Ewolucja metody oceny stanu hydromorfologicznego rzek RHS-PL w Polsce

• Autorzy: Jusik S. , Bryl Ł , Przesmycki M , Kasprzak M.

Warianty tytułu

EN

The evolution of hydromorphological method for river assessment RHS-PL in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ocena antropogenicznych zmian warunków morfologicznych, reżimu hydrologicznego oraz ciągłości ekosystemu, podobnie jak właściwości fizyczno-chemicznych, ma znaczenie wspierające w zgodnej z Ramową Dyrektywą Wodną ocenie stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Wśród wielu metod oceny stanu hydromorfologicznego rzek stosowanych w Polsce jedną z bardziej popularnych jest River Habitat Survey (RHS). System ten jest wykorzystywany w naszym kraju od 1997 roku przez wiele ośrodków naukowych. W 2007 roku przygotowana została pierwsza polska wersja podręcznika do badań terenowych RHS. Od tamtego czasu metoda bardzo upowszechniła się zarówno wśród naukowców, jak i praktyków. W artykule przedstawiono przegląd najważniejszych pozycji literatury polskiej i zagranicznej dotyczących stosowania metody RHS na obszarze Polski. Dokonano syntezy informacji na temat ewolucji metody w naszym kraju, podano naukowe, jak też praktyczne przykłady jej zastosowania, wady i zalety systemu, najczęściej popełniane błędy w literaturze tematu oraz przeanalizowano RHS na tle metod badań geomorfologicznych i hydrograficznych stosowanych w Polsce.

EN

Assessment of anthropogenic changes in morphological conditions, hydrological regime and the continuity of the ecosystem, as well as in physicochemical properties, is important for the assessment of ecological conditions of surface waters consistent with the Water Framework Directive. The River Habitat Survey (RHS) is one of the many popular methods used in Poland for the assessment of hydromorphological conditions of rivers. This system has been used in Poland since 1997 by several scientific centres. In 2007, the first Polish version of the textbook on RHS fieldwork was prepared and courses related to the method were organised by the Department of Ecology and Environmental Protection, University of Life Sciences in Poznań. Since then, the method has been commonly used, both by scientists and by practitioners. By the end of 2013, 200 people were trained in the application of the RHS method. The method has been used to assess the hydromorphological status of rivers and as a complementary tool in the assessment of ecological conditions, under the Habitats Directive, with reference to habitat 3260, to assess the continuity of river ecological corridors and suitability of spawning grounds for sea trout and salmon, to assess the process and effects of renaturalization of rivers, and to assess the impact exerted by an investment on the environment (OOŚ). The research was conducted in different types of lowland, upland, and montane watercourses. Both natural watercourses and artificial channels were investigated, as well as morphologically transformed river sections. Some of the studies were conducted in protected areas (in national and landscape parks) characterized by a high degree of hydromorphological naturalness. The method proved to be useful in each of the above-mentioned types of watercourses, allowing reliable assessment, and also in the case of severely transformed rivers with an entirely artificial, concrete, trapezoidal channel and urban sections of watercourses. The paper presents a review of 100 Polish and foreign papers on the use of the RHS method in Poland. A synthesis of information on the evolution of the method in Poland was performed, scientific and practical examples of its application were presented together with advantages and disadvantages of the system, the most common mistakes made in the relevant literature, and RHS was analysed in relation to geomorphological and hydrographic research conducted in Poland. The advantages of the RHS method emphasized by many authors include its affordability, simplicity and comprehensiveness of the description of a watercourse together with a river valley at a distance of 50 m from a river bed. The major advantage consists in the assessment of hydromorphological conditions based on direct measurements performed in the field, which allows collection of current data on the real condition of river habitats.

Słowa kluczowe

PL

hydromorfologia; rzeki; monitoring; ramowa dyrektywa wodna

EN

hydromorphology; rivers; monitoring; Water Framework Directive

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej
• Czasopismo: Inżynieria i Ochrona Środowiska
• Rocznik: 2014
• Tom: T. 17, nr 1
• Strony: 41--62
• Opis fizyczny: Bibliogr. 101 poz.

Twórcy

autor

Jusik S.

• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznań

autor

Bryl Ł

• Bio-Inwent Pracownia Ekspertyz Środowiskowych ul. Bułgarska 80b/3, 60-321 Poznań

autor

Przesmycki M

• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Delegatura w Wałbrzychu ul. A. Mickiewicza 16, 58-300 Wałbrzych

autor

Kasprzak M.

• Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław

Bibliografia

• [1] Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, 23 października 2000.
• [2] Ociepa-Kubicka A., Ociepa E., Toksyczne oddziaływanie metali ciężkich na rośliny, zwierzęta i ludzi, Inżynieria i Ochrona Środowiska 2012, 15, 2, 169-180.
• [3] Włodarczyk-Makuła M., Kalaga K., Kipigroch M., Smol M., Oznaczanie WWA w ściekach koksowniczych, Inżynieria i Ochrona Środowiska 2011, 14, 3, 267-274.
• [4] Schneider P., Neitzel P.L., Schaffrath M., Schlumprecht H., Physicochemical assessment of the reference status in German surface waters: A contribution to the establishment of the EC Water Framework Directive 2000/60/EG in Germany, Acta Hydrochimica et Hydrobiologica 2003, 31, 49-63.
• [5] Outil d’évaluation de la qualité du milieu physique - synthese, Metz 1996 (maszynopis).
• [6] River Habitat Survey in Britain and Ireland. Field Survey Guidance Manual: 2003 Version, Environment Agency, Warrington 2003.
• [7] Adynkiewicz-Piragas M., Hydromorfologiczna ocena cieków wodnych w krajach Unii Europejskiej jako element wspierający ocenę ekologicznego stanu rzek zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 2006, 4, 3, 7-15.
• [8] Gacka-Grzeskiewicz E. i in., Weryfikacja krajowych korytarzy ekologicznych ze względu na stan przekształcenia sieci wodnej, Etap II, Metody oceny dolin rzecznych jako korytarzy ekologicznych, IOŚ, Warszawa 1997 (maszynopis).
• [9] Ilnicki P., Lewandowski P., Ekomorfologiczna waloryzacja dróg wodnych Wielkopolski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1997, 1-128.
• [10] Kamykowska M., Kaszowski L., Krzemień K., River channel mapping instruction. Key to the river bed description, [in:] River Channels - Pattern, Structure and Dynamics, K. Krzemień (ed.), Institute of Geography of the Jagiellonian University, Krakow 1999, 104, 9-25.
• [11] Oglęcki P., Pawłat H., The index method of small lowland river environmental evolution, Annals of Warsaw Agricultural University - SGGW 2000, 30, 37-43.
• [12] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących (River Habitat Survey), Wyd. 1, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Warrington 2007, s. 1-132.
• [13] Ilnicki P., Górecki K., Grzybowski M., Krzemińska A., Lewandowski P., Sojka M., Principles of hydromorphological surveys of Polish rivers, J. Water Land Dev. 2010, 14, 3-13.
• [14] WIOŚ 2013. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych na terenie województwa dolnośląskiego za rok 2012, www.wroclaw.pios.gov.pl/monitoring-srodowiska/opracowania
• [15] Błachuta J., Jarząbek A., Kokoszka R., Sarna S., Weryfikacja wskaźników dla przeprowadzenia oceny stanu ilościowego i morfologicznego jednolitych części wód powierzchniowych wraz ze zmianą ich wartości progowych dla uściślenia wstępnego wyznaczenia silnie zmienionych części wód, Warszawa 2006 (maszynopis).
• [16] Raczyńska M., Machula S., Grzeszczyk-Kowalska A., Stan ekologiczny rzeki Stepnicy (Pomorze Zachodnie), Inżynieria Ekologiczna 2013, 35, 46-59.
• [17] Szczepański W., Metodyka prowadzenia przeglądów i obserwacji oraz klasyfikacji elementów hydromorfologicznych wspierających elementy biologiczne zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, Opracowanie na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska na podstawie umowy nr 20/2011/F z dnia 09.06.2011 r., Warszawa 2012 (maszynopis).
• [18] Grzybowski M., Endler Z., Ecomorphological evaluation of the Łyna river along the Kotowo-Ardapy section, Quaestiones Geographicae 2012, 31, 1, 51-65.
• [19] Wasilewicz M., Oględzki P., Porównanie wybranych metod oceny stanu ekologicznego rzek na przykładzie badań środkowej Wkry, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 2006, 4, 3, 171-178.
• [20] Zbierska J., Szoszkiewicz K., Ławniczak A., Możliwości wykorzystania metody Mean Trophic Rank do bioindykacji rzek na przykładzie zlewni Samicy Stęszewskiej, Rocz. AR Pozn. 342, Melior. Inż. Środ. 2002, 23, 559-570.
• [21] Zieliński P., Górniak A., Bralski M., Wykorzystanie cech hydromorfologicznych do oceny stanu ekologicznego rzeki miejskiej, Inżynieria Ekologiczna 2012, 29, 246-256.
• [22] Zieliński P., Suchowolec T., Hydromorphological assessment of the anastomosing section of the Narew River after restoration, Limnological Review 2013, 13, 1, 51-59.
• [23] Kłonowska-Olejnik M., Stoch T., Skalski T., Zgrupowania jętek (Ephemeroptera) w górnej części zlewni Koniny w Gorczańskim Parku Narodowym (Karpaty Zachodnie), Ochrona Beskidów Zachodnich 2012, 4, 57-68.
• [24] Musiał M., Hydromorfologiczna ocena stanu ekologicznego rzek z zastosowaniem metody RHS. Praca magisterska wykonana w Zespole Biologii Wód, Instytut Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2012, 1-47.
• [25] Czerniawska-Kusza I., Szoszkiewicz K., Biologiczna i hydromorfologiczna ocena wód płynących na przykładzie rzeki Mała Panew, Katedra Ochrony Powierzchni Ziemi, Uniwersytet Opolski, Opole 2007, 1-71.
• [26] Lewin I., Czerniawska-Kusza I., Szoszkiewicz K., Ławniczak A.E., Jusik S., Biological indices applied to the benthic macroinvertebrates at reference conditions of mountain streams in two ecoregions (Poland, the Slovak Republic), Hydrobiologia 2013, 709, 183-200.
• [27] Grzybowski M., Endler Z., Juśliewicz-Swaczyna B., Dariusz J., Waloryzacja przyrodnicza i hydromorfologiczna rzeki Lisi Parów w obszarze krawędziowym Wysoczyzny Elbląskiej, [w:] Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych, A. Kostrzewski, J. Szpikowski (red.), Wydawnictwo UAM, Poznań 2007, 287-299.
• [28] Gręplowska Z., Żołnacz J., Wstępna ocena metod waloryzacji morfologicznej rzek na przykładzie zlewni Raby, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 2006, 4, 3, 37-44.
• [29] Bielak S.R., Baran K., Kulig N., Ścieńska E., Zastosowanie metody River Habitat Survey w ocenie i klasyfikacji stanu hydromorfologicznego rzek i potoków, Environmental Engineering 2012, 23, 2, 3-16.
• [30] Bielak S.R., Zastosowanie metody River Habitat Survey w ocenie stanu hydromorfologicznego rzek i potoków, cz. I, Aura 2013, 1/13, 7-9.
• [31] Bielak S.R., Zastosowanie metody River Habitat Survey w ocenie stanu hydromorfologicznego rzek i potoków, cz. II, Aura 2013, 2/13, 7-9.
• [32] Osowska J., Kalisz J., Wykorzystanie metody River Habitat Survey do waloryzacji hydromorfologicznej rzeki Kłodnicy, Górnictwo i Geologia 2011, 6, 3, 141-156.
• [33] Sawa K., Popek Z., Analysis of the connections between hydromorphological conditions and biocenotic diversity on the example of the Zwoleńka River, Ann. Warsaw Univ. of Life Sci. - SGGW, Land Reclam. 2011, 43, 2, 173-184.
• [34] Raczyńska M., Grzeszczyk-Kowalska A., Raczyński M., Zastosowanie metody River Habitat Survey do waloryzacji hydromorfologicznej cieku Osówka (Pomorze Zachodnie), Inżynieria Ekologiczna 2012, 30, 266-276.
• [35] Spieczyński D., Raczyńska M., Grzeszczyk-Kowalska A., Raczyński M., Zimnicka-Pluskota A., Zastosowanie metody River Habitat Survey do oceny jakości rzeki Wardynka (Polska północno-zachodnia), Inżynieria Ekologiczna 2013, 35, 85-94.
• [36] Kijowska M., Wiejaczka Ł., Zastosowanie metody RHS w badaniach stanu hydromorfologicznego rzeki górskiej powyżej i poniżej zbiornika retencyjnego (na przykładzie Ropy w Beskidzie Niskim), Przegląd Geograficzny 2011, 83, 3, 343-359.
• [37] Frankowski R., Przydatność metody River Habitat Survey do waloryzacji hydromorfologicznej cieku na przykładzie rzeki Gowienica Miedwiańska i Kanału Młyńskiego, Woda - Środowisko - Obszary Wiejskie 2011, 11, 2, 53-63.
• [38] Korczak K., Bzowski Z., Wpływ aktualnej i dokonanej eksploatacji górniczej na wody zlewni rzeki Bierawki, w aspekcie wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej UE, Mat. Symp. Zagrożenia naturalne w górnictwie 2009, 104-115.
• [39] Trząski L., Mana V., Ocena hydromorfologicznego stanu rzeki Bobrek metodą RHS (River Habitat Survey), Prace Naukowe GIG 2008, Górnictwo i Środowisko, 1, 53-62.
• [40] Błachuta J., Szoszkiewicz K., Gebler D., Susanne C., Schneider S.C., How do environmental parameters relate to macroinvertebrate metrics - prospects for river water quality assessment, Polish Journal of Ecology 2014, 62, 1, 125-136.
• [41] Gebler D., Występowanie naturalnych elementów morfologicznych w rzekach o różnym stopniu przekształcenia, Episteme 2011, 12, 1, 33-38.
• [42] Gebler D., Jusik S., Syntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHS jako element wspierający ocenę stanu ekologicznego rzek wyżynnych i górskich, Prz. Nauk. Inż. i Kszt. Środ. 2012, 56, 3-11.
• [43] Gebler D., Szoszkiewicz K., Bielak S.R., Diversity of hydromorphological conditions of rivers in the lowland and mountain catchment scale, Nauka Przyroda Technologie 2013, 7, 4, #50, 1-12.
• [44] Jusik S., Szoszkiewicz K., Różnorodność biologiczna roślin wodnych w warunkach zróżnicowanych przekształceń morfologicznych rzek nizinnych Polski Zachodniej, Nauka Przyroda Technologie 2009, 3, 3, #84, 1-11.
• [45] Jusik S., Szoszkiewicz K., Możliwości wykorzystania systemu River Habitat Survey (RHS) na potrzeby wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce, Acta Scientorum Polonorum Formatio Circumiectus 2010, 9, 3, 23-34.
• [46] Ławniczak A.E., Gebler D., Wspierające elementy hydromorfologiczne, [w:] Ocena stanu ekologicznego wód zlewni rzeki Wel. Wytyczne do zintegrowanej oceny stanu ekologicznego rzeki jezior na potrzeby planów gospodarowania wodami w dorzeczu, H. Soszka (red.), Wydawnictwo IRŚ, Olsztyn 2011, 127-139.
• [47] Staniszewski R., Szoszkiewicz K., Zbierska J., Leśny J., Jusik S., Clark R., Assessment of sources of uncertainty in macrophyte surveys and the consequences for river classification, Hydrobiologia 2006, 566, 235-246.
• [48] Staniszewski R., Jusik S., Kupiec J., Variability of taxonomic structure of aquatic macrophytes according to major modifications of lowland and upland rivers with different water trophy, Nauka Przyroda Technologie 2012, 6, 2, #22, 1-16.
• [49] Szoszkiewicz K., Leśny J., Staniszewski R., Mendyk D., Zróżnicowanie parametrów ekomorfologicznych w ocenie rzek niżowych metodą River Habitat Survey (RHS), Przegląd Naukowy, Inżynieria i Kształtowanie Środowiska 2004, 30, 67-76.
• [50] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Giełczewski M., Stelmaszczyk M., Zastosowanie metody River Habitat Survey do waloryzacji hydromorfologicznej i oceny skutków planowanych działań renaturyzacyjnych, Nauka Przyroda Technologie 2009, 3, 3, #103, 1-9.
• [51] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski, Wyd. 4 (zmienione), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Warrington 2009, 1-133.
• [52] Szoszkiewicz K., Ławniczak A.E., Jusik S., Zgoła T., Macrophyte development in unimpacted lowland rivers, Hydrobiologia 2010, 656, 117-131.
• [53] Szoszkiewicz K., Gebler D., Ocena warunków hydromorfologicznych rzek w Polsce metodą River Habitat Survey, Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 2011, 47, 70-81.
• [54] Szoszkiewicz K., Gebler D., Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (Ranunculion fluitantis), [w:] Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część druga, W. Mróz (red.), Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2012, 204-217.
• [55] Szoszkiewicz K., Gebler D., Polska wersja systemu oceny stanu hydromorfologicznego rzek River Habitat Survey - nowe zastosowania w praktyce, Gospodarka Wodna 2012, 4, 141-146.
• [56] Staniszewski R., Murat-Błażejewska S., Zbierska J., Szoszkiewicz K., Wpływ hydromorfologii koryt rzecznych oraz typów przepływu na charakter roślinności wodnej, Zeszyty Naukowe AR Kraków 2004, Seria Inżynieria Środowiska, 25, 301-310.
• [57] Raven P.J., Holmes N.T.H., Scarlett P., Szoszkiewicz K., Ławniczak A.E., Dawson F.H., River Habitat and Macrophyte Surveys in Poland. Results from 2003 and 2007, Environment Agency, Bristol 2008, 1-32.
• [58] Raven P.J., Holmes N.T.H., Dawson F.H., Ławniczak A.E., Szoszkiewicz K., River Habitat and Macrophyte Surveys on the Drawa River, North-West Poland, Results from 2008 and 2009, Environment Agency, Bristol 2010, 1-34.
• [59] Dawson F.H., Szoszkiewicz K., New methods of river assessment fulfilling requirements of the Water Framework Directive implementated in the Tuchola Landscape Park, [w:] Ochrona przyrody w Tucholskim Parku Krajobrazowym, A.E. Ławniczak (red.), Tuchola 2010, 20-35.
• [60] Raven P.J., Holmes N.T.H., Dawson F.H., Ławniczak A.E., Bulankova E., Topercer J., Lewin I., River Habitat and Macrophyte Surveys in the High Tatra Mountains of Slovakia and Poland. Results from 2010, Environment Agency, Bristol 2011, 1-36.
• [61] Dębowski P., Bernaś R., Radtke G., Skóra M., Stan populacji troci wędrownej (Salmo trutta m. trutta) i łososia (Salmo salar) w dorzeczu Słupi i możliwości optymalizacji tarła tych gatunków, Wydawnictwo IRŚ, Olsztyn 2008, 1-91.
• [62] Soszka H. (red.), Ocena stanu ekologicznego wód zlewni rzeki Wel. Wytyczne do zintegrowanej oceny stanu ekologicznego rzek i jezior na potrzeby planów gospodarowania wodami w dorzeczu, Wydawnictwo IRŚ, Olsztyn 2011, 1-320.
• [63] Szoszkiewicz K., Lewin I., Jusik S., Zgoła T., Porównanie biologicznych parametrów wód płynących na przykładzie rzek południowej Polski, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie 2006, 433, 27, 49-66.
• [64] Przesmycki M., Jusik S., Zastosowanie wskaźnika MMI do oceny stanu ekologicznego wybranych potoków Sudetów, Streszczenie materiałów z XX Ogólnopolskich Warsztatów Bentologicznych, Zakopane 2013.
• [65] Schneider S.C., Ławniczak A.E., Picinska-Faltynowicz J., Szoszkiewicz K., Do macrophytes, diatoms and non-diatom benthic algae give redundant information? Results from a case study in Poland, Limnologica 2012, 42, 3, 204-211.
• [66] WIOŚ, Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2010 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wrocław 2010.
• [67] Szoszkiewicz K., Buffagni A., Davy-Bowker J., Leśny J., Chojnicki B.H., Zbierska J., Staniszewski R., Zgola T., Occurrence and variability of River Habitat Survey features across Europe and the consequences for data collection and evaluation, Hydrobiologia 2006, 566, 267-280.
• [68] Wspólna Strategia Wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE), Komisja Europejska 2009 (maszynopis).
• [69] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski, Wyd. 6 (zmienione), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Warrington 2011, 1-157.
• [70] Dyrektywa 92/43/Rady EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny, 21 maja 1992.
• [71] Szoszkiewicz K., Gebler D., Szwabińska M., Piotrowicz R., Nagengast B., Ochrona siedlisk ze zbiorowiskami włosieniczników (Batrachium) w Polsce, [w:] Ekosystemy wodne i wodno-błotne na obszarach chronionych, A.E. Ławniczak (red.), UP w Poznaniu i Tucholski Park Krajobrazowy, Tuchola 2012, 117-126.
• [72] Kamykowska M., Kaszowski L., Krzemień K., Kartowanie koryt rzecznych, [w:] Struktura rzek i potoków (studium metodyczne), K. Krzemień (red.), Uniwersytet Jagielloński, IGiGP, Kraków 2012, 15-41.
• [73] Gutry-Korycka M., Werner-Więckowska H. (red.), Przewodnik do hydrograficznych badań terenowych, Wyd. II uzupełnione (ze Znakami kartograficznymi i Atlasem roślin wskaźnikowych), Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1996, 1-276.
• [74] Czerwiński J., Żurawek R., The geomorfological effects of heavy rainfalls and flooding in the Polish Sudetes in July 1997, Studia Carpatho-Balcan. 1999, 33, 27-43.
• [75] Kotarba A., Przebieg i skutki powodzi w Tatrach, [w:] Dorzecze Wisły, Monografia powodzi lipiec 1997, Seria: Atlasy i Monografie, J. Grela, H. Słota, J. Zieliński (red.), IMGW, Warszawa 1999, 153-154.
• [76] Woskowicz B., Gravel-bed channel transformation during flood, Subcarpathian Oświęcim Basin, Poland, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcan. 1999, 33, 131-144.
• [77] Migoń P., Hrádek M., Parzóch K., Extreme events in the Sudetes Mountains. Their long-term geomorphic impact and possible factors, Studia Carpatho-Balcan. 2002, 36, 29-49.
• [78] Izmaiłow B., Kamykowska M., Krzemień K., Geomorfologiczna rola katastrofalnych wezbrań w transformacji górskiego systemu korytowego na przykładzie Wilszni (Beskid Niski), [w:] Przyroda-Człowiek-Bóg, B. Izmaiłow (red.), IGiZP, Kraków 2004, 69-80.
• [79] Zieliński T., Catastrophic flood effects in alpine/foothill fluvial system (a case study from the Sudetes Mts, SW Poland), Geomorphology 2003, 54, 293-306.
• [80] Froehlich W., Efektywność geomorfologiczna i wartości progowe procesów hydrogeomorfologicznych w beskidzkim systemie fluwialnym, [w:] Funkcjonowanie Geoekosystemów Zlewni Rzecznych 4, Procesy Ekstremalne w Środowisku Geograficznym, K. Kostrzewski, J. Szpikowski (red.), Poznań-Storkowo 2006, 29-33.
• [81] Kasprzak M., The geomorphological effects of extreme flood events in the rivers of Poland’s Western Sudetes: historical data, as set against GIS modelling and field observations, Czasopismo Geograficzne 2011, 82, 1-2, 107-135.
• [82] Ruszczycka-Mizera M., Fotointerpretacja jako metoda analizy rozwoju rzeźby dna doliny dużej rzeki na przykładzie doliny Odry, Prace Instytutu Geograficznego, Ser. A., Acta Universitatis Wratislaviensis 1978, 340, 115-151.
• [83] Jankowski A.T., Przydatność zdjęć lotniczych do badań zjawisk wodnych, [w:] Przewodnik do hydrograficznych badań terenowych, M. Gutry-Korycka, H. Werner-Więckowska (red.), Wyd. 2. uzup., Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1996, 25-41.
• [84] Marcus W.A., Fonstad M.A., Optical remote mapping of rivers at sub-meter resolutions and watershed extents, Earth Surface Processes and Landform 2008, 33, 4-24.
• [85] Flener C., Vaaja M., Jaakkola A., Krooks A., Kaartinen H., Kukko A., Kasvl E., Hyyppä J., Alho P., Seamless mapping of river channels at high resolution using mobile LiDAR and UAVphotography, Remote Sensing 2013, 5, 6382-6407.
• [86] Kasprzak M., Traczyk A., LiDAR and 2D electrical resistivity tomography as a supplement of geomorphological investigations in urban areas: a case study from the city of Wrocław (SW Poland), Pure and Applied Geophysics 2013, DOI 10.1007/s00024-013-0693-7.
• [87] Dąbrowska A., Kasprzak M., Struktura koryta w małej zlewni górskiej na przykładzie potoku Skałka w Karkonoszach Wschodnich. Systemy dolinne i ich funkcjonowanie, Prace Instytutu Geografii AŚ w Kielcach, Kielce 2007, 16, 173-186.
• [88] GUGiK, Wytyczne techniczne GIS-3. Mapa hydrograficzna Polski 2005, Skala 1:50 000 w formie analogowej i numerycznej, 1-40.
• [89] Ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (DzU z 2012, poz. 145 z późn. zm.).
• [90] Gregory K.J., Walling D.E., Drainage Basin Form and Processes, Arnold, London 1973, 1-456.
• [91] Schumm S.A., The Fluvial System, Wiley, New York 1977, 1-338.
• [92] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski, Wyd. 7 (zmienione), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Warrington 2012, 1-164.
• [93] Bieroński J., Chmal H., Czerwiński J., Klementowski J., Traczyk A., Współczesna denudacja w górskich zlewniach Karkonoszy, Prace Geograficzne IGiPZ PAN 1991, 155, 151-167.
• [94] Święchowicz J., Wpływ spłukiwania, sufozji i procesów eolicznych na współczesną ewolucję stoków Karpat fliszowych, [w:] Współczesne przemiany rzeźby Polski, L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.), Kraków 2008, 80-95.
• [95] Walker J., Diamond M., Naura M., The development of physical quality objectives for rivers in England and Wales, Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems 2002, 12, 381-390.
• [96] Raven P., Holmes N., Dawson H., Fox P.J.A., Everad M., Fozzard I.P., Rouen K.J., River Habitat Quality - the physical character of rivers and streams in the UK and the Isle of Man, Environment Agency, Bristol 1998, 1-86.
• [97] Suchożebrski J., Ocena hydromorfologiczna rzek metodą RHS - problemy praktyczne, [w:] Hydrologia w ochronie i kształtowaniu środowiska, A. Magnuszewski (red.), Monografie, Komitet Inżynierii Środowiska PAN 2010, 69, 333-340.
• [98] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski, Wyd. 3, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Warrington 2008, 1-125.
• [99] Ilnicki P., Terminologia stosowana w badaniach hydromorfologicznych rzek, Gospodarka Wodna 2006, 3, 94-98.
• [100] Wentworth C.K., A scale of grade and class terms for clastic sediments, J. Geol. 1922, 30, 377-392.
• [101] Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik S., Hryc-Jusik B., Dawson F.H., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski, Wyd. 5 (zmienione), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Warrington 2010, 1-134.