Ozdobne pustaki betonowe na północno-wschodnim Mazowszu

• Autorzy: Choiński M. , Szewczyk J.

Warianty tytułu

EN

Adorned concrete hollow bricks in the region of N-E Mazovia

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Względna pospolitość polskiego wiejskiego budownictwa z pustaków betonowych domowego wyrobu spowodowała wręcz nasycenie wiejskiego krajobrazu (przynajmniej gdzieniegdzie) pustakowymi budynkami, lecz co ciekawe, niektóre z nich zwracają uwagę ornamentalnym reliefem, są bowiem wzniesione z pustaków o reliefowej powierzchni. Zdobione pustaki i wykonane z nich obiekty próbowano już dawniej badać, lecz odnośnych prac naukowych jest mało, zaledwie kilka, toteż tu podjęto ów temat na przykładach z dziewięciu wsi w trzech podłomżyńskich gminach Przytuły, Stawiski i Mały Płock na północno-wschodnim Mazowszu, prezentując wyniki własnych badań terenowych przedsięwziętych w maju i sierpniu 2017 roku i odnosząc je do informacji literaturowych. Celem opracowania jest wykazanie, iż omawiane budownictwo było spójnym zjawiskiem, poniekąd fenomenem kulturowym zawartym w pewnych ramach czasowych (a także mających własny kontekst technologiczno-ekonomiczny i kulturowy), którego wytwory po dziś dzień lokalnie kształtują estetykę wiejskiego krajobrazu. Oprócz prezentacji znalezisk terenowych przyjęto za cel scalenie rozproszonej wiedzy literaturowej, tak aby rozpoznać cały proces (o ile to możliwe) kształtowania się na naszych terenach zjawiska wiejskiego budownictwa z pustaków – zwłaszcza tych zdobionych. Niniejsza praca stanowi przyczynek ku osiągnięciu tego celu.

EN

Country buildings constructed with hollow bricks are relatively common in Poland, and in some areas their construction material, i.e. self-made hollow bricks, have sometimes been adorned with sculptural relief ornamentation. In the paper, such ornamentation and the relevant farmstead architecture have been studied and described, on examples from northeast Mazovia in north-eastern Poland, namely, in nine villages in communes Przytuły, Stawiski and Mały Płock near Łomża. The paper is a result of a research field surveys on May 25th and 27th, and August 19 and 28, 2017, and the findings are compared to those known from the previous research literature, in order to recognize the vernacular ornamentation of hollow bricks-constructed architecture as a cultural phenomenon in its wider context in terms of culture, geography, economy and technology. Besides, the objective of the paper was to compare numerous pieces of terse literature mentions relative to vernacular architecture made of hollow bricks, thus aiming to merge such a fragmented knowledge, to integrate them and eventually to present the historical evolution of such building traditions.

Słowa kluczowe

PL

architektura wsi; tanie budownictwo; miejscowe materiały budowlane

EN

country architecture; low-tech building; local building materials

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 9, no. 3
• Strony: 24--38
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., il.

Twórcy

autor

Choiński M.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893 Białystok, Poland

autor

Szewczyk J.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893 Białystok, Poland

Bibliografia

• 1. Czechowski J. (1926), Najtrwalsze, i najtańsze materiały na budowle gospodarskie (wyroby betonowe), Wydawnictwo „Gazety Gospodarskiej”, Warszawa.
• 2. Drabik W. (1977), Zdobione pustaki cementowe (z badań nad współczesną sztuką ludową), „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty” t. 31, z. 1, s. 9-16, według kopii cyfrowej dostępnej online w Bibliotece Cyfrowej Polskiego Instytutu Antropologii: www. cyfrowaetnografia.pl/dlibra/doccontent?id=4061, dostęp 28.05.2017.
• 3. Ekielski W. (red., 1915), Odbudowa polskiej wsi: Projekty chat i zagród włościańskich opracowane przez grono architektów polskich, Wydawnictwo Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Wsi i Miast, Kraków, według kopii cyfrowej dostępnej online w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej: www.dbc.wroc. pl/dlibra/doccontent?id=2516, dostęp 10.10.2012.
• 4. Fryś-Pietraszkowa E. (1980), Archiwum Dokumentacji Polskiej Sztuki Ludowej Instytutu Sztuki PAN, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 34/z.3-4.
• 5. Henneberg A. (1931), Cement w budownictwie wiejskim, „Dom – Osiedle – Mieszkanie” nr 4.
• 6. Iwanicki K. (1917), Budownictwo wiejskie. Poradnik przy wznoszeniu zabudowań na wsi, Księgarnia Lecha Idzikowskiego, Kijów-Warszawa, według kopii cyfrowej dostępnej online w Bibliotece Cyfrowej Politechniki Lubelskiej: http://bc.pollub.pl/dlibra/ doccontent?id=910, dostęp 20.02.2013.
• 7. Кржишталович Н. И. (1914), Способ изготовления пустотело-бетонных камней и возведения из них зданий, Общедоступные издания Новго- родского Губернского Земства nr 28, Новгородское Губернское Земство + Типография „Труженик”, Новгород, według kopii cyfrowej dostępnej online w: www.reglib.natm.ru/fbooks/book_0225/, dostęp 28.05.2017.
• 8. Lipowski L. (1955), Budujemy sami, Biblioteka „Przyjaciółki” nr 2, Warszawa.
• 9. Мачинский, В. Д. (1931), Огнестойкое строительство, Техника сельского огнестойкого строительства, 4-е изд., Издательство Народного Комиссариата Внутренних Дел РСФСР, Москва, według kopii cyfrowej dostępnej online w portalu internetowym Rosyjskiej Biblioteki Państwowej: http://dlib.rsl.ru/viewer/01008476732, dostęp 31.03.2017.
• 10. Петропавловский С. (1911), Жилищный вопрос и постройки из пустотелых бетонных камней, Нива, tom XLII, nr 4, według kopii cyfrowej dostępnej online http://niva.ws/Жилищный_вопросъ_и_постройки_изъ_пустотѣлыхъ_бетон- ныхъ_камней_1911_№4, dostęp 28.05.2017.
• 11. Racięcki Z. (1962), Z czego budować na wsi, Instytut ITB + Wydawnictwo Prasa ZSL, Warszawa.
• 12. Тилинский, А. Н. (1913), Постройка несгораемых хуторов из камня, кирпича и бетона, с разработанным проектом хутора из бетонных полых камней с выработкой их хозяйственным способом на станках новейшей конструкции, Книгоиздательство А.Ф. Сухова, С.- Петербург.
• 13. Tuliszkowski J. (1927), Podstawy budownictwa ogniotrwałego, seria Nowoczesna Książnica Strażacka nr 3, nakładem autora, Warszawa.
• 14. Witebski Z. (1957), Miejscowe materiały budowlane, Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, Warszawa.
• 15. [Wyroby…] (1931), Wyroby betonowe. Część 1: Pustak, dachówka, cembrowina. Związek Polskich Fabryk Portland-Cementu, Warszawa, według kopii cyfrowej dostępnej online w Bibliotece Cyfrowej UMCS: http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/ doccontent?id=13502, dostęp 28.05.2017.
• 16. Żywirska M. (1948), Kurpiowska forma cementowa na pustaki, „Polska Sztuka Ludowa”, t. 2, nr 9-10. http://niva.ws/Жилищный_вопросъ_и_постройки_ изъ_пустотѣлыхъ_бетонныхъ_камней_1911_№4, dostęp 28.05.2017

Uwagi

Badania zostały zrealizowane w ramach pracy nr S/WA/1/17 na Wydziale Architektury Politechniki Białostockiej i sfinansowane ze środków na naukę MNiSW.

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).