, a w okresie międzywojennym polscy. Dotyczyły one głównie fasad. Dopiero po II wojnie światowej przyjęto jasno określone kryteria postępowania. Konserwacji i restauracji podlegały nie tylko elewacje, lecz także układ przestrzenno-funkcjonalny oraz wystrój. Zakres ingerencji konserwatorskiej wynikał ze stopnia zachowania historycznej struktury: od pozostawienia świadków w elewacjach po odtworzenie pierwotnego układu przestrzennego. Ewolucja podejścia konserwatorskiego do kamienic odzwierciedlała ogólne zmiany w teorii ochrony zabytków. Dziś natomiast konieczna wydaje się intensyfikacja prac badawczych, których celem powinna być synteza rozwoju jednego z najważniejszych zespołów domostw w Polsce.

EN

The aim of this paper is to summarize the restoration activities carried out so far in relation to historic tenement houses in Toruń. The earliest procedures were conducted at the beginning of the twentieth century by German conservators, and in the interwar period by Polish ones. They mainly concerned the facades. Only after the Second World War, clearly defined restoration criteria of were adopted. It was not only the facades that were subjected to conservation and restoration, but also the spatial and functional layout and ornamentation. The scope of the conservation intervention resulted from the degree of preservation of the historical structure: from leaving witnesses in the facades to recreating the original spatial arrangement. The evolution of the conservation approach to tenement houses reflected general changes in the theory of monument protection. Today, however, it seems necessary to intensify research work, the aim of which should be to synthesize the development of one of the most important complexes of households in Poland.

Słowa kluczowe

PL

kamienica; Toruń; UNESCO; średniowiecze; architektura

EN

tenement house; Toruń; UNESCO; Middle Ages; architecture

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 63
• Strony: 17--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz. rys., fot.

Twórcy

autor

Prarat Maciej

• Katedra Konserwatorstwa, Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

autor

Zimna-Kawecka Karolina

• Katedra Konserwatorstwa, Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Bibliografia

• Arszyński Marian, Kilka uwag na temat przydatności źródeł pisanych dla procesu badań architektonicznych domów mieszczańskich w Toruniu, [w:] Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, red. M. Arszyński, Maciej Prarat, Ulrich Schaaf, Bożena Zimnowoda-Krajewska, Toruń 2015, s. 215–227.
• Arszyński Marian, Toruń na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, „Rocznik Toruński” 1999, t. 26, s. 9–24.
• A.S. [Arthur Semrau], Zur Denkmalpflege, „Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn” 1910, z. 18, s. 41.
• Chyczewski Jerzy, Odkrycia i prace konserwatorskie w Toruniu, „Słowo Pomorskie” 1938, nr 278 (4 XII), s. V.
• Chyczewski Jerzy, Prace konserwatorskie na terenie województwa pomorskiego w okresie od połowy 1937 do roku 1938, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1948, t. 14, z. 1–4, s. 121–153.
• Gąsiorowski Eugeniusz, Późnogotyckie szczyty o półkolistych zwieńczeniach w kamienicach miast dawnych Prus Królewskich, [w:] Conservatio est eterna creatio. Księga dedykowana prof. Janowi Tajchmanowi, red. Janusz Krawczyk, Toruń 1999, s. 171–191.
• Gąsiorowski Eugeniusz, Toruńska kamienica mieszczańska, „Zeszyty Naukowe UMK. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1966, t. 1, z. 16, s. 69–110.
• Gruchalski Marek, „Problematyka konserwatorska kamienic toruńskich objętych pracami w okresie działalności Jerzego Chyczewskiego, omówiona na szerszym tle”, t. 1–3, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Jana Tajchmana, UMK Toruń 2006, mps w zbiorach Katedry Konserwatorstwa, sygn. 365.
• Juras Oliwia, „Kamienica mieszczańska jako przedmiot zainteresowań konserwatorskich na przykładach toruńskich”, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr inż. arch. Bożeny Zimnowody-Krajewskiej, t. 1–2, UMK Toruń 2012, mps w zbiorach Katedry Konserwatorstwa, sygn. 410.
• Kucharzewska Joanna, Historia zabudowy działek przy ul. Mostowej 8 i Podmurnej 7 w Toruniu, [w:] Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, t. 2, red. Juliusz Raczkowski, Monika Jakubek–Raczkowska, Toruń 2020, s. 155–165.
• Kucharzewska Joanna, Pałac Fengerów przy ul. Mostowej w Toruniu w świetle nowych badań zabytkoznawczo-konserwatorskich, [w:] Stare i nowe dziedzictwo Torunia, red. Juliusz Raczkowski, (seria: Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu), t. 1, Toruń 2013, s. 176–190.
• Kucharzewska Joanna, Wystrój wnętrz kamienicy przy ul. Mostowej 8 w Toruniu, [w:] Plastyka toruńska 1793–1920: zapomniane oblicze wielokulturowego miasta, red. Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski, Toruń 2017, s. 97–115.
• Kucharzewska Joanna, Znaczenie zintegrowanych elementów sztuki i techniki w badaniach na przykładzie kamienicy przy ul. Piekary 29 w Toruniu, [w:] Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce, t. 2, red. Józef Flizikowski, Bydgoszcz 2014, s. 247–263.
• Kuśnierska Teresa, Zbiory Wojewódzkiego Oddziału Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Toruniu, „Rocznik Toruński” 1996, t. 24, s. 307–309.
• Miśkowiec Jolanta, „Kolorystyka elewacji wybranych kamienic mieszczańskich w Toruniu w oparciu o XIX-wieczne projekty C.H. Heckerta i ich problematyka konserwatorska”, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Mariana Arszyńskiego, UMK Toruń 1999, mps w zbiorach Katedry Konserwatorstwa, sygn. 259.
• Nawrocka Ewelina, Kamienica przy Rynku Staromiejskim 20 w Toruniu. Analiza zabytkoznawcza budynku, [w:] Stare i nowe dziedzictwo Torunia, red. Juliusz Raczkowski, (seria: Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu), t. 1, Toruń 2013, s. 143–159.
• Nawrocki Zbigniew, Informacja Miejskiego Konserwatora Zabytków o działaniach na rzecz ochrony i konserwacji zabytków w latach 1992–1995, „Rocznik Toruński” 1996, t. 23, s. 197–206.
• Nawrocki Zbigniew, Informacja Miejskiego Konserwatora Zabytków o działalności na rzecz ochrony i konserwacji zabytków w latach 1996–1997, „Rocznik Toruński” 1998, t. 25, s. 171–174.
• Nawrocki Zbigniew, Informacja o niektórych działaniach na rzecz ochrony i konserwacji zabytków w Toruniu w latach 1998–2000, „Rocznik Toruński” 2001, t. 28, s. 171–192.
• Nawrocki Zbigniew, Realizacje konserwatorskie w Toruniu w latach 1991–2000, „Renowacje i Zabytki” 2000, nr 1, s. 20–51.
• Nawrocki Zbigniew, Skomplikowane dzieje jednej z toruńskich kamienic, „Rocznik Toruński” 2013, t. 40, s. 203–232.
• Nawrocki Zbigniew, Ulica Szeroka 14/16, [w:] Zabytkowe kamienice toruńskie adaptowane dla potrzeb instytucji finansowych, red. Jan Tajchman, Toruń 1995.
• Prarat Maciej, Recenzja książki: Zbigniew Nawrocki, Historyczne kamienice w Toruniu. Gotyk, Toruń 2016, „Zapiski Historyczne” 2017, t. 82, s. 163–169.
• Prarat Maciej, Średniowieczne przekształcenia zespołu trzech budynków przy ul. Mostowej 6 w Toruniu, „Ochrona Zabytków” 2018, t. 71, nr 2, s. 9–32.
• Rymaszewski Bohdan, Miasto Toruń (1956–1957), „Ochrona Zabytków” 1958, nr 1–2, s. 134–137.
• Rymaszewski Bohdan, O przetrwanie dawnych miast, Warszawa 1984.
• Rymaszewski Bohdan, Prace konserwatorskie – miasto Toruń 1958–1964, „Ochrona Zabytków” 1965, nr 3, s. 58–70.
• Rymaszewski Bohdan, Problematyka konserwatorska toruńskich kamienic mieszczańskich, „Zeszyty Naukowe UMK. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1966, t. 1, z. 16, s. 111–149.
• Rymaszewski Bohdan, Refleksje o teorii oraz praktyce konserwatorskiej. Na wybranych przykładach, głównie spośród toruńskich kamienic mieszczańskich, [w:] Architektura et historia. Studia Mariano Arszyński septuagenario dedicata, red. Michał Woźniak, Toruń 1999, s. 341–350.
• Schmid Bernhard, Ein Thorner Bürgerhaus (Altstadt. Markt 22), „Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn” 1909, z. 17, s. 63–71.
• Tajchman Jan, Przemiany funkcjonalne toruńskiego domu mieszczańskiego w czasach nowożytnych, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1985, t. 30, z. 2, s. 111–134.
• Tajchman Jan, The adaptation of a Burgers House in Toruń to a Workshop for the Conservation of Historic Monuments, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1967, t. 11, z. 2, s. 71–80.
• Tajchman Jan, Kucharzewska Joanna, Znaczenie wyników badań historyczno-architektonicznych dla projektów i realizacji konserwatorskich (na przykładach wybranych zabytków Torunia), [w:] Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, red. Marian Arszyński, Maciej Prarat, Ulrich Schaaf, Bożena Zimnowoda-Krajewska, Toruń 2015, s. 413–443.
• Wąsowicz Janusz, „Gotyckie kamienice starego miasta w Toruniu i ich problematyka konserwatorska”, praca magisterska, UMK Toruń 1955/56, mps w zbiorach Katedry Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa, sygn. 100.
• Zimna-Kawecka Karolina, „Działalność konserwatorska na terenie województwa pomorskiego w latach 1920–1939”, Toruń 2011, t. 1–3, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. Mariana Arszyńskiego, UMK Toruń 2011.
• Zimna-Kawecka Karolina, „Ochrona Zabytków” w Toruniu w latach 1920–1939, [w:] Służby konserwatorskie w dwudziestoleciu międzywojennym. Narodziny – organizacja – działalność. W 100-lecie odzyskania niepodległości, red. Karol Guttmejer, Warszawa 2018, s. 193–240.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).